سندروم تونل کارپال؛ شایع‌ترین بیماری نوروپاتی در کمین کاربران کامپیوتر

اوایل از دردهای خیلی ساده و سطحی شروع شد؛ انگار که مچ دستم قولنج کرده بود و مدام آن را می‌چرخاندم تا درد آرام‌تر شود. برای همین نادیده گرفتن آن آسان بود؛ این هم حتما دردی بود مثل باقی دردهای روزمره؛ اما کم‌کم درد جدی‌تر شد، به‌خصوص وقتی که مچ دستم را خم می‌کردم. کمی بعد متوجه شدم که دیگر نمی‌توانم دستم را به‌طور کامل صاف کنم. وقتی سعی می‌کردم دستم را صاف کنم، متوجه زاویه خیلی کمی روی مچ دستم شدم؛ دقیقا همان زاویه‌ای که موقع تایپ کردن به خود می‌گرفت.

در نهایت درد آنقدر شدید شد که به بیمارستان رفتم و دستم را به ارتوپد نشان دادم. مچ دستم را خم کرد و گفت: «دستت درد می‌گیره؟» گفتم:‌ «خیلی زیاد.» و بعد جوابی شنیدم که آن روز نمی‌دانستم قرار است برایم به چه کابوس ترسناکی تبدیل شود؛ «باید هرچه سریع‌تر جراحی بشی؛ چون سندروم تونل کارپال داری.»

چند روز بعد برای جراحی بستری شدم. از آنجایی که برای درمان بسیار دیر اقدام کرده بودم، وضعیت مچ دستم حادتر شده بود و برای اینکه دوباره به حالت صاف قبلی خود برگردد، علاوه بر جراحی آزادسازی تونل کارپال، یک پلاتین ۱۰ سانتی‌متری به استخوان دستم پیچ کردند. عمل‌های زیادی در طول زندگی‌ام داشتم؛ اما جراحی تونل کارپال با اختلاف زیاد، دردناک‌ترین آن‌ها بود.

حتی بعد از جراحی تا مدت‌ها تحمل پلاتین به این بزرگی در دستم بسیار سخت بود. وقتی هوا سرد می‌شد، دستم به‌شدت درد می‌گرفت و نمی‌توانستم آن را به‌راحتی تکان بدهم. یک سال طول کشید تا پلاتین را از دستم خارج کردند.

بعد از ده سال، هنوز مچ دستم گاهی درد می‌گیرد؛ مخصوصا وقتی مدت زیادی گوشی یا دسته بازی را به دست بگیرم. بعد از جراحی همیشه از کیبورد طبی استفاده می‌کنم و موقع تایپ کردن به دست‌هایم استراحت می‌دهم. به تمام افرادی که زیاد با کیبورد کار می‌کنند، می‌گویم از کیبورد طبی استفاده کنند و علائم بیماری را جدی بگیرند.

این داستان واقعی فردی بود که در بیست سالگی به سندروم تونل کارپال مبتلا شد و چون تا مدت‌ها علائم آن را نادیده گرفته بود، هرگز سلامتی کامل دست خود را بازنیافت؛ سندرومی که در بین افرادی که زیاد حرکات تکراری دست انجام می‌دهند، مثل تایپیست‌ها و نوازندگان اما بیشتر کارگران خط مونتاژ، بسیار رایج است و علائم آن ممکن است تا مدت‌ها به حدی خفیف باشد که فرد حتی شک نکند که این درد و سوزش انگشتان نشانه‌ای از مشکلی جدی است.

هرچه زودتر متوجه نشانه‌های این بیماری شوید و برای درمان آن اقدام کنید، شانس بیشتری برای بازگشت کامل سلامت خود را دارید. برای آشنایی با سندروم تونل کارپال، علائم و راه‌های پیشگیری و روش‌های درمان آن با این مقاله همراه باشید.

