فوران ۶ آتشفشان در روسیه پس از زمینلرزه ۸٫۸ ریشتری: آیا بین دو پدیده ارتباطی وجود دارد؟
در پی وقوع زمینلرزهای قدرتمند به بزرگی ۸٫۸ ریشتر در شرق دور روسیه، موجی از فعالیتهای آتشفشانی در منطقه کامچاتکا آغاز شده است. تنها چند روز پس از این زلزله، دستکم شش آتشفشان وارد فاز فوران شدهاند و نشانههایی از احتمال فعال شدن یک آتشفشان دیگر نیز مشاهده شده است. این رویداد کمسابقه، توجه دانشمندان زمینشناسی را به پیوندهای پیچیده میان زمینلرزهها و فعالیتهای آتشفشانی جلب کرده است. در ادامه به جزئیات این رویداد و دیدگاههای کارشناسان درباره آن میپردازیم.
آغاز فورانها پس از زمینلرزه
آتشفشان کلوچفسکایا نخستین فوران را در ۳۰ ژوئیه ثبت کرد. این آتشفشان پیش از زمینلرزه نیز نشانههایی از ناپایداری و فعالیت نشان داده بود و کارشناسان بر این باورند که زمینلرزه، شدت فوران را افزایش داده، اما عامل آغاز آن نبوده است. بااینحال، تعیین دقیق اثر زمینلرزه بر این فوران کار سادهای نیست.
پس از آن فوران آتشفشان کلوچفسکایا، آتشفشانهای شیولوچ، بزیمیانی، کاریمسکی، آواچینسکی و کراشنینیکوف نیز وارد فاز فوران شدند و فعالیت آنها تاکنون ادامه دارد. این مجموعه آتشفشانها در شبهجزیرهی کامچاتکا قرار دارند و درحالحاضر تهدید مستقیمی برای جوامع محلی محسوب نمیشوند. بااینحال، هارولد توبین زمینلرزهشناس دانشگاه واشنگتن، در ایمیلی به لایوساینس نوشت که فورانها میتوانند برای هواپیماهایی که از میان ستونهای خاکستر عبور میکنند خطرناک باشند.
علیرغم فورانهای متوالی روسیه، کارشناسان تأکید میکنند که چنین سطحی از فعالیت آتشفشانی در کامچاتکا غیرمعمول نیست. توبین میگوید: «در هر زمان حدود ۴۰ تا ۵۰ آتشفشان در سراسر جهان فعال هستند. وضعیت فعلی نیز از این قاعده مستثنی نیست. کامچاتکا منطقهای بسیار فعال از نظر آتشفشانی است.»
آیا زمینلرزه باعث فوران آتشفشانها شد؟
زمینلرزه بهطور مشخص باعث فوران آتشفشان نمیشود، اما این دو پدیده ممکن است در یک زمان و در مکانهایی به نام مناطق فرورانش اتفاق بیفتند (جایی که یک صفحه زمینساختی به زیر صفحه دیگر فرو میرود).
پُل سگال، ژئوفیزیکدان دانشگاه استنفورد، در گفتگو با لایوساینس توضیح میدهد: «غیرمعمول نیست که زمینلرزه بزرگی در منطقه فرورانش باعث فوران آتشفشانها شود.» به گفته او، بزرگترین زمینلرزه ثبتشده در تاریخ یعنی زمینلرزه ۹٫۵ ریشتری در والدیویا شیلی، در سال ۱۹۶۰، چندین فوران آتشفشانی در پی داشت.
زمینلرزه بزرگ شیلی باعث تغییر تنش در پوسته زمین شد و احتمالاً مسیر حرکت ماگما به سطح زمین را آسانتر کرد. سگال همچنین میافزاید که لرزش ناشی از زمینلرزه ممکن است حرکت ماگما در زیر سطح زمین را تغییر داده و به فوران منجر شده باشد. وی در ادامه میگوید که هر دوی این مکانیسمها احتمالاً در فورانهای شیلی نقش داشتهاند، اما در مورد وقایع اخیر در روسیه هنوز برای نتیجهگیری زود است.
کراشنینیکوف: فورانی پس از ۵۰۰ سال
طبق گفتههای نمایندهای از سازمان زمینشناسی ایالات متحده، کلوچفسکایا پیش از زمینلرزه فعال بود، اما پس از آن «شدت فوران افزایش یافت و همراه با آن، گسیل خاکستر نیز رخ داد.»
چشمگیرترین بخش این زنجیره رویدادها، فوران آتشفشان کراشنینیکوف بود که پس از ۵۰۰ سال رخ داد. توبین دراینباره میگوید: «یا این اتفاق یک تصادف زمانی بسیار نادر است، یا اینکه سیستم ماگمایی آتشفشان توسط امواج لرزهای قوی دچار اختلال و موجب فوران شده است. تعیین این موضوع که دقیقاً کدام عامل باعث فوران خاصی شده، کار بسیار دشواری است.»
وزارت شرایط اضطراری روسیه در منطقه کامچاتکا نیز از افزایش فعالیت گرمایی در هفتمین آتشفشان بهنام موتنوفسکی خبر داده است. تصاویر ماهوارهای وجود یک «ناهنجاری حرارتی» در این آتشفشان را نشان میدهد. با اینکه هنوز فورانی رخ نداده، دانشمندان میگویند پیشبینی زمان یا احتمال فوران آن ممکن نیست.