چرا تقریبا هرگز نباید از نمودار دایره‌ای استفاده کنیم؟

زندگی ما با داده‌ها احاطه شده است. گوشی‌هایمان بر مصرف اینترنت و زمان نظارت می‌کنند و بازدیدهای آنلاین عقاید و علاقه‌هایمان را تشخیص می‌دهند. این داده‌ها به ما می‌گویند چقدر خوب خوابیدیم یا برای مثال چه کالاهایی را می‌توانیم بخریم.

اعداد دارای اهمیت فزاینده‌ای در زندگی روزمره هستند. نمودارهای دایره‌ای رایج‌ترین روش‌ برای نمایش کلان‌داده‌ها و اعداد هستند. با این‌حال به عقیده‌ی برخی کارشناسان این نمودارها دقت کافی را برای نمایش آمار و داده‌ها ندارند.

نمودار دایره‌ای درصدهای عددی را روی یک دایره نمایش می‌دهد. دایره معمولا به چند بخش تقسیم می‌شود، به‌طوری‌که ابعاد هر بخش متناسب با دسته‌ی متناظر است. همچنین این نمودار به یک کیک تقسیم‌شده شباهت دارد که به شیوه‌های مختلف سرو می‌شود.

نمونه‌ی نمودار دایره‌ای زیر نظرخواهی درباره‌ی دو حزب استرالیا را پیش از آخرین انتخابات نشان می‌دهد؛ به‌طوری‌که حزب کارگر دارای ۵۵ درصد و حزب ائتلاف دارای ۴۵ درصد آرا هستند. دو نیم‌دایره‌، تقریبا رقابت نزدیکی با یکدیگر دارند. این مثال یک نمونه‌ی مفید از نمودار دایره‌ای است.

وقتی بیشتر از دو دسته‌بندی داشته باشید، نمودارهای دایره‌ای باعث ایجاد خطا می‌شوند و از طرفی قرائت نمودار هم دشوار خواهد شد. برای مثال در سه نمودار زیر، به‌سختی می‌توان حدس زد کدام بخش بزرگ‌ترین قسمت نمودار است.

همچنین زمانی که تعداد دسته‌بندی‌ها زیاد باشد، نمودارهای دایره‌ای عملکرد بدی دارند. برای مثال نمودار زیر از مطالعه‌ای روی منابع داده‌ی به‌کاررفته برای تصویرسازی اطلاعات کووید ۱۹، صدها دسته‌بندی را روی یک دایره نشان می‌دهد.

برش‌های کوچک، نبود برچسب‌گذاری شفاف و رنگ‌های متنوع، تفسیر نمودار فوق را برای هر شخصی دشوار می‌سازند. تفسیر این نمودار حتی برای افراد مبتلا به کوررنگی هم دشوار است. برای مثال نمونه‌ی دیگری از نمودار بالا که در زیر نمایش داده شده است، برای فردی مبتلا به کاهش حساسیت نسبت به نور سبز طراحی شده است. این عارضه رایج‌ترین نوع کوررنگی است که ۴٫۶ درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مشکل زمانی بدتر می‌شود که نمودار دایره‌ای را سه‌بعدی کنید. این کار می‌تواند به برداشت‌ها و قرائت‌های نادرست از داده‌ها بینجامد. در شکل زیر، مناطق زرد، قرمز و نارنجی همه یک اندازه هستند (یک‌سوم دایره)، اما بر اساس زاویه و قرارگیری هر برش در پائین نمودار، به شکلی متفاوت ظاهر می‌شوند.

با وجود مشکلات رایج نمودارهای دایره‌ای، این نمودارها تقریبا همه‌جا مثل مقاله‌های مجله، تزهای دکترا، نظرخواهی‌های سیاسی، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و گزارش‌های دولتی وجود دارند. درحالی‌که متخصصان آمار از ده‌ها پیش منتقد نمودار دایره‌ای بوده‌اند، به‌سختی می‌توان این منطق را زیر سؤال برد: «اگر نمودارهای دایره‌ای اینقدر بد هستند، چرا تعداد زیادی از آن‌ها وجود دارد؟»

راه‌حل ساده‌ای برای خلاصه‌سازی کلان‌داده‌ها در فضایی کوچک و ایجاد طرح‌های رنگی خلاقانه وجود دارد: نمودار میله‌ای. نمودار دایره‌ای فوق در پنج دسته را درنظر بگیرید. در اینجا داده‌های همان نمودار با داده‌های نمودار میله‌ای نشان داده شده‌اند و به راحتی می‌توانیم ببینیم کدام دسته بزرگ‌تر است.

چشم‌ آسان‌تر می‌تواند نمودارهای خطی را دنبال کند؛ اما از وسوسه‌ی جذابیت جلوه‌ی سه‌بعدی برای نمودار خطی دوری کنید؛ زیرا نمودار‌های سه‌بعدی باعث ایجاد خطا و انحراف در ادراک داده‌ها می‌شوند.

در شکل زیر یک نمودار خطی استاندارد و جایگزین سه‌بعدی تعداد رأی‌دهندگان را در انتخابات ریاست جمهوری ۱۹۹۲ آمریکا می‌بینید که بر اساس درآمد خانواده (از سالانه زیر ۱۵ هزار دلار تا بیش از ۷۵ هزار دلار) تقسیم بندی شده‌اند. بر اساس مدل سه‌بعدی آیا می‌توانید تعداد رأی‌دهندگان برای هر کاندید را در بالاترین رده‌ی درآمدی بگویید؟ قطعا ساده نخواهد بود.

در نمونه‌های فوق بدترین مثال‌های نمودار دایره‌ای برای ارجاع را نشان دادیم. نمودارهای دایره‌ای زمانی مفید هستند؛ که تنها چند دسته‌ی محدود برای آن‌ها وجود دارد و درصدها شباهتی به یکدیگر ندارند. برای مثال زمانی که یک دسته‌ی کوچک و یک دسته‌ی بزرگ وجود دارد.

به‌طورکلی بهتر است کمتر از نمودارهای دایره‌ای استفاده کنید؛ به‌ویژه وقتی جایگزین‌های بهتری مثل نمودار میله‌ای وجود دارند. وقتی نمودارهای دایره‌ای را می‌بینیم به دو چیز فکر می‌کنیم: طراحان آن‌ها نمی‌دانند چه کار می‌کنند یا می‌دانند چه می‌کنند و عمدا سعی دارند بیننده را گمراه کنند.

هدف از نمایش گرافیکی، انتقال سریع و آسان داده‌ها است؛ بنابراین باید نمودار به‌گونه‌ای باشد که بدون صرف زمان زیادی برای فکر کردن بتوان به‌راحتی آن را قرائت کرد.