سندروم تونل کارپال از شایع‌ترین بیماری‌های نوروپاتی محیطی است که در اثر آن، عصب میانی که از ساعد تا کف دست کشیده شده، در ناحیه مچ دست تحت فشار قرار می‌گیرد. تونل کارپال یا دالان مچ دست، گذرگاهی بسیار باریک با قطر تقریبا سه سانتی‌متر، غیر منعطف و متشکل از رباط‌ها و استخوان‌هایی در قسمت انتهایی دست است که عصب میانی و تاندون‌هایی که باعث خم شدن انگشت‌ها می‌شوند، در خود جای داده است.

گاهی اوقات، ضخیم‌تر شدن دیواره‌های تاندون‌های ملتهب‌‎شده یا تورم در نواحی دیگر این تونل باعث تنگ شدن این گذرگاه و فشار به عصب میانی می‌شود. نتیجه این فشردگی ممکن است به بی‌حسی، ضعف یا گاهی درد در ناحیه دست و مچ بینجامد. برخی از افراد ممکن است این درد را در ناحیه ساعد و بازو احساس کنند.

این فشار باعث فشرده شدن عصب میانی،‌ کاهش عملکرد آن و نرسیدن جریان خون به انگشتان و دست می‌شود. اگر این سندروم درمان نشود، فشردگی عصب میانی و نرسیدن جریان خون باعث آسیب عصبی دائمی به فرد خواهد شد.

سندروم تونل کارپال شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوروپاتی به دام افتادن عصب است؛ به‌طوری‌که ۳ تا ۶ درصد بزرگسالان در هر جامعه آماری به دلایل مختلف از جمله ژنتیک و انجام حرکات تکراری با دست، دچار این سندروم می‌شوند.

سندروم تونل کارپال اولین بار در دهه ۱۸۰۰ میلادی به‌طور علمی تعریف شد و اولین جراحی برای درمان آن در دهه ۱۹۳۰ صورت گرفت.

علائم سندروم تونل کارپال معمولا به‌تدریج و با بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن انگشتان، به‌ویژه انگشت شست، اشاره و میانی شروع می‌شود. برخی از افراد مبتلا به این سندروم می‌گویند انگشتان آن‌ها متورم شده است و نمی‌توانند از آن‌ها استفاده کنند؛ درحالی‌که شاید تورم بسیار کم باشد یا حتی اصلا تورم ظاهری قابل مشاهده نباشد.

علائم سندروم تونل کارپال اغلب ابتدا در یک یا هر دو دست و در طول شب ظاهر می‌شود. معمولا دست غالب ابتدا آسیب می‌بیند و شدیدترین علائم را بروز می‌دهد. فرد مبتلا به این سندروم ممکن است با این حس که دستش خواب رفته است و نیاز دارد آن را تکان بدهد، از خواب بیدار شود.

با تشدید علائم، افراد ممکن است در طول روز و به‌ویژه هنگام انجام کارهایی مانند صحبت با تلفن، خواندن کتاب یا رانندگی، در انگشتان و دست خود احساس سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی بکنند. ضعفی که در ناحیه دست احساس می‌شود، ممکن است در دست گرفتن اجسام کوچک یا سایر کارهایی را که با دست انجام می‌شود، دشوار کند.

تقریبا ۵۰ درصد موارد ابتلا به سندروم تونل کارپال به خاطر عامل وراثت است؛ چرا که تونل کارپال در برخی افراد تنگ‌تر از دیگران است و فشار بیشتری به عصب میانی وارد می‌کند. میانگین سنی افرادی که درگیر این بیماری هستند، بین ۴۰ تا ۵۰ سال در نظر گرفته شده است و در افراد زیر ۲۰ سال به‌ندرت اتفاق می‌افتد.

