زنبورهای عسل همانند انسان ها خطای دید دارند

وقتی به یک ساختمان در دوردست نگاه می‌کنیم، ساختمان کوچک‌تر از اندازه‌ی طبیعی خود به نظر می‌رسد و دچار خطای دید می‌شویم و بر اساس اطلاعاتی که از قبل به دست آورده‌ایم، به خطای خود پی‌ می‌بریم. نتیجه‌ی تحقیقات جدید نشان می‌دهند که زنبور‌های عسل نیز چنین خطایی را در سیستم بینایی خود تجربه می‌کنند. بنا به زاویه‌ی دید به شی و فاصله از آن، خطای دید در این موجودات متفاوت خواهد بود.

نتیجه‌ی این پژوهش می‌تواند به توضیح فرگشت خطای دید در سیستم بینایی موجودات زنده کمک کند.

انسان‌ها انواع مختلفی از خطا را در سیستم بینایی خود تجربه می‌کنند؛ اعوجاج، خطا در شکل، اندازه، طول یا حتی رنگ. حتما بارها در شبکه‌های اجتماعی با پست‌هایی در مورد رنگ لباس برخورد کرده‌اید که میزان دقت شما در تشخیص رنگ‌ها را به چالش کشیده است. در شکل زیر می‌توانید انواع خطا‌های بینایی را مشاهده کنید.

خطای دید نوعی گم‌راهی در ادراک انسان از اطلاعاتی است که از محیط اطراف خود به دست می‌آورد. سیستم بینایی ما طوری طراحی شده که می‌تواند داده‌های زیادی از محیط اطراف خود بگیرد و به کمک مغز به پایش این داده‌ها بپردازد. خطای دید در حقیقت عدم انطباق واقعیت تصویر دیده شده با ادراک مغز از تصویر است.

به تصویر زیر نگاه کنید. در سمت راست یک دایره در احاطه‌ی تعدادی دایره‌ی  کوچک قرار گرفته است. در سمت چپ همان دایره در احاطه‌ی تعدادی دایره‌ی بزرگ قرار دارد. اگرچه دایره‌‌های میانی اندازه‌ای یکسان دارند اما چشم انسان قادر به تشخیص آن نیست. این خطا برای اولین بار توسط یک روان‌شناس آلمانی به نام هرمان ابینگهاوس کشف شده و به نام خطای دید یا توهم بصری ابینگهاوس مشهور است.

در بین حیوانات دلفین‌های پوزه‌بطری، مرغ‌های کریچ‌ساز، مرغ‌های اهلی و اسپلیتفین دم‌قرمز همچون انسان‌ها در مشاهده‌ی تصویر ابینگهاوس دچار خطا می‌شوند. به طور جالب‌تری پنگوین‌ها، سگ‌های خانگی و بانتام‌ها (نژادی از کوچک از مرغ) دایره‌ی سمت چپ در تصویر ابینگهاوس را بزرگ‌تر می‌بینند. در این میان بابون‌ها به هیچ وجه با دیدن تصویر ابینگهاوس دچار خطا نمی‌شوند.

انسا ها در مشاهده‌ی تصویر ابینگهاوس دچار خطای دید اندازه‌ای می‌شوند. دلفین‌ها هم همین اشتباه را می‌کنند با این حال چرا پنگوین‌ها خطایی برعکس دارند؟ بابون‌ها چرا دچار خطا نمی‌شوند؟

یکی از دلایل این تفاوت‌ها به تفاوت در روش‌‌شناسی تحقیقات برمیگردد. به عنوان مثال در تحقیق مربوط به سگ‌ها، تصویر در فاصله‌ای بسیار در نزدیک به سگ قرار می‌گرفت و سگ با دماغ خود جواب درست را انتخاب می‌کرد. در مورد پرندگان هم فاصله‌ی چشم پرنده تا تصویر خیلی کم بود. با این حال در آزمایش بابون‌ها، بابون در فاصله‌ای کمی دورتر از تصویر قرار گرفت و حتی اجازه‌ی نزدیک‌شدن به تصویر را به بابون ندانند. اما در مورد زنبور‌های عسل قضیه کمی متفاوت است. در آزمایش مربوط به زنبور‌های عسل، پژوهشگران تصویر را در محدوده‌ی بینایی زنبور قرار دادند و اجازه‌ی حرکت آزادانه را به زنبورها تا موقع تصمیم‌گیری را دادند.

