فناوری لایدار چگونه به شناسایی تمدنی پیشاهیسپانیک در اعماق جنگل‌های آمازون کمک کرد؟

پرواز بالگرد برفراز حوزه‌ی رودخانه‌ی آمازون و تاباندن میلیون‌ها پرتوی لیزر توانست شواهدی از وجود سکونتگاه‌های ناشناخته‌ای را در اعماق جنگل‌های آمازون آشکار کند که به تمدنی گم‌شده از دوران پیشاهیسپانیک (پیش از رسیدن اسپانیایی‌ها به آمریکای‌جنوبی) تعلق دارند. این یافته می‌تواند به مجادله‌ی علمی دیرینه درباره‌ی این موضوع خاتمه دهد که آیا این منطقه توانایی حفظ جمعیت زیاد را داشته است یا خیر.

یافته‌های مطالعه‌‌ی جدید که ماه گذشته در نشریه نیچر منتشر شد، نشان می‌دهد که شمار مردم اسرارآمیز کاسارابه که بین سال‌های ۵۰۰ تا ۱۴۰۰ بعد از میلاد در منطقه‌ی یانوس دموخوس در حوزه‌ی آمازون (شمال کشور بولیوی فعلی) زندگی می‌کردند، بیش از برآوردهای اولیه بوده است. به‌نظر می‌رسد مردم کاسارابه پس از سازگاری با محیط زندگی در آمازون موفق شده بودند تمدنی فراگیر در این ناحیه تشکیل دهند.

لایدار (مخفف اکتشاف و مسافت‌سنجی نوری) یا رادار لیزری نوعی فناوری اپتیکی است که در آن با تابش هزاران پرتوی لیزر در یک ثانیه به یک ناحیه و تجزیه‌‌و‌تحلیل پرتوهای بازتابیده، می‌توان ویژگی‌های منطقه و مسافت آن را اندازه‌گیری کرد. اکنون محققان با استفاده از لایدار هوایی توانسته‌اند سازه‌های باستان‌شناسی مدفون در زیر پوشش گیاهی متراکم آمازون را کشف کنند.

این سازه‌ها شامل چند سکونتگاه ناشناخته و شبکه‌ای از جاده‌ها، گذرگاه‌ها، آب‌گیرها و کانال‌ها است. تمام این راه‌های ارتباطی به محوریت دو سکونتگاه اصلی ساخته شده‌اند. محققان این دو سکونتگاه را اکنون کوتوکا و لندیوار نام‌گذاری کرده‌اند. هیکو پرومرز، نویسنده‌ی اصلی گزارش این تحقیق و باستان‌شناس آلمانی، درباره‌ی اکتشافات اخیر در آمازون می‌گوید:

با یک ساعت پیاده‌روی، می‌توان بین دو سکونتگاه رفت‌و‌آمد کرد. این موضوع نشانگر وجود جمعیت متراکم در این منطقه در دوران پیشاهیسپانیک بوده است.

گفتنی است پرومرز و همکارانش به‌مدت بیش از ۲۰ سال، مشغول مطالعه‌ی ویرانه‌های کاسارابه در شمال بولیوی بوده‌اند.

نقشه‌ی ساوانای یانوس دموخوس و ناحیه‌ی فرهنگی کاسارابه.

یانوس دموخوس منطقه‌ای کم‌ارتفاع و حاره‌ای با پوشش گیاهی پراکنده در جنوب‌غربی حوزه‌ی آمازون است. این ناحیه‌ فصول به‌شدت خشک و بارانی دارد؛ به‌نحوی که در ماه‌های خشک هیچ بارشی ثبت نمی‌شود؛ در‌حالی‌که در فصل بارش بین ماه‌های نوامبر و آوریل، بیشتر بخش‌های منطقه برای ماه‌ها زیر آب فرو می‌رود.

در دهه‌ی ۱۹۶۰، چند ناحیه‌ی برجسته‌ی زمینی در این منطقه کشف شد؛ اما دانشمندان همواره بر سر این موضوع اختلاف‌نظر داشتند که آیا این خاک‌ریز‌ها از عوارض طبیعی زمین یا ویرانه هستند. پرومرز می‌گوید کشف اخیر بر فرضیه‌ی کم‌جمعیت‌بودن یانوس دموخوس خط بطلان کشیده است.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مردم کاسارابه توانسته بودند در این منطقه‌ی وسیع ناحیه‌ی شهری کم‌تراکم تأسیس کنند. سکونتگاه‌های کوچک‌تر کاسارابه ممکن بوده است محل زندگی هزاران نفر بوده باشد. تاکنون ۲۴ مورد از این سکونتگاه‌ها کشف شده است که طبق گفته‌ی پرومرز، ۹ مورد از آن در مطالعه‌ی اخیر شناسایی شده است.

این سکونتگاه‌ها که ازطریق جاده‌ها و گذرگاه‌ها به یکدیگر متصل شده ‌بودند، تقریباً به‌شکل دایره حول دو سکونتگاه اصلی به‌نام‌های کوکوتا و لندیوار ساخته شد‌ه‌اند. محققان پیش‌از‌این از وجود این دو ناحیه مطلع بودند؛ اما استفاده از فناوری لایدار برای اولین‌بار توانست وسعت واقعی آ‌ن‌ها را آشکار کند.

در مرکز هرکدام از سکونتگاه‌های کوکوتا و لندیوار، محلی برای برگزاری آیین‌های سنتی وجود داشته است. این مکان‌های مقدس در پلتفرمی مرتفع و مسطح ساخته شده بودند که در مرکز آن، هرم‌های بسیار بزرگ به‌چشم می‌خوردند. اعتقادات مذهبی مردم کاسارابه برای ما نامعلوم است؛ اما این مطالعه نشان می‌دهد که وضعیت قرارگیری پلتفرم‌ها و هرم‌ها به‌سمت شمال و شمال‌غربی است؛ یعنی همان‌ جهت گور‌های کاساباره که پیش‌از‌این کشف شده بودند. پرومرز معتقد است:

باید نگرشی همگانی در مذهب آن‌ها وجود داشته باشد؛ اما چیزی از آن نمی‌دانیم.

تصویر ثبت‌شده با لایدار از کوتوکا در آمازون.

یکی از ویژگی‌های غیرمعمول سکونتگاه‌ها این است که مردم کاسارابه در محل زندگی خود زیرساختی گسترده از کانال‌ها و آب‌گیر‌ها برای ذخیره و مدیریت آب ساخته بودند. محققان در گزارش تحقیق خود نوشته‌اند که این آبراه‌ها مانند جاده‌ها و گذرگاه‌های ساخته‌شده از مبدأ دو سکونتگاه اصلی در تمام جهت گسترش یافته بودند که این موضوع نشانگر سرمایه‌گذاری گسترده‌ی مردم کاسارابه درزمینه‌ی مدیریت سرزمینی و بسیج نیروی کار بوده است.

پرومرز گمان می‌کند که کم‌آبی نقش جدی در فروپاشی تمدن کاسارابه در سال ۱۴۰۰ میلادی و یک‌صد سال پیش از رسیدن اسپانیایی‌ها ایفا کرده باشد. پرومرز می‌گوید این احتمال وجود دارد که تمدن کاسارابه به‌دلیل وابستگی زیاد سیستم مدیریت آب به سیلاب‌های فصلی و دیگر منابع آبی هنگام مواجهه با دوره‌ی خشک‌سالی طولانی‌مدت، به‌دلیل تغییرات اقلیمی دچار فروپاشی شده باشد.

مایکل هکنبرگر، انسان‌شناس دانشگاه فلوریدا، می‌گوید یافته‌های این مطالعه تأیید می‌کند که مردم کاسارابه در نوعی ناحیه‌ی شهری کم‌تراکم زندگی می‌کرده‌اند. او اضافه می‌کند: «تحقیقات باستان‌شناسی و گاه‌شماری و قدمت‌سنجی ناحیه جزئیات کافی دارند و معتبر هستند.»

با اینکه هکنبرگر در انجام این تحقیق مشارکت نکرده، تاریخ باستانی منطقه را به‌دقت بررسی کرده است. او اشاره می‌کند که شواهدی از وجود تمدن‌های مشابه در دیگر مناطق حاره‌ای یافت شده است. مناطقی که پیش‌ازاین تصور نمی‌شود میزبان تمدن‌های باستانی بوده باشند، مانند تمدن‌های مردم مایا در دوران آمریکای میانه و قبل از ورود اروپایی‌ها.

اسکنر Riegl VUX-1 با پهپاد Trimble APX-15 GNSS، متصل به هلیکوپتر Eurocopter AS350.

دراین‌میان، نکته‌ی مهم در انجام این مطالعه استفاده از فناوری لایدار برای کشف وسعت سابقه‌ی باستان‌شناسی این ناحیه است که پیشرفت بزرگی در انجام تحقیقات باستان‌شناسی محسوب می‌شود. هکنبرگر در‌این‌باره می‌گوید:

استفاده از لایدار می‌تواند تصویر ترکیبی بسیار واضح و یکپارچه‌ای از پهنه‌ی شهری آمازون به‌دست دهد. این واقعاً دست‌آورد شگفت‌انگیزی است.