اغلب، مردم نمی‌دانند چه عاملی باعث ایجاد سندرم تونل کارپال در آن‌ها شده است و تشخیص این موضوع حتی برای پزشکان و محققان قطعی نیست. در بیشتر موارد، این بیماری ناشی از ترکیب چند عامل مختلف است که باعث افزایش فشار روی عصب میانی و تاندون‌های تونل کارپ می‌شود؛ نه اینکه عصب به‌ خودی خود دچار مشکل شده باشد.

به‌طور کلی، عوامل مؤثر در ایجاد سندروم تونل کارپال عبارت‌اند از:‌

• حرکات تکراری دست مانند تایپ کردن، نواختن ویولن یا هرگونه حرکتی که بارها و بارها انجام و طی آن مچ دست خم شود
• آسیب به مچ که باعث تورم شود؛ مانند پیچ‌خوردگی یا شکستگی
• پرکاری غده هیپوفیز
• کم‌کاری غده تیروئید
• چاقی، دیابت و بارداری

در ادامه فهرست کامل‌تری از عوامل ایجاد سندروم تونل کارپال آورده شده است:

عوامل مربوط به آناتومی و ژنتیک: شکستگی یا دررفتگی مچ دست یا آرتریت که باعث تغییر شکل استخوان‌های کوچک مچ می‌شود، می‌تواند فضای داخل تونل کارپ را تنگ‎‌تر و بر عصب میانی فشار وارد کند. افرادی که تونل کارپال دست آن‌ها به‌طور ژنتیکی از دیگران تنگ‌تر است، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این سندروم قرار دارند. علاوه بر این، این سندروم در زن‌ها رایج‌تر است؛ چرا که معمولا مچ دست‌های آن‌ها از مردها باریک‌تر است.

بیماری‌های آسیب‌رسان به عصب: برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت خطر آسیب عصبی، از جمله آسیب به عصب میانی تونل کارپال را افزایش می‌دهند.

بیماری‌های التهابی: روماتیسم مفصلی و سایر بیماری‌هایی که دارای جزء التهابی هستند، ممکن است روی لایه داخلی تاندون‌های مچ دست تأثیر گذاشته و بر عصب میانی فشار وارد کنند.

دارو: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف داروی آناستروزول که برای درمان سرطان سینه استفاده می‌شود، احتمال بروز سندرم تونل کارپال را افزایش می‌دهد.

بارداری: در دوران بارداری و یائسگی حجم مایعات بدن کم شده و در نتیجه فشار درون تونل کارپال افزایش یافته و عصب میانی دچار آسیب می‌شود. سندرم تونل کارپال ناشی از بارداری معمولا بعد از این دوران بدون نیاز به جراحی و درمان، برطرف می‌شود.

عوامل مربوط به محیط کار: کار با ابزارهای ارتعاشی یا خط مونتاژ که نیاز به خم کردن مکرر و طولانی‌مدت مچ دارد، به‌ویژه در محیط‌های سرد، ممکن است پس از مدتی به عصب میانی فشار آورده یا آسیب عصبی واردشده را وخیم‌تر کند. البته شواهد علمی در این خصوص دارای تناقض است و برخی مطالعات این عوامل را به عنوان علت مستقیم سندرم تونل کارپال در نظر نمی‌گیرند.

از طرفی، بسیاری از ما تایپ کردن را یکی از رایج‌ترین عوامل این بیماری می‌دانیم و احتمالا افرادی را می‌شناسیم که دلیل ابتلا به این سندروم را کار با کامپیوتر و تایپ زیاد اعلام کرده‌اند. مطالعه‌ای درباره تأثیر وضعیت قرار گرفتن مچ دست بر تونل کارپال هنگام تایپ کردن نشان داده که اگر کمتر از ۲۰ ساعت در هفته تایپ می‌کنید، نیازی به نگرانی نیست؛ اما اگر بیش از ۲۸ ساعت در هفته مشغول تایپ کردن هستید، خطر ابتلا به این سندروم در شما بالا می‌رود. مطالعه دیگری نشان داد افرادی که ۱۲ ساعت در روز با کامپیوتر کار می‌کنند، ۵ برابر بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به سندروم تونل کارپال قرار دارند.