یکی از چالش‌های اصلی پژوهشگران طراحی نحوه‌ی پرسش از زنبور‌ها بوده است. برای حل این چالش، پژوهشگران زنبور‌ها را به دو دسته تقسیم‌بندی کردند. به دسته‌ی اول زنبور‌ها تصویری از یک مربع مشکی داخل مربعی را نشان دادند و به زنبور‌ها آموزش دادند که همیشه این تصویر را انتخاب کنند. دسته‌ی دوم زنبور‌ها همیشه تصویر مربعی‌ سیاه کوچک داخل مربعی دیگر را انتخاب می‌کردند.

بعد از اتمام فرآیند یادگیری، پژوهشگران تصاویر را با تصاویری شامل خطای دید عوض کردند. در تصاویر جدید مربعی سیاه رنگ در داخل مربعی کوچک و مربعی بزرگ قرار می‌گیرد.

در مرحله‌ی دوم از پژوهش، زنبور‌ها باز به دو گروه تقسیم شدند؛ دسته‌ای که با حرکات آزادانه محدودیت زاویه‌ی دید نداشتند و دسته‌ای دیگر تصاویر با زاویه‌ی دیدی محدود و البته فاصله‌ای مشخص باید مشاهده می‌کردند. نتیجه‌ی کار جالب است؛ زنبور‌هایی با زاویه‌ی دید غیرمحدود دچار خطای دید شدند و زنبور‌هایی که زاویه‌ی دیدی محدود داشتند دچار خطای دید اندازه‌ای نشدند.

پژوهش زنبور‌ها احتمالا پژوهش‌های قبلی خود را به چالش خواهد کشید و نتایج آن‌ها را وابسته به طراحی پژوهش و زاویه‌ی دید حیوان مورد بررسی می‌داند.

خطای دید در سیستم بینایی نشان می‌دهد که چگونه این سیستم حجم بالایی از داده را از محیط اطراف خود دریافت می‌کند و فرآیند ادراک را بر روی آن انجام می‌دهد؛ اگرچه این فرآیند تحت تاثیر محیط نتیجه‌ای گمراه‌کننده خواهد داد. حیوانات مختلف هم دچار خطای دید اندازه‌ای می‌شوند و شناخت این خطا در بین حیوانات می‌تواند به فرگشت سیستم بینایی در موجودات زنده کمک کند.

به نظر می‌رسد که اجداد ما هم دچار خطای دید می‌شدند و به همین دلیل این خطا نسل به نسل در بین حیوانات و انسان منتقل شده و به امروز رسیده است. از دیگر سناریوی‌های احتمالی می‌توان به فرگشت هم‌گرا در سیستم بینایی اشاره کرد. دسته‌ای از دانشمندان معتقدند فرگشت خطای دید به دلیل هم‌گرایی بین سیستم بینایی گونه‌های مختلف زیستی است. 

پژوهش خطای دید در زنبور‌های عسل می‌تواند توضیحاتی هم به فرگشت گل‌ها اضافه کند. زنبورها با حرکات آزادانه در محیط طبیعی برای پیدا کردن انواع گل‌ها احتمالا دچار خطای دید می‌شوند. بنابراین گل‌ها در طول زمان طوری تغییر کرده‌اند که با وجود خطای دید زنبور‌ها جذاب‌تر به‌‌نظربرسند. به عکس زیر نگاه کنید. این تصویر قسمت میانی گل جایی که شهد گیاه یافت می‌شود را نشان می‌دهد، دقت کنید که چقدر این گیاه شبیه تصویر ابینگهاوس است. احتمالا زنبور‌ها گل‌هایی را انتخاب خواهند کرد که قسمت میانی آن‌ها بزرگ‌تر به نظر برسند.

در نهایت باید دقت کرد که محیط بر ادراک ما از واقعیت موجود تاثیرگذار است. به‌بیانی دیگر، دریافت ما از واقعیت تحت تاثیر محیطی است که واقعیت در آن جاری است. این مسئله می‌تواند در پژوهش‌های علمی هم نتایج را تغییر دهد.