بیهودگی آسمان‌خراش‌ها: ساخت برج‌های مرتفع می‌‌تواند آلودگی کربنی را افزایش دهد

از دوران باستان، افراد به دنبال ساخت ساختمان‌هایی بودند که سر به فلک بکشند. از این نمونه‌ها می‌توان به سازه‌های مارپیچی شیب‌دار تا برج‌های قرون وسطایی و گنبدهای عظیم کلیساها و مساجد کهن اشاره کرد. امروزه تلاش بشر در جهت ساخت بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان مثل برج خلیفه در دبی است؛ اما مشکل اصلی اینجاست که بخش سربرج تزئینی این ساختمان ۲۹ درصد از کل ارتفاع آن را دربر می‌گیرد به‌طوری که فقط برای ساخت جنبه‌ی زیباشناسانه‌ی آن ۴۰۰۰ تن فولاد سازه‌ای مصرف شده است.

برج خلیفه تنها سازه‌ با بخش‌های بیهوده نیست. «ارتفاع بیهوده» اصطلاحی به معنی ارتفاع اضافه از مرتفع‌ترین طبقه‌ی مسکونی آسمان‌خراش تا بخش فوقانی آن است؛ اما در دنیایی با نگرانی‌های محیطی آیا ساخت بیهودگی معمارانه توجیه‌پذیر است؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ساخت «ارتفاع بیهوده» به مشکلی جدی تبدیل شده است. حتی یک سربرج نسبتا ساده می‌تواند نشر کربنی ناشی از تولید مصالح را تا ۱۵ درصد افزایش دهد.

ساخت برج‌های مرتفع تنها یک مسئله‌ی معماری نیست، بلکه تجارتی بزرگ به شمار می‌رود. قرارگرفتن در میان مرتفع‌ترین برج‌های جهان می‌تواند یک آسمان‌خراش معمولی را به نمادی شناخته‌شده در جهان تبدیل کند. به همین دلیل ساختمان‌ساز‌ها نمی‌توانند از ارتفاع بیهوده دست بکشند. راه‌حل فعلی این است که استانداردهای جهانی برای رتبه‌بندی مرتفع‌ترین ساختمان‌ها بازنگری شوند.

مشکل اصلی، روش اندازه‌گیری ارتفاع آسمان‌خراش‌ها است. انجمن ساختمان‌های بلند و زیستگاه‌های شهری (CTBUH) مسئولیت تعیین ارتفاع آسمان‌خراش‌ها و وظیفه‌ی اعطای لقب «مرتفع‌ترین ساختمان جهان» را به یک ساختمان مشخص برعهده دارد.

در گذشته بحث بر سر ارتفاع آسمان‌خراش‌ها وجود نداشت، چرا که ساختمان‌های اولیه دارای سقفی مسطح بودند. اولین مشکل اساسی در سال ۱۹۲۹ به وجود آمد، یعنی زمانی که ساختمان کرایسلر در نیویورک یک سربرج را نصب کرد و به این ترتیب لقب «مرتفع‌ترین ساختمان جهان» را از بانک منهتن گرفت.

اتحادیه‌ی ساختمان‌های مرتفع و زیستگاه شهری در سال ۱۹۶۹ تأسیس شد. این اتحادیه در اوایل دهه‌ی ۱۹۷۰ معیارهایی را تعیین کرد که سربرج‌های تزئینی را هم در برمی‌گرفت.

یکی از انتخاب‌های مهم تاریخ اتحادیه‌ی برج‌سازی به سال ۱۹۹۸ در انتخاب نهایی برج‌های پتروناس در کوالالامپور و برج سیرز در شیکاگو برمی‌گردد که امروز با عنوان برج ویلیس شناخته می‌شود. فرض کنید این دو غول را کنار یکدیگر قرار دهیم: سربرج‌های نوک‌تیز برج‌های پتروناس با ۸۸ طبقه و برج سرتخت سیرز با ۱۰۸ طبقه؛ اما اتحادیه، «ارتفاع تا بخش فوقانی معماری» را به‌عنوان معیار انتخاب بلندترین ساختمان جهان درنظر گرفت که شامل سربرج‌های تزئینی هم می‌شود. در نتیجه برج‌های پتروناس به عنوان بلندترین ساختمان‌های جهان معرفی شدند.

در شیکاگو این قضاوت چندان محبوب نبود. فرض کنید افراد در طبقه‌ی ۱۰۸ برج سیرز به جشن‌های برگزارشده در طبقه‌ی ۸۸ برج پتروناس نگاه کنند. آن‌ها قطعا از خود می‌پرسند چگونه چند متر سربرج اضافی باعث این اختلاف شده است. این تصمیم‌گیری حتی به شوی تلویزیونی جی لنو هم راه یافت و او با این مسئله شوخی کرد:

کاری که اتحادیه هر ده سال یک بار انجام می‌دهد این است که به بالا نگاه می‌کنند و می‌گویند: خب این بلندترین است!