مطالعات دیگر نیز نشان داده است که سندروم تونل کارپال می‌تواند ناشی از حالت نادرست قرار گرفتن دست روی ماوس کامپیوتر باشد. البته برای رسیدن برای نتایجی قطعی لازم است تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود؛ اما تا آن موقع، استفاده از کیبوردهای طبی و ماوس‌هایی با برآمدگی کمتر، استراحت دادن به دست و فشار کمتر به انگشتان هنگام تایپ می‌تواند اقدام پیشگیرانه خوبی باشد.

سندروم تونل کارپال خود را با علائمی نظیر بی‌حسی، ضعف، گزگز یا سوزش انگشتان یا درد در ناحیه دست و مچ نشان می‌دهد. پزشک معالج ابتدا درباره علائم و سوابق بیماری می‌پرسد و بعد برای تشخیص این سندروم، آزمایش‌هایی انجام می‌دهد که شامل موارد زیر است:‌

نشانه تینل: در این آزمایش، پزشک روی ناحیه عصب میانی مچ دست ضربه می‌زند تا ببیند آیا بیمار در انگشتان خود دچار حس سوزن‌سوزن می‌شود یا خیر.

آزمایش فالن: در این آزمایش، پزشک از بیمار می‌خواهد تا پشت دست‌های خود را به هم چسبانده، مچ‌ها را به سمت پایین خم کرده و این حالت را به مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه حفظ کند. این حالت به تونل کارپال فشار وارد می‌کند و اگر فرد به این سندروم مبتلا شده باشد، انگشتانش شروع به سوزن‌سوزن شدن و بی‌حس شدن می‌کنند.

آزمایش فالن وارونه هم برای تشخیص سندروم تونل کارپال به کار می‌رود. در این آزمایش بیمار به جای خم کردن مچ‌ها به سمت پایین، کف دست‌ها را به هم چسبانده و آن‌ها را رو به بالا نگه می‌دارد. در این مدل آزمایش در همان ۱۰ ثانیه اول پس از تغییر حالت مچ دست، فشار مضاعفی به تونل کارپال وارد می‌شود و در طول نگه داشتن این حالت، این فشار بیشتر می‌شود. در مقابل، فشار وارده به تونل کارپال در آزمایش استاندارد فالن خفیف‌تر و افزایش آن بعد از ۲۰ تا ۳۰ ثانیه متوقف می‌شود.

تصویربرداری اشعه ایکس: اگر بیمار در انجام تست‌های حرکتی دچار مشکل باشد یا شواهدی از بیماری آرتریت یا شکستگی مشاهده شود، پزشک درخواست انجام رادیوگرافی می‌کند. در واقع تصویربرداری اشعه ایکس برای تشخیص سندروم تونل کارپال به کار نمی‌رود، بلکه فقط برای رد عوامل دیگری که باعث ایجاد درد در ناحیه مچ شده، از جمله آرتریت و شکستگی، کاربرد دارد.

نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی): این آزمایش تخلیه‌های الکتریکی کوچکی را که در ماهیچه‌ها اتفاق می‌افتد، می‌سنجد. پزشک معالج یک الکترود سوزنی نازک را وارد عضلات درگیر می‌کند تا جریان‌های الکتریکی را هنگام انقباض و استراحت ماهیچه‌ها ارزیابی کند. این آزمایش می‌تواند آسیب به عضلات تحت کنترل عصب میانی را شناسایی کرده و تعیین کند آیا علائم بیماری مربوط به سندروم تونل کارپال است یا خیر.

