کشف نوع‌دوستی در پرندگان؛ سارها با همکاری متقابل نسل خود را حفظ می‌کنند

همه شنیده‌ایم که می‌گویند: «کبوتر با کبوتر، باز با باز، کند همجنس با همجنس پرواز!» پرندگان هم‌نوع با هم پرواز می‌کنند، اما یافته‌های تازه درباره سارهای والا، این تصویر ساده را پیچیده کرده است. یافته‌های پژوهشی جدید نشان می‌دهد که رابطه‌ی میان این پرندگان، چیزی شبیه دوستی‌های انسانی‌ است.

در میان جانوران، تنها تعداد اندکی از پرندگان (حدود ۱۰ درصد) و پستانداران (حدود ۵ درصد) به شیوه‌ای همکاری‌محور تولیدمثل می‌کنند؛ یعنی برخی از اعضای گروه به‌جای داشتن جوجه، به پرورش فرزندان دیگران کمک می‌کنند. جالب است که کمک‌رسانی فقط به خویشاوندان محدود نمی‌شود و گاهی پرندگانی کاملاً بی‌ارتباط به هم، نقش یاور را بر عهده می‌گیرند.

سارهای والا از جمله این گونه‌ها هستند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اگر پرنده‌ای در یک فصل تولیدمثل با رفتارهایی مانند کمک در غذا‌دادن به جوجه‌ها یا محافظت از لانه، از دیگری حمایت کند، در فصل‌های بعد، خودش نیز از همان پرنده کمک دریافت می‌کند.

به‌گزارش گاردین، داستین روبنشتاین، زیست‌شناس در دانشگاه کلمبیا و یکی از نویسندگان پژوهش، توضیح می‌دهد که زندگی در اقلیم سخت شرق آفریقا با خشکسالی‌های پی‌درپی و منابع محدود، پرندگان را ناگزیر به این نوع همکاری کرده است.

روبنشتاین می‌گوید: «دو پرنده به‌تنهایی از پس بزرگ‌کردن جوجه‌ها برنمی‌آیند. پس نیاز به دوست و یار کمکی دارند.» به گفته‌ی او، چون هر جفت تنها چند جوجه به دنیا می‌آورد، گروه نیاز دارد تا اعضای تازه‌ای از بیرون را جذب کند تا بقا تضمین شود.

پژوهشگران در مطالعه، رفتار بیش از ۴۰۰ لانه در ۹ گروه اجتماعی را در کنیا، در طول ۲۰ سال رصد کردند. داده‌های پژوهش از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۲ جمع‌آوری شده و بیش از ۴۰ فصل تولیدمثل را پوشش داده است. همچنین، تیم از ۱۱۷۵ پرنده، نمونه‌ی دی‌ان‌ای جمع‌آوری کردند تا روابط آن‌ها با یکدیگر را نیز تحلیل کنند.

بر اساس یافته‌ها، سارها به‌صورت تصادفی به یکدیگر کمک نمی‌کنند. آن‌هایی که در یک لانه به دنیا آمده‌اند، معمولاً اولویت را به هم‌لانه‌ای‌های خود می‌دهند. اما استثنا نیز وجود دارد. گاهی در مواردی که می‌توانستند به خویشاوند خود کمک کنند، کمک را به پرندگان غیرخویشاوند اختصاص می‌دادند.

رفتار سارهای والا، نوعی الگوی شخصی دارد: هر یاور معمولاً به یک جفت خاص کمک می‌کند و در فصل‌های بعد، همان زوج، نقش یاور او را برعهده می‌گیرد. این الگو، به‌ویژه در میان اعضایی دیده شده که از بیرون وارد گروه شده‌اند.

روبنشتاین این پیوندها را به‌درستی، «دوستی» توصیف می‌کند؛ نه‌تنها به این دلیل که عاطفی هستند، بلکه به این دلیل که بر پایه‌ی شناخت، تبادل و اعتماد، میان پرندگانی شکل می‌گیرند که فاقد نسبت فامیلی هستند، اما گذشته‌ای مشترک از همکاری دارند.

با‌این‌حال، هنوز همه چیز روشن نیست. یکی از پرسش‌های بی‌پاسخ این است: چرا برخی پرندگان پس از دریافت کمک، خودشان در آینده به یاورشان کمک نمی‌کنند؟ روبنشتاین و تیمش در تلاش هستند تا با داده‌های بیشتر، این معما را نیز رمزگشایی کنند.

در بیشتر مطالعات گذشته، همکاری میان حیوانات عمدتاً از دیدگاه ژنتیکی بررسی شده؛ یعنی کمک به خویشاوندان، به‌عنوان راهی برای حفظ ژن‌های مشترک. اما یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که کمک متقابل، حتی میان غریبه‌ها نیز می‌تواند سودمند باشد.

جولیا شرودر، پژوهشگر بوم‌شناسی رفتاری در کالج سلطنتی لندن، می‌گوید: «یافته‌ها به ما کمک می‌کنند تا بفهمیم که پرندگان می‌توانند یکدیگر را به‌صورت فردی تشخیص دهند و آیا واقعاً وارد رابطه‌های رفت‌وبرگشتی می‌شوند؟» او تأکید می‌کند که چنین رفتارهایی، سرنخی برای رمزگشایی از ریشه‌های نوع‌دوستی در طبیعت است؛ مفهومی که هنوز هم از معماهای بزرگ علم زیست‌شناسی به شمار می‌آید.

مطالعه در نشریه نیچر منتشر شده است.