آیا حیوانات هم می‌خندند؟

خنده زبانی بین‌المللی است؛ در هر نقطه از دنیا، انسان‌هایی را می‌بینید که می‌خندند. «خندیدن به همراه هم» راه مهمی برای ایجاد ارتباط و پیوند میان افراد است. اگرچه علل خنده‌ی افراد و گروه‌های مختلف می‌تواند بسیار متفاوت باشد، صدای خنده‌ی افراد معمولا درمیان افراد متعلق به فرهنگ‌های مختلف قابل تشخیص است. خنده روشی برای بیان غیر‌کلامی احساسات است و بیشتر از صحبت‌کردن، به صداهای ایجاد‌شده توسط دیگر حیوانات شباهت دارد.

اما حیوانات چطور؟ آیا آن‌ها نیز مانند ما «می‌خندند» و دلایل آن‌ها برای خنده به محرک‌های خندیدن در انسان شباهت دارد؟ انسان با خندیدن می‌تواند طیف گسترده‌ای از احساساتش را بیان کند؛ از احساسات مثبتی مانند لذت‌بردن گرفته تا احساسات منفی مانند انزجار. مردم همچنین با شنیدن مطالب طنز‌آمیز یا دیدن چیزهایی که فکر می‌کنند خنده‌دار است، می‌خندند. هرچند معلوم نیست آیا هوش حیوانات نیز آن چیزی را که به‌عنوان حس شوخ‌طبعی می‌نامیم، دربرمی‌گیرد یا خیر.

تیمی از دانشمندان در سال ۲۰۲۱، با انجام مطالعه‌ای ۶۵ گونه از حیوانات را شناسایی کردند که در حین بازی «می‌خندیدند». بیشتر این گونه‌ها از پستانداران بودند، اما تعداد کمی از گونه‌های پرندگان نیز در زمان بازی می‌خندیدند. این تجزیه و تحلیل می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا ریشه‌های تکاملی خنده را در انسان ردیابی کنند.

محققان در مطالعه‌ی سال ۲۰۲۱، گزارش دادند که از آنجایی که برخی از انواع رفتارهای حیوانات در بازی شبیه دعوا است، حیوانات ممکن است در حین بازی صدا تولید کنند یا بخندند تا از تشدید تعاملات و تبدیل بازی به رفتارهای تهاجمی و مضر جلوگیری کنند. ساشا وینکلر، انسان‌شناس زیستی از دانشگاه کالیفرنیا و نویسنده‌ی اصلی مطالعه به لایوساینس گفت: «برخلاف دعوا، بازی معمولا عملی تکراری است و مستقل از سایر رفتارهای اجتماعی مانند جفت‌گیری یا جستجوی غذا اتفاق می‌افتد.»

وینکلر توضیح می‌دهد که وقتی نوبت به شناسایی بازی می‌رسد، افرادی که در زمینه‌ی نخستی‌سانان مطالعه می‌کنند، می‌گویند: «وقتی ببینید، متوجهش می‌شوید». یکی از نشانه‌های بازی این است که نخستی‌سانان (نزدیک‌ترین خویشاوندان ما) دارای یک «چهره‌ی بازی» هستند که شبیه حالت چهره‌ی انسان‌هایی است که در حال لذت بردن از بازی و تفریح هستند.

جستجو در یافته‌های مطالعات پیشین، ده‌ها مثال با گزارش‌هایی از سیگنال‌های صوتی بازی را در سرتاسر مطالعات علمی مربوط به پستانداران، به‌ویژه در میان نخستی‌سانان، جوندگان، گوشت‌خواران اجتماعی و پستانداران دریایی (به میزان کمتر) نشان داد.

بسیاری از صداهای مشابه خنده در حیوانات، فقط در زمان بازی شنیده می‌شود؛ مثل خرخرکردن میمون وروت، آواهای فراصوتی خرموش، سوت‌زدن و جیغ‌جیغ‌های دلفین پوزه‌بطری معمولی و جیک‌جیک میمون سنجابی. بر اساس مطالعات، بیشتر گونه‌های نخستی‌سانان از جمله شامپانزه‌ها، گوریل‌ها، میمون‌ها و انترهای دم‌کوتاه، در زمان بازی می‌خندند. این حیوانات به صورت قهقهه و نفس‌زدن، گزیدن لب و خرخر کردن، قات‌قات کردن، چهچهه و حتی جیغ‌کشیدن با صدای بلند، می‌خندند.

بیشتر حیوانات خندان در مطالعات از پستانداران بودند، اما زاغی استرالیایی و طوطی کیا، دو گونه از پرندگان نیز در زمان بازی آوازی مشابه خنده سر می‌دادند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ با بررسی طوطی‌های کیا که در نیوزیلند زندگی می‌کنند، نشان داد که اگر محققان صدای خنده‌های کیاها را ضبط کنند و آن را از طریق بلندگو پخش کنند، دیگر کیاها نیز به‌طور خودکار شروع به آواز‌خواندن می‌کنند. مطالعه نشان داد که چگونه خنده‌ی کیاها برای باقی پرندگان گونه‌ی خودشان، به ویژه برای فراهم‌سازی زمینه‌ی شروع بازی، به عنوان دعوت به خنده عمل می‌کند.

هیچ گزارشی از خنده‌های بازیگوشانه در مطالعات ماهی‌ها، دوزیستان و خزندگان وجود نداشت، شاید به این دلیل که نمی‌دانیم آیا این حیوانات اصلاً بازی می‌کنند یا خیر. تصور می‌شود که خنده در انسان نیز در زمان بازی و تفریح به وجود آمده است.این فرضیه توسط شواهدی از خنده‌های نفس‌گیر در حین بازی که در بسیاری از گونه‌های نخستی‌سانان دیده شده است، پشتیبانی می‌شود.

خنده‌ی انسان از جنبه‌ی مهمی با خنده‌ی سایر حیوانات تفاوت چشمگیری دارد؛ مردم اغلب به عنوان راهی برای ایجاد مشارکت در گروه، با صدایی بلند و رسا می‌خندند. در مقایسه، بیشتر حیوانات با صدای بسیار آرامی می‌خندند. صدای خنده‌ی حیوانات معمولاً فقط توسط شریک خنده‌هایشان شنیده می‌شود.

در نتیجه، به نظر می‌رسد که خنده‌ی حیوانات ممکن است رفتاری فراگیر باشد که به جای شوخی و طنز، با پیوند اجتماعی و محبت در ارتباط است. جنبه‌ی اجتماعی خنده در مورد انسان نیز صادق است: ما زمانی که با دوستان خود صحبت می‌کنیم و جوک می‌شنویم، بیشتر می‌خندیم.

وینکلر می‌گوید: «واقعاً شگفت‌انگیز است که بسیاری از حیوانات نیز عملکرد مشابهی در صداسازی حین تفریح دارند. بااین‌حال، بخش‌های منحصربه‌فرد خنده‌ی انسان، حوزه‌ی مهم برای مطالعات آینده است.»