اوایل، علائم سندرم تونل کارپال گاه‌به‌گاه و به‌طور خفیف ظاهر می‌شوند و به همین خاطر برخی افراد تصمیم می‌گیرند نسبت به آن‌ها بی‌توجه باشند؛ اما با گذشت زمان و نادیده گرفتن این بیماری، وضعیت بدتر خواهد شد و در نهایت کار به جایی می‌رسد که درد و بی‌حسی انگشتان و دست همیشگی می‌شود.

این درد در نهایت تا بازوها و شانه پیشروی می‌کند و با گذشت زمان، سندروم تونل کارپال باعث آتروفی و از بین رفتن عضلات خواهد شد. در این شرایط، حتی با درمان و جراحی هم ممکن است بی‌حسی و ضعف عضلانی در دست به‌طور کامل از بین نرود.

اگرچه از زمان تشخیص اولین مورد سندروم تونل کارپال بیش از ۲۰۰ سال می‌گذرد، هنوز برای پیشگیری از این سندروم هیچ روش قطعی معرفی نشده است؛ اما با انجام روش‌های زیر می‌توانید فشار روی دست‌ها و مچ‌ها را به حداقل برسانید و خود را از ابتلا به یکی از آزارنده‌ترین بیماری‌های نوروپاتی نجات بدهید.

فشار روی انگشتان را کم کنید؛ اگر شغل شما نیازمند کار با کیبورد است، با ملایمت روی کلیدها ضربه وارد کنید. اگر به مدت طولانی و روی کاغذ می‌نویسید، از روان‌نویس بزرگ استفاده کنید و هنگام نوشتن فشار زیادی به انگشتان خود وارد نکنید.

مرتب به دست‌هایتان استراحت کوتاه بدهید؛ دست‌ها را به‌آرامی بکشید و انگشت‌ها را به عقب خم کنید تا فشار روی عصب میانی برداشته شود. در صورت امکان، از انجام فعالیت‌های تکراری به‌طور پشت‌ سر هم پرهیز کنید؛ به‌خصوص اگر با وسایلی کار می‌کنید که ارتعاش دارند یا لازم است برای استفاده از آن‌ها نیروی زیادی وارد شود. حتی چند دقیقه استراحت در هر ساعت می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند.

مراقب حالت قرار گرفتن دستان خود باشید؛ حواستان باشد که مچ دستتان به‌طور کامل به سمت بالا یا پایین خم نشده باشد. بهترین حالت برای مچ دست حالت میانی است، به همین خاطر استفاده از ماوس‌هایی که خمیدگی بزرگی دارند و مچ دست را با زاویه زیاد به سمت بالا خم نگه می‌دارند، توصیه نمی‎‌شود. بهتر است کیبورد خود را همسطح با بازو یا کمی پایین‌تر قرار بدهید و هنگام استفاده از موس، مچ دست را روی میز بگذارید.

حالت نشستن خود را تغییر بدهید؛ وضعیت نادرست نشستن باعث می‌شود شانه‌ها به سمت جلو خم شوند، طول گردن و ماهیچه‌های شانه کمتر شود و عصب‌های گردن منقبض شود. این وضعیت می‌تواند مچ دست، انگشتان و دست‌ها را نیز تحت تأثیر قرار بدهد و عصب میانی را درگیر کند.

دستانتان را گرم نگه دارید؛ اگر در محیط سردی کار می‌کنید، احتمال دست درد و منقبض شدن عضله بالا می‌رود. اگر نمی‌توانید دمای محیط را تنظیم کنید، دستکش‌های بدون انگشت بپوشید تا دست و مچ‌هایتان هنگام کار گرم بماند.

درمان سندروم تونل کارپال باید در سریع‌ترین زمان ممکن بعد از تشخیص صورت بگیرد. در مواردی که علائم بیماری خفیف است و تشخیص بیماری در مراحل اولیه صورت گرفته است، نیازی به جراحی نیست و می‌توان با آتل بندی دست در طول شب، پرهیز از فعالیت‌های تحریک‌کننده علائم و استراحت دادن به دست، فیزیوتراپی، داروهای تجویزی برای کاهش فشار بر عصب میانی یا روش‌های درمانی جایگزین مانند یوگا از تشدید این سندروم جلوگیری کرد.

