واکسن HIV جانسون اند جانسون در کارآزمایی بالینی شکست خورد

جانسون اند جانسون، شرکت داروسازی آمریکایی روز سه‌شنبه اعلام کرد واکسن HIV آن‌ها که از همان فناوری مشابه با واکسن کرونا جانسون اند جانسون استفاده می‌کند، نتوانست از عفونت پیشگیری کند. این شکست ضربه‌ی دیگری به تلاش‌ها برای ساخت واکسن علیه این ویروس محسوب می‌شود.

در مطالعه‌ی مذکور که Imbokodo نام داشت، ۲۶۰۰ زن در آفریقای جنوبی ثبت‌نام شدند که درمعرض خطر بسیار بالای عفونت HIV قرار داشتند. جانسون اند جانسون و شرکای آن شامل مؤسسه ملی سلامت آمریکا و بنیاد بیل و ملیندا گیتس مطالعه را سال ۲۰۱۷ آغاز کردند و اعلام کردند که سال گذشته تمامی شرکت‌کنندگان واکسن یا دارونما را دریافت کرده‌اند. هدف از واکسن پیشگیری کامل از عفونت نبود، بلکه این بود که احتمال عفونت را به نصف کاهش دهد. پل استوفلس، مدیر ارشد علمی جانسون اند جانسون گفت: «اگر واکسن ۵۰ درصد مؤثر باشد، می‌تواند همه‌گیری‌های HIV را مهار کند».

کارآیی واقعی ۲۵/۲ درصد بود، یعنی احتمال عفونی‌شدن کسانی که واکسن را دریافت کرده بودند، درمقایسه‌با گروه دارونما ۲۴ ماه پس از اولین‌دوز حدود ۲۵ درصد کاهش پیدا کرده بود. این تفاوت ازنظر آماری معنی‌دار نبود که نشان می‌دهد احتمال دارد نتایج ناشی از شانس باشد.

مطالعه‌ی دوم که Mosaico نام دارد، درحال آزمایش رژیم واکسن نسبتا متفاوتی در مردانی است که با مردان رابطه‌ی جنسی دارند و نیز در افراد ترنس‌جندر در قاره آمریکا و اروپا. این مطالعه ادامه پیدا خواهد کرد. آنتونی فائوچی، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی گفت:

ساخت واکسن بی‌خطر و موثری برای پیشگیری از عفونت HIV چالش علمی دشواری بوده است. اگرچه این نتیجه‌ای نبود که امیدوار بودیم، باید از دانش حاصل از کارآزمایی Imbokodo استفاده کنیم و به تلاش‌های خود ادامه دهیم تا به واکسن محافظت‌کننده‌ای دربرابر HIV دست پیدا کنیم.

چندین دهه است که دانشمندان در تلاش برای ساخت واکسنی علیه HIV هستند. پس از اینکه واکسن مِرک در سال ۲۰۰۷ شکست خورد، پژوهشگران با بررسی مجدد داده‌ها دریافتند که این واکسن خطر ابتلا به بیماری را در افراد افزایش داده بود. با مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ در تایلند، امیدها افزایش پیدا کرد. این کارآزمایی نشان‌دهنده‌ی کارآیی محدود اما معنادار واکسن بود که نرخ عفونت را حدود ۳۰ درصد کاهش می‌داد. اما سال گذشته، تلاشی برای ترکیب واکسن‌های شرکت‌های سانوفی و گلاکسواسمیت‌کلاین نیز با شکست مواجه شد.

جانسون اند جانسون بارها درمورد واکسن خود ابراز خوش‌بینی کرده بود. یوهان ون هوف، سرپرست تحقیق‌و‌توسعه‌ی جانسون اند جانسون در سال ۲۰۱۵ گفته بود که واکسن آن‌ها ممکن است پیشرفتی واقعی درزمینه‌ی واکسن آینده HIV باشد. استوفلس، در تماس با تحلیگران مالی در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ پروژه HIV را در فهرست تلاش‌های واکسن شرکت ذکر کرد و آن را بسیار دلگرم‌کننده خواند.

وقتی کارآزمایی پنج سال پیش آغاز شد، فائوچی گفته بود ساخت و تحویل واکسن پیشگیرانه‌ی HIV که ایمن بوده و کارآیی آن حداقل در سطح متوسط باشد، می‌تواند به پایان‌ بخشیدن به همه‌گیری HIV و ایدز کمک کند.

در مطالعه‌ی ایمبوکودو ۶۳ نفر از ۱۱۰۹ داوطلب گروه دارونما دچار HIV شدند، درحالی‌که ۵۱ نفر از ۱۰۷۹ داوطلب گروهی که واکسن HIV را دریافت کرده بودند، به این عفونت مبتلا شدند. این تفاوت اندک موجب عدم اطمینان زیادی درمورد تأثیر واکسن می‌شود. فاصله اطمینان ۹۵ درصد که توسط پژوهشگران برای تعریف دامنه‌ای از نتایج احتمالی مورد استفاده قرار گرفت، از ۱۰/۵- تا ۴۹/۳ درصد متغیر بود. البته جانسون اند جانسون گفت ازنظر ایمنی مشکلی در رابطه‌با واکسن آن‌ها مشاهده نشد. استوفلس گفت روشن بود که واکسن موجب افزایش خطر HIV نمی‌شد.

