آیا قدیمی‌ترین اثر انگشت دنیا، راز هنرمندی نئاندرتال‌ها را فاش می‌کند؟

یک نقطه‌ی قرمز روی صخره‌ای با شکل چهره در اسپانیا ممکن است از چند جهت رکوردشکن باشد. این نقطه با قدمتی در حدود ۴۳ هزار سال ممکن است قدیمی‌ترین اثر انگشت انسانی ثبت‌شده در جهان و یکی از نخستین اشیای نمادین کشف‌شده در اروپا باشد.

اثر انگشت یادشده که با رنگ اکر قرمز معدنی ایجاد شده، توسط یک نئاندرتال (نزدیک‌ترین خویشاوند منقرض‌شده‌ی انسان‌های امروزی) به جا گذاشته شده است. نئاندرتال‌ها حدود ۴۰ هزار سال پیش منقرض شدند، اما پیش از ورود انسان‌های مدرن اولیه به اروپا، صدها هزار سال در این قاره سکونت داشتند.

پژوهشگران در مطالعه‌ای جدید استدلال می‌کنند که نقطه‌ی قرمز مورد بحث به‌عنوان بینی روی یک صخره با ویژگی‌های شبیه چهره تعبیر می‌شود. این کشف، می‌تواند این دیدگاه را به چالش بکشد که نئاندرتال‌ها توانایی خلق اثر هنری را نداشتند. بااین‌حال، برخی کارشناسان به لایوساینس گفته‌اند که درباره‌ی نمادین‌بودن نقطه قانع نشده‌اند.

بروس هاردی، انسان‌شناس و باستان‌شناس از کالج کنیون در اوهایو که در کشف جدید دخالتی نداشته، گفت نقطه‌ی قرمز قطعاً عمدی ایجاد شده است، اما نمی‌توان با اطمینان چیز بیشتری درباره آن گفت. او در گفتگو با لایوساینس توضیح داد: «واضح است که اکر (ماده‌ی رنگی قرمز) به‌صورت عمدی و همراه با اثر انگشت استفاده شده، اما من چهره‌ای ندیدم. نمادگرایی بیشتر در چشم بیننده است.»

مطالعه‌ی جدید که ۵ مه ۲۰۲۵ منتشر شد، به توصیف کشفی می‌پردازد که سال ۲۰۲۲ در پناهگاه صخره‌ای سن لازارو در حومه‌ی شهر سگوویا در مرکز اسپانیا انجام شد. دانشمندان شواهدی دارند که نشان می‌دهد این منطقه بین ۴۴ هزار تا ۴۱ هزار سال پیش تحت اشغال شدید نئاندرتال‌ها بوده، اما هیچ مدرکی مبنی بر حضور انسان‌های مدرن اولیه در آنجا وجود ندارد.

سنگ مورد بحث که به یک سیب‌زمینی بزرگ شبیه است، حدود ۱۵ سانتی‌متر طول دارد و در نزدیکی یکی از انتهایش فرورفتگی‌هایی شبیه ابرو دارد؛ اما با افزودن عمدی یک نقطه قرمز برای بینی در زیر ابروها، نویسندگان مقاله استدلال می‌کنند که این سنگ به یک بازنمایی ابتدایی از یک چهره‌ی انسانی تبدیل شده است. شورای ملی تحقیقات اسپانیا (CSIC) در بیانیه‌ای ترجمه‌شده گفته است:

این کشف، کامل‌ترین و قدیمی‌ترین شواهد از یک اثر انگشت انسانی در جهان است که بدون تردید به نئاندرتال‌ها نسبت داده می‌شود و استفاده‌ی عمدی از رنگ‌دانه را برای اهداف نمادین نشان می‌دهد.

نقطه‌ی قرمز ظاهراً به‌طور یکنواخت پخش شده، اما بررسی‌های پزشکی قانونی و تحلیل بازتاب آن در طول‌موج‌های مختلف نور نشان داده که این علامت از طریق اثر انگشت با الگوی مارپیچی مشخص احتمالا توسط یک نئاندرتال بالغ مذکر ایجاد شده است.

به نظر می‌رسد این سنگ گرانیتی عمدا و احتمالا از رودخانه‌ای که در آنجا شکل گرفته به داخل پناهگاه صخره‌ای آورده شده است. تیم پژوهشگران در مقاله نوشتند: «این واقعیت که این سنگ‌ریزه به دلیل ظاهرش انتخاب شده و سپس با اکر علامت‌گذاری شده، نشان می‌دهد که ذهنی انسانی در کار بوده که قادر به نمادسازی، تخیل، ایده‌پردازی و انتقال افکار خود به یک جسم بوده است.»

بحث درباره اینکه آیا نئاندرتال‌ها هنر انتزاعی خلق می‌کرده‌اند یا خیر، دهه‌هاست که میان باستان‌شناسان در جریان است. یافته‌هایی مانند حکاکی‌هایی بر دیواره‌های غار در فرانسه که ممکن است تا ۷۵ هزار سال قدمت داشته باشند، مطرح شده‌اند. بااین‌حال، حتی بهترین آثار هنری نئاندرتال‌ها در برابر نقاشی‌های غاری انسان‌های مدرن اولیه در مکان‌هایی مانند غار شووه در فرانسه یا جزیره سولاوسی در اندونزی، رنگ می‌بازند.

آنچه تیم تحقیق آن را نمایانگر بینی روی یک چهره می‌دانند، اگر از زاویه‌ی دیگری دیده شود، ممکن است ناف یک پیکره انسانی به نظر برسد. ما واقعاً نمی‌توانیم بگوییم این علامت قرار بوده نمایانگر چه چیزی باشد.

پل پتیت، باستان‌شناس دانشگاه دورام که او نیز در کشف شرکت نداشته، گفته است که این سنگ نمونه‌ای قطعی از استفاده نئاندرتال‌ها از رنگ‌دانه قرمز است و نشان می‌دهد که آن‌ها به‌طور معمول بر دیوار غارها و اشیای قابل‌حمل علامت می‌گذاشته‌اند؛ اما اینکه آیا نقطه قرمز واقعاً نماد چیزی بوده، هنوز روشن نیست.

همچنین دِرِک هاجسون، باستان‌شناس و روانشناس متخصص هنر غاری دوران ماقبل تاریخ که او نیز در این مطالعه دخیل نبوده، به لایوساینس گفته است: «به نظر نمی‌رسد این سنگ کاربرد دیگری داشته است. به‌علاوه، سنگ تنها زمانی به صورت یک چهره دیده می‌شود که علامت بینی به آن اضافه شده باشد. این کشف به مجموعه‌ی در حال گسترشی از اشیای ساخته‌شده توسط نئاندرتال‌ها می‌افزاید که کارکرد عملی نداشته‌اند.»

مطالعه در مجله Archaeological and Anthropological Sciences منتشر شده است.