حتی اگر ارتفاع بیهوده باعث نشود یک ساختمان در فهرست ۱۰۰ ساختمان مرتفع جهان قرار بگیرد این مقیاس اهمیت دارد؛ زیرا آسمان‌خراش‌ها با دریافت لقب بلندترین ساختمان در شهر، منطقه یا کشور یا حتی لقب‌هایی مثل مرتفع‌ترین رستوران یا فضای مذهبی به اعتبار می‌رسند.

شصت سال پیش، فضل‌الرحمان خان، معمار و مهندس شناخته‌شده‌ی بنگلادشی آمریکایی به تأثیر نمایی ارتفاع ساختمان بر مصالح مورد نیاز برای ساخت آن اشاره کرد. در واقع با دو برابر شدن ارتفاع یک ساختمان، مصالح مورد نیاز برای ساخت آن سه برابر می‌شوند. برای ساخت چنین ساختمانی نیاز به سازه‌ای قوی‌تر است که از مصالح بیشتری برای مقاومت در برابر باد و زلزله استفاده می‌کند.

بنابراین نشر کربنی زیادی برای ارتفاع‌های بالاتر انتظار می‌رود که حاصل استفاده از مصالح اضافی موردنیاز برای ساخت آسمان‌خراشی بلندتر است. برای مثال حتی یک سربرج متوسط می‌تواند ۱۶ درصد از ارتفاع کل ساختمان را اشغال کند و نشر کربنی حاصل ازساخت یک آسمان‌خراش ۹۰ طبقه را تا ۱۴ درصد افزایش دهد. برای افزایش ارتفاع یک ساختمان با اهداف زیباشناسی، مواردی مثل جایگاه یا دلایل مالی دخالت دارند و طراحان معمولا این موارد را در اولویت بالاتری نسبت به توسعه‌ی پایدار محیطی قرار می‌دهند.

برای مثال با نگاهی دقیق‌تر به دبی، شهری که به خاطر برج‌هایش شناخته می‌شود می‌توان گفت ارتفاع بیهوده‌ی کلی ۱۰۰ عدد از مرتفع‌ترین ساختمان‌های آن به بیش از ۳٫۵ کیلومتر می‌رسد. بر اساس تخمین‌ها، این عنصرهای تزئینی در انتشار حداقل ۳۰۰ هزار تن گاز گلخانه‌ای نقش داشته‌اند. این نشر کربنی می‌تواند ناشی از ساخت سربرج‌ها و مهم‌تر از هرچیز تقویت ساختمان‌ها برای تحمل بارهای سازه‌ای بیشتر باشد.

برای درک بهتر این تأثیر، ۳۰۰ هزار تن گاز گلخانه‌ای برابر است با کربن موجود با ساخت تقریبا ۲۴۰۰ خانه‌ی متوسط در استرالیا. هزینه‌ی گزافی که باید پرداخته شود تا ۱۰۰ آسمان‌خراش با کلاه‌های نوک‌تیزشان در صدر رتبه‌بندی‌های جهانی قرار بگیرند.

اتحادیه‌ی ساختمان‌های مرتفع و زیستگاه شهری که شعار «در جهت شهرسازی عمودی پایدار» را الگوی خود قرار داده است، فرصتی حیاتی را برای هدایت تغییر در اختیار دارد؛ بنابراین چه می‌شود اگر این اتحادیه در چگونگی اندازه‌گیری و رتبه‌بندی ساختمان‌های مرتفع بازنگری کند تا به‌این‌ترتیب به بهترین شکل تعهد به توسعه‌ی پایدار را حفظ کند؟

بنابراین اتحادیه‌ی ساختمان‌های مرتفع در درجه‌ی اول باید محرک ارتفاع بیهوده را حذف کند. به این منظور پیشنهاد می‌شود ارتفاع تا بلندترین طبقه‌ی مسکونی به‌عنوان استاندارد اصلی رتبه‌بندی آسمان‌خراش‌ها بر اساس ارتفاع مدنظر قرار بگیرد.

چنین تغییری حیاتی است. با این تغییر برج خلیفه همچنان عنوان بلندترین برج جهان را خواهد داشت، اما مرکز تجارت جهانی با ارتفاع بیهوده‌ی ۱۵۵ متری حداقل ۹ رتبه تنزل پیدا خواهد کرد. بااین‌حال به ازای هر ساختمانی که در این رتبه‌بندی‌ها سقوط کند، ساختمان‌های دیگر بالا می‌روند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند با اجرایی شدن این تصمیم تعداد برندگان بیشتری نسبت به بازندگان در میان ۱۰۰ ساختمان مرتفع جهان وجود خواهد داشت.

شهرها به رشد ادامه خواهند داد و چالش‌های محیطی حادتر می‌شوند. به‌این‌ترتیب، نیاز به ارزیابی مجدد رویکردمان به طراحی معماری روزبه‌روز افزایش خواهد داشت. به‌ویژه شاخصه‌های بیهوده‌ی معماری مثل سربرج‌های تزئینی نه‌تنها سرباری برای آسمان‌خراش‌ها، بلکه هزینه‌ای بر محیط تحمیل خواهند کرد.