لری کوری، پژوهشگر اصلی شبکه کارآزمایی‌های HIV که به انجام مطالعه کمک کرد، گفت نتیجه را ناامیدکننده اما درعین‌حال نشانه‌ای از پیشرفت می‌بیند. به‌گفته‌ی وی، امید می‌رفت آنتی‌بادی‌های غیرخنثی‌کننده (آنتی‌بادی‌هایی که به ویروس متصل می‌شوند اما عفونت را به‌طور کامل متوقف نمی‌کنند) برای کاهش سرعت عفونت HIV کافی باشد اما این‌طور به‌نظر می‌رسد که سازندگان واکسن باید کشف کنند که چگونه آنتی‌بادی‌هایی را تولید کنند که ویروس را خنثی می‌کند. کوری گفت: «این نتایج به ما می‌گوید که آنتی‌بادی‌های غیرخنثی‌کننده ابتلا را کاهش نمی‌دهند و شاید نشانگر این باشد که HIV نسبت‌به کووید ۱۹ چقدر متفاوت و دشوار است».

مانند واکسن‌ کووید ۱۹ جانسون اند جانسون، واکسن HIV با استفاده از نوعی آدنوویروس کد ژنتیکی پروتئین‌ها را به سلول‌های گیرنده تحویل می‌دهد. سپس بدن با استفاده از این کدها پروتئین‌های موردنظر را می‌سازد و سیستم ایمنی یاد می‌گیرد آن‌ها را شناسایی کرده و به آن‌ها حمله کند.

واکسن آزمایشی HIV به شکل دوزهای مکرر آزمایش شد و چهار بار تزریق شد و شامل کد ژنتیکی موزائیکی از پروتئین‌ها از سویه‌های مختلف ویروسHIV بود. بیماران همچنین در نوبت‌های سوم و چهارم پروتئین‌های محلول را به شکل تزریقی دریافت کردند.

مطالعه‌ی درحال انجام Mosaico (که در قاره آمریکا و اروپا انجام می‌شود) از ترکیب متفاوتی از پروتئین‌های محلول در واکسن‌های ۳ و ۴ نوبته استفاده می‌کند. استوفلس گفت این یکی از دلایلی است که واکسن ممکن است در آن مطالعه بهتر عمل کند. دلیل دیگر آن است که داوطلبان مطالعه‌ی Mosaico درمعرض خطر پایین‌تر عفونت قرار دارند که ممکن است کار واکسن را راحت‌تر کند.

کوری همچنین گفت امیدوار بوده‌اند که در جایی که Imbokodo شکست می‌خورد، Mosaico موفق عمل کند. او گفت فرمولاسیون جدید در مطالعات اولیه به تولید سطوح بالاتری از آنتی‌‌بادی‌ها علیه HIV منجر شده بود.

استوفلس گفت این نتایج نباید موجب شود مردم درمورد واکسن‌های مبتنی‌بر آدنوویروس جانسون اند جانسون که دربرابر کووید ۱۹ و ابولا مؤثر واقع شده است، شک کنند. (در کووید ۱۹، استفاده گسترده از این واکسن با عارضه‌ی جانبی نادر اما شدیدی مرتبط بود که شامل تشکیل لخته و خونریزی می‌شود. این عارضه‌ی جانبی به قدری نادر است که حتی کارآزمایی‌های بالینی بزرگ ممکن است آن را تشخیص ندهند).

استوفلس گفت: «این نشان می‌دهد ویروس HIV ویروسی بسیار خاص، بسیار منحصر‌به‌فرد، دارای قدرت فرار از سیستم ایمنی و یافتن راهی برای آلوده کردن مردم است و ایجاد ایمنی دربرابر ابتلا به HIV بسیار دشوار است». اما پژوهشگران به تلاش خود ادامه خواهند داد. مدرنا اخیر کارآزمایی انسانی از یک واکسن HIV را آغاز کرده است که بر فناوری mRNA مورد استفاده در واکسن‌های کووید آن متکی است.

کوری خاطرنشان کرد که حتی در شرایط خانه نشینی‌های کووید، احتمال دچارشدن به HIV در زنان شرکت‌کننده در مطالعه ۴ درصد بود. این موضوع بر نیاز به واکسنی برای HIV تأکید می‌کند. کوری گفت: «وقتی واکسن موثری داشته باشید، واقعا موجب تفاوت می‌شود. مثلا ببینید که درمورد کووید چه اتفاقی افتاد. فکر می‌کنم که نمی‌توانیم تسلیم شویم».