اما متاسفانه در بسیاری از موارد، فرد مبتلا به سندروم تونل کارپال بسیار دیر متوجه جدی بودن وضعیت دست خود می‌شود و به همین خاطر جراحی تونل کارپال یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها در دنیا است. خوشبختانه جراحی آزادسازی تونل کارپال در بیش از ۹۰ درصد موارد موفقیت‌آمیز بوده است و بسیاری از علائم آن از جمله احساس سوزن‌سوزن شدن انگشتان و بیدار شدن در شب به‌سرعت از بین می‌روند. البته ممکن است بی‌حسی انگشتان تا سه ماه بعد از جراحی همچنان ادامه داشته باشد.

به‌طور کلی، در این جراحی بخشی از رباط دور مچ دست برای کاهش فشار بر عصب میانی برداشته می‌شود. جراحی معمولا با بی‌حسی موضعی یا به کمک آرام‌بخش انجام می‌شود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد.

روش سنتی درمان سندروم تونل کارپال که اغلب در ایران انجام می‌شود، از نوع جراحی آزادسازی باز است که طی آن برشی به اندازه ۵ سانتی‌متر در مچ ایجاد شده و سپس رباط عرضی دست برای بزرگ‌تر کردن فضای تونل بریده می‌شود. بریدن این رباط مشکل خاصی در عملکرد عصب‌های دست ایجاد نمی‌کند و در صورت رویش مجدد، نسبت به قبل نازک‌تر خواهد بود. این روش جراحی معمولا با بی‌حسی موضعی و به‌صورت سرپایی انجام می‌شود؛ مگر اینکه بیمار مشکلات زمینه‌ای دیگری داشته باشد.

روش دیگر درمان سندروم تونل کارپال جراحی آندوسکوپی است که اگرچه ممکن است دوره نقاهت و ناراحتی‌های بعد از جراحی را کاهش بدهد؛ اما می‌تواند خطر بروز عوارض و نیاز به جراحی اضافی را نیز افزایش بدهد.

در این روش، جراح یک یا دو برش حدود ۱.۵ سانتی‌متری در مچ و کف دست ایجاد می‌کند، سپس دوربینی متصل به لوله را برای مشاهده عصب، رباط و تاندون‌ها وارد دست می‌کند و با چاقوی بسیار کوچکی که از طریق لوله وارد شده، اقدام به بریدن رباط می‌کند.

پس از عمل جراحی و با گذشت زمان، گوشه‌های این رباط معمولا دوباره به هم متصل می‌شود؛ اما این بار فضای بیشتری نسبت به قبل ایجاد می‌کند. اگرچه ممکن است علائم بلافاصله پس از عمل جراحی برطرف شود، بهبود کامل ممکن است ماه‌ها طول بکشد. برخی از افراد ممکن است در محل زخم دچار عفونت، آسیب عصبی و درد شوند و در بیشتر موارد، دست دچار ضعف می‌شود که با گذشت زمان بهبود می‌یابد. اکثر افراد باید چندین هفته پس از عمل جراحی نوع فعالیت‌های روزمره خود را تغییر بدهند و برخی نیز ممکن است حتی نیاز به تغییر شغل داشته باشند.

بازگشت سندرم تونل کارپال بعد از درمان نادر است و کمتر از نیمی از افراد بعد از جراحی و سپری شدن دوره نقاهت، حالت طبیعی دست خود را بازمی‌یابند. در کل، تشخیص و درمان زودهنگام بهترین راه برای جلوگیری از آسیب عصبی دائمی است.

آیا شما در معرض ابتلا به سندروم تونل کارپال قرار دارید؟ برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری از چه روش‌هایی استفاده می‌کنید؟