گیاه عجیبی در آمازون پنجاه سال دانشمندان را گیج کرده بود

در یکی از سرسبزترین نقاط زمین، گیاه سبز ساده‌ای در میان انبوه گیاهان سبز دیگر می‌روید. اگرچه مدت‌ها است توسط مردمان بومی استفاده می‌شود، ویژگی‌های عجیب این گیاه ۵۰ سال است که دانشمندان را مبهوت خود کرده. رابین فاستر، گیاه‌شناس مؤسسه اسمیتسونیان که ابتدا در سال ۱۹۷۳ این گیاه را جمع‌آوری کرد، می‌گوید:

واقعا فکر نمی‌کردم گیاه خاصی باشد؛ به استثنای اینکه ویژگی‌هایی از گیاهان چندین خانواده گیاهی مختلف دارد. معمولا با نگاهی سریع می‌توانم بگویم یک گیاه خاص از چه خانواده‌ای است؛ اما در این مورد نمی‌توانستم خانواده گیاه را مشخص کنم.

این گیاه مرموز در جنگل‌های دشت سیلابی رودخانه مانو، هم در پایان فصل مرطوب و هم در پایان فصل خشک گل می‌دهد و گل‌های ماده یا نر را به بار می‌آورد و در جریان فصول مرطوب و خشک با میوه‌های کوچک نارنجی‌رنگ ظریفی به‌ شکل فانوس کاغذی مزین می‌شود؛ اما حتی میوه متمایز این گیاه که طعم شیرین و خامه‌ای دارد، هیچ کمکی در تشخیص این مسئله نکرد که این گونه عجیب در کجای درخت زندگی قرار می‌گیرد.

تمام دانشمندانی که فاستر نمونه گیاهی را به آن‌ها نشان داده بود، گیج شده بودند و حتی متوجه نمی‌شدند ک این گیاه از کدام خانواده گیاهی است. نانسی هنسولد، گیاه‌شناس موزه فیلد، به خاطر می‌آورد:

من سعی کردم با استفاده از ویژگی‌های تخصصی دقیقی مانند خصوصیات تخمدان‌ گل‌ها و تصویربرداری از گرده آن را شناسایی کنم؛ اما پس از همه‌ی این‌ها نتوانستم. این واقعا مرا متحیر کرد.

میوه گیاه Aenigmanu alvareziae

تلاش‌های اولیه برای تجزیه‌و‌تحلیل DNA حاصل از نمونه‌های خشک شکست خورد؛ زیرا مواد ژنتیکی به‌شدت تخریب شده بود. خوشبختانه پاتریشیا آلوارس لوآیزا، گیاه‌شناس پارک ملی مانو نمونه‌های تازه‌تری جمع‌آوری کرده بود.

سرانجام ژن‌های هسته و کلروپلاست‌های گیاه (ارگان‌های فتوسنتزکننده) نشان دادند که گیاه مذکور به خانواده‌ای از گیاهان نوگرمسیری به نام Picramniaceae تعلق دارد. ویت توماس، متصدی باغ گیاه‌شناسی نیویورک، می‌گوید: «اولین واکنش من این بود: این چه کوفتیه؟ این گیاهان شبیه هیچ گیاه دیگری در این خانواده نیستند.»

برخی از ویژگی‌های گل‌های آن‌ها شبیه گیاه دیگری به نام Nothotalisia بود که آن نیز از خانواده Picramniaceae است که در همان منطقه می‌روید؛ اما میوه و بخش‌های سبز آن بسیار متفاوت است.

این شواهد همراه با ژنتیک، از این ایده حمایت می‌کند که گیاه مذکور به جنس کاملا متفاوتی تعلق دارد که پژوهشگران آن را Aenigmanu به معنای «معمای مانو» نامیده‌اند. توماس و همکارانش نام گونه‌ی جدید را به افتخار آلوارس لوآیزا و کار پیشگامانه‌ی او در اکولوژی، آموزش و حفاظت، alvareziae انتخاب کرده‌اند.

مارتین چیک، متخصص طبقه‌بندی باغ گیاه‌شناسی سلطنتی لندن که در مطالعه مشارکتی نداشت، می‌گوید: «اکنون که این گیاه در گروه Picramniaceae طبقه‌بندی شده است، می‌دانیم باید به دنبال ترکیبات ثانویه برای استفاده بالقوه به‌عنوان داروی ضد سرطان بگردیم؛ زیرا ویژگی این خانواده از گیاهان است.»

از آنجا که نوