ماجرای میم‌های اینترنتی تیکتالیک: اول ماهی بود، چطور شد که به اینجا رسید؟

یک میم اینترنتی (میم اینترنتی اصطلاحی برای توصیف موضوعات و عقیده‌هایی است که به‌وسیله‌ی اینترنت گسترش پیدا می‌کند) درمورد فسیل انتقالی تیکتالیک استدلال می‌کند که اگرچه از دریا بیرون آمدیم، اما اوضاع خوبی نداریم و کاش بیرون نیامده بودیم (فسیل انتقال، فسیلی از یک موجود زنده است که دارای ویژگی‌هایی هم شبیه به نیاکان خود و هم شبیه به نوادگان پس از خود است که از تبار قبلی جدا شده‌اند).

زمان حال شاید بدترین زمان‌ ممکن نباشد، اما مطمئناً بهترین زمان هم نیست. پایان دنیاگیری نزدیک نیست. جهان درحال گرم‌شدن و سطح آب دریاها درحال بالا آمدن است و همچنین خرس‌های قطبی در آستانه انقراض قرار دارند. مالیات‌ها، هفته‌های کاری طولانی و تهدید مجدد جنگ هسته‌ای نیز ما را عذاب می‌دهد.

وقتی مردم به‌دنبال مقصری غیر از خودشان و تمام بشریت می‌گشتند، متهمی به شکل یک ماهی و به‌طور‌خاص، یک تیکتالیک ۳۷۵ میلیون ساله ظاهر شد. براین‌اساس، اگر اجداد ما هرگز آب را ترک نمی‌کردند، بدبختی‌های مدرن ما نیز هرگز وجود نداشت.

در سال ۲۰۰۶، هنرمندی به نام زینا درتسکی نگاره‌ای علمی از تیکتالیک را برای بنیاد ملی علوم کشید. اخیراً تصویر او از تیکتالیک به‌عنوان ماهی که آماده ترک آب است، به پایه و اساس سیلی از میم‌های اینترنتی تبدیل شده است. در یکی از این موارد، آمده: «اگر هیولای ترسناکی را درحال تکامل دیدید، آن را به عقب هل دهید. میم‌ها دوست دارند تیکتالیک را با روزنامه‌ی لوله‌شده‌ای بزنند یا آن را با چوب هل بدهند، تا او به آب برگردد و ما دیگر مجبور به رفتن سر کار و پرداخت اجاره نباشیم.»

وقتی خانم درتسکی برای اولین‌بار یکی از میم‌ها را روی نقاشی تیکتالیک خود دید، احساس همدردی کرد. او گفت: «دنیای ما درحال‌حاضر کمی سخت است.»

آلیس کلمنت، زیست‌شناس تکاملی و دیرینه‌شناس دانشگاه فلیندرز در استرالیا گفت، دانشمندان ممکن است هرگز این مسئله را به‌طور دقیق کشف نکنند که چرا ماهی مانند تیکتالیک و چهاراندامان اولیه به خشکی آمدند. دکتر کلمنت پرسید: «آیا برای پیدا کردن غذای بیشتر، فرار از شکارچیان موجود در آب یا پیدا کردن پناهگاهی امن برای کودکان آن‌‌ها بود؟»

علت این انتقال هرچه که بود، میراث آن‌ بسیار عظیم است. گروه ماهی‌هایی که وارد خشکی شدند، تقریباً نیمی از تمام مهره‌داران امروزی ازجمله تمام دوزیستان، خزندگان، پرندگان، پستانداران و ما را تشکیل دادند. جولیا مولنار، دانشمند بیومکانیک تکاملی در مؤسسه فناوری نیویورک گفت: «اگرچه احتمالاً نمی‌توانیم شجره خانوادگی خود را مستقیماً تا تیکتالیک ردیابی کنیم، جانوری بسیار شبیه تیکتالیک یکی از اجداد مستقیم انسان‌ها بوده است.»

تیکتالیک اولین‌بار در سال ۲۰۰۴ پس از پیدا شدن جمجمه‌ها و استخوان‌های دیگر از حداقل ۱۰ نمونه در بستر رودخانه‌های باستانی در قلمرو نوناووت در شمالگان کانادا برای انسان‌ها شناخته شد. کاشفان آن، تیمی از دیرینه‌شناسان شامل نیل شوبین از دانشگاه شیکاگو، تد داشلر از آکادمی ملی علوم طبیعی در فیلادلفیا و فریش جنکینز از دانشگاه هاروارد، یافته‌های خود را طی سال ۲۰۰۶ در دو مقاله‌ی مجله نیچر شرح دادند.

پژوهشگران با مشورت با شورایی از بزرگان محلی، ماهی مذکور را تیکتالیک نامیدند که به معنای ماهی بزرگ آب شیرین است که در آب‌های کم‌عمق در اینوکتیتوت زندگی می‌کند. این فسیل‌ها به کانادا برده شده‌اند.

دانشمندان دهه‌ها در جست‌وجوی فسیلی مانند تیکتالیک بوده‌اند: موجودی که در آستانه درآوردن دست و پا باشد. در موقعیتی که فسیل‌های دیگر به کمی توضیح نیاز داشتند، آناتومی آشکار تیکتالیک (ماهی که تقریباً دارای پا بود)، آن را به نماد کاملی از تکاملی که مستقیما بین آب و خشکی قرار دارد، تبدیل کرد.

این ماهی آن زمان‌ هم خشم مردم را برانگیخت و خیلی زود به دادگاهی در پنسیلوانیا کشیده شد که قاضی در آن با آموزش آن (تکامل) به‌جای آفرینش‌گرایی در زیست‌شناسی دبیرستان مخالفت کرد؛ اما برای دکتر شوبین، تمایل جمعی برای انداختن دوباره تیکتالیک به آب کمی تسکین‌دهنده است. او گفت: «در صورتی که به تکامل اعتقاد داشته باشید، می‌خواهید ماهی را به آب برگردانید که به‌نظر من مسئله زیبایی است.»

وقتی خانم درتسکی تیکتالیک را نقاشی کرد، او آن را به صورتی به تصویر کشید که قسمت انتهای بدنش در آب قرار داشت، زیرا آن قسمت از فسیل در آن زمان هنوز ناشناخته بود.

اما در سال‌های پس از آن، دانشمندان بیش از ۲۰ نمونه جمع‌آوری کرده‌اند و آناتومی بیشتری از آن را شامل لگن، باله پشتی و مفاصل جمجمه آن را دیده‌اند. اسکن‌های توموگرافی کامپیوتری که توسط جاستین لمبرگ، پژوهشگری در آزمایشگاه شوبین تهیه شد، به دانشمندان این امکان را داده است تا درون سنگ‌ها را بررسی کنند و استخوان‌های درون آن‌ها را ببینند. این اسکن‌ها، مدل‌های سه‌بعدی‌ای از قسمت‌های دیده‌نشده تیکتالیک تولید کردند.

برخی اسکن‌ها نشان دادند که تیکتالیک دارای کفل بزرگ و باله شکمی بزرگی بوده است. این ماهی به‌جای اینکه مانند چرخ دستی خود را فقط با باله‌های جلویی بکشاند، به‌نظر می‌رسد که مانند جیپ از هر چهار باله خود برای حرکت استفاده می‌کرد.

اسکن‌های دیگر استخوان‌های ظریف باله سینه‌ای او را آشکار کرد. برخلاف شعاع‌های متقارن باله ماهی‌ها، استخوان‌های باله تیکتالیک به‌طور آشکاری نامتقارن بودند که به مفاصل اجازه می‌داد تا به یک سمت خم شوند. توماس استوارت، دانشمند زیست‌شناسی تکاملی و تکوینی در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا گفت: «فکر می‌کنیم علت این ویژگی‌ها آن بود که این حیوانات با زمین تعامل داشتند.»

مدل سه‌بعدی از باله سینه‌ای تیکتالیک

باله‌های تیکتالیک برای پژوهشگرانی که پایه‌های ژنتیکی دست‌ها را بررسی می‌کنند، جذابیت خاصی دارد. تتسویا ناکامورا، زیست‌شناس تکوینی تکاملی در دانشگاه راتگرز که امیدوار است گورخرماهی را ازنظر ژنتیکی دستکاری کند تا انگشت درآورد، تصاویری از باله تیکتالیک را در آزمایشگاه خود آویزان کرده و می‌گوید: «این تصویر ایدئالی است که می‌خواهیم آن را در آزمایشگاه ایجاد کنیم.»

وجود تیکتالیک از جنبه‌های دیگر نیز ایدئال بود. این ماهی در دوره دوونین پسین (دورانی که در آن اقلیم زمین معتدل بود و دریاها پر از ماهی بودند) خود را به خشکی کشاند. به‌گفته‌ی دکتر داشلر، تیکتالیک ممکن است روزهای خود را با گشت‌و‌گذار در اطراف حاشیه رودخانه‌ها و باتلاق‌های پر از گیاه سپری کرده باشد.

سر صاف تیکتالیک با دو چشمی که مانند بلوبری‌های روی شیرینی بالای سر او قرار داشتند، او را برای چشم دوختن به بالای آب کاملاً مناسب کرده بود. یارا حریدی،‌ پژوهشگری در دانشگاه شیکاگو، ظاهر این ماهی را مشابه شخصیت‌های فیلم ماپت‌ها توصیف می‌کند.

البته ظاهر دیگر ماهی‌های کنجکاو نسبت‌به خشکی یا چهاراندامان ابتدایی هم همین‌قدر عجیب بود. پیش از تیکتالیک، پاندرماهیان که جمجمه صافی داشتند در آب‌های کم‌عمق شنا می‌کردند. بعدها، آکانتوستگا از داشتن مجموعه‌ای از اندام‌های قابل تشخیص، اما ضعیف به خود می‌بالید. الپیستوستگ، ماهی کاملاً شبیه به تیکتالیک نیز مرز بین باله و دست را کم‌رنگ کرد.

همه‌ی تیکتالیک‌های فسیل‌شده شناسایی‌شده نشانگر ماهی‌های بالغ هستند و پژوهشگران امیدوار هستند مراحل اولیه دیگری را کشف کنند که بتواند تاریخچه زندگی آن را روشن کنند، مانند اینکه آیا این ماهی دچار دگردیسی می‌شد. دکتر داشلر که تابستان امسال دوباره شمالگان کانادا را مورد جست‌وجو قرار خواهد داد، گفت: «پیدا کردن گروهی نوزاد واقعاً جالب خواهد بود.»

دکتر داشلر خاطرنشان کرد که نوزادان خیلی کوچک احتمالاً به فسیل تبدیل نشده‌اند، زیرا استخوان‌های آن‌ها خیلی ریز بوده است. اما یک تیکتالیک خردسال با طولی به اندازه یک خیار، ممکن است باقی مانده باشد. اگرچه، کسی نمی‌تواند تیکتالیک خردسال را سرزنش کند.

البته، حتی تیکتالیک بالغ نیز نمی‌توانسته هیچ‌یک از اتفاقات را پیش‌بینی کند. او برنامه بزرگی برای اشغال زمین نداشت. دکتر داشلر گفت:

این‌طور نبوده است که آن‌ها با خود گفته باشند درآوردن دست و پا بهتر است، یا این حیوانات چیزهایی را روی خشکی دیده باشند و با خود فکر کرده باشند که باید تکامل پیدا کنم.

همچنین می‌توان گفت که ماهی‌های آبزی آن‌طور که در ذهن ما است، روی زمین راه نمی‌رفتند. دکتر داشلر می‌گوید: «تیکتالیک داشت از فرصت‌های اکولوژیکی در لبه آب بهره می‌برد و در مناطق کم‌عمقی می‌گشت که ماهی‌های بدون اندام نمی‌توانستند در آن حرکت کنند.»

علاوه‌بر‌این، افراد سرزنش‌کننده تیکتالیک باید بدانند که فقط با یک چوب نمی‌توانستند از پس یک تیکتالیک بالغ برآیند. دکتر استوارت از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا می‌گوید اگرچه بازسازی چهره آن را معصوم نشان می‌دهد، این ماهی به اندازه انسان بوده است.

میم‌های تیکتالیک صرفاً سپر بلایی برای ناراحتی‌های مدرن ما نیستند. آن‌ها همچنین از ما می‌خواهند که گذشته، حال و آینده متفاوتی را تصور کنیم. اگر بتوانیم مسیر تاریخ تکامل را از نو ترسیم کنیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ دکتر مولنار گفت: «باور ندارم که مورد ناگزیری درمورد مسیری که تکامل طی کرده است، وجود داشته باشد.» او به نقل از استفان جی گولد زیست‌شناس افزود: «اگر ساعت را به عقب برگردانید، در جای کاملاً متفاوتی قرار خواهید گرفت.»

برای بن اوتو، دانشجویی که در دانشگاه شیکاگو در مورد چهاراندامان اولیه مطالعه می‌کند، فسیل تیکتالیک یادآور این موضوع است که زمین ساکنان تاثیرگذاری داشته است و همچنان هم خواهد داشت. او گفت: «جهان طبیعی را معمولاً بسیار تغییرناپذیر و ایستا تجسم می‌کنیم.» اما ۳۰۰ میلیون سال پیش تمام قاره‌ها به‌هم چسبیده بودند. حتی زمین هم می‌تواند با گذشت زمان تغییر شکل دهد. به‌گفته‌ی اوتو، اگر زمین می‌تواند تغییر کند، انسان‌ها نیز می‌توانند تغییر کنند. ازطریق ترکیب‌های مختلف تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و ناخودآگاه، جهان را به این شکل درآورده‌ایم و می‌توانیم آن را تغییر دهیم.

علاوه‌بر‌این، چه کسی می‌تواند بگوید طمع چیزی است که روی خشکی ایجاد شده و زیر آب نمی‌تواند وجود داشته باشد؟ آقای اوتو می‌گوید از خود پیام متنفر باشید و نه از پیام‌رسان: «شما از خود تیکتالیک متنفر نیستند، بلکه از سرمایه‌داری متنفرید.»