چرا بیشتر کشورها از واکسن‌های کووید مدرنا و فایزر بهره‌مند نخواهند شد؟

اینکه کارایی واکسن‌های کووید ۱۹ مدرنا و فایزر در کارآزمایی‌های بالینی مرحله‌ی سوم بیش از ۹۰ درصد بوده است، جای خوشحالی دارد. این واکسن‌ها که با سرعت بی‌سابقه‌ای با استفاده از فناوری تحقق‌نیافته‌ی mRNA ساخته شده‌اند، بدون شک تاریخ‌ساز هستند؛ خصوصا اکنون که دولت بریتانیا مجوز استفاده‌ی گسترده از واکسن فایزر را صادر کرده است. بااین‌حال، یکی از مشکلات بزرگ این است که فقط بخش کوچکی از جمعیت جهان می‌تواند از این دستاورد بهره‌مند شود.

واکسن فایزر برای اینکه پایدار بماند، در فریزرهای مخصوصی در دمای منفی ۷۰ درجه‌ی سانتی‌گراد باید نگه‌داری شود. واحدهای ذخیره‌سازی اینچنینی در مراکز تولیدی محدودی ساخته می‌شوند و قیمت هریک از آن‌ها ۱۰ تا ۱۵ هزار دلار است. درحالی‌که واکسن مدرنا برای نگه‌داری به دمای چنان پایینی نیاز ندارد (واکسن مدرنا به دمای منفی ۲۰ درجه‌ی سانتی‌گراد نیاز دارد که با فریزر استاندارد خانگی مقایسه‌کردنی است)، هر دو باید در دو دُز با فاصله‌ی یک ماه تزریق شوند. اگرچه این موضوع غیرمعمول نیست، برای واکسیناسیون جهانی گزینه‌ی ایدئالی نیستند.

حتی بیمارستان‌های آمریکا و اروپا که در آن‌ها دولت‌ها از قبل صدهامیلیون دُز واکسن‌های mRNA را خریده‌اند، برای تأمین تجهیزات لازم برای ذخیره‌سازی و حمل‌و‌نقل ایمن واکسن‌ها زیر فشار قرار خواهند گرفت؛ خصوصا در شهرهای کوچک و مناطق روستایی که ساکنان زیادی در آن‌ها وجود دارد و به‌دلیل وضعیت اجتماعی‌اقتصادی و شرایط سلامتی نامطلوب، به‌طور نامتناسبی دربرابر کووید ۱۹ آسیب‌پذیر هستند.

همین وضعیت در مناطق دورافتاده‌ی آفریقا و آمریکای‌لاتین و آسیا نیز وجود دارد. ایرلانگا هارتارتو، رئیس کارگروه کووید ۱۹ در اندونزی، به روئیترز گفت در کشورش، واکسن فایزر به‌عنوان گزینه‌ی مناسب رد شده و بعید است که این واکسن بتواند طی توزیع در بین ۲۷۰ میلیون نفر در بیش از ۱۷ هزار جزیره دوام بیاورد. به‌عبارت‌دیگر، در این شرایط مناسب‌ترین واکسن، واکسنی است که بتواند به‌آسانی و با هزینه‌ی کم تولید و ذخیره شود و از مسیرهای فعلی توزیع به مردم سراسر جهان برسد.

این احتمال وجود دارد که واکسیناسیون علیه کووید ۱۹ کاری نباشد که در یک بار اجرا به‌پایان برسد؛ بلکه مانند واکسن آنفولانزای فصلی به تکرار نیاز داشته باشد. اگر چنین باشد، کارامدترین واکسن، واکسنی است که بتواند در سال‌های آینده نیز استفاده شود. دو نوع از واکسن‌ها در این گروه قرار می‌گیرند:

• واکسن زیرواحد که قطعات خاصی از ویروس را ازطریق تزریق عضلانی وارد بدن می‌کند. این فناوری استفاده‌شده در ساخت واکسنی است که نقشی حیاتی در ریشه‌کن‌کردن هپاتیت B ایفا می‌کند. هپاتیت B عارضه‌ای است که وقتی در جوانی فرد را مبتلا کند، موجب آسیب کبدی و سرطان می‌شود.
• واکسن‌های غیرفعال‌شده که برای ساخت آن‌ها ویروس رشد داده و سپس غیرفعال می‌شود و به‌شکلی در‌می‌آید که دفاع بدن را برانگیزد. واکسن فلج اطفال سالک (دکتر جوناس سالک کاشف واکسن فلج اطفال) این کار را در سال ۱۹۵۵ انجام داد و اساس تلاش‌های ریشه‌کنی فلج اطفال از آن زمان بوده است.

سه مورد از چهار کاندیدای واکسن کووید ۱۹ که به‌عنوان رقبای اصلی در چین به‌شمار می‌روند، از نوع غیرفعال‌شده هستند. هنوز اطلاعات مربوط به ایمنی و کارایی این واکسن‌ها منتشر نشده است؛ ولی گفته می‌شود که صدهاهزار نفر در سراسر چین یکی از این کاندیداها را دریافت کرده‌اند. کارآزمایی‌های بالینی مرحله‌ی سوم دیگری در کشورهای مختلف جهان در حال انجام است. واکسن‌های غیرفعال‌شده کاملا بدون خطر نیستند و در گذشته، در مواردی به‌‌دلیل ارزیابی و نظارات غیرکافی ناموفق بوده‌اند؛ اما اگر این رویکرد به‌درستی دنبال شود، اثبات‌شده‌ترین رویکرد موجود است.

گزینه‌های جایگزین واکسن‌های mRNA که ازنظر تهیه و توزیع ممکن و برای همه مقرون‌به‌صرفه باشد، بلافاصله دردسترس قرار نمی‌گیرند؛ اما وقتی دسترسی به آن‌ها ممکن شود، این احتمال بیشتر است که به‌دست افراد بیشتری برسد. کارشناسان می‌گویند دسترسی به این واکسن‌ها احتمالا در دو تا سه ماه آینده ممکن می‌شود و در آن زمان، ایده‌ی بهتری در این زمینه خواهیم داشت که واکسن‌های فایزر و مدرنا به چه جوامعی نمی‌رسد.

در دنیاگیری، هیچ کشوری مانند جزیره نیست و همچون وضعیتی که به‌طورمکرر برای چین رخ می‌دهد، مسافران آلوده‌ای که از خارج کشور می‌آیند، موجب انتشار بیماری می‌شوند. بنابراین، واکسنی که به کشورهای ثروتمند و مناطق شهری منحصر باشد، دنیاگیری را متوقف نمی‌کند. راه‌حل عملی‌تر واکسن مناسبی است که همه بتوانند از آن بهره‌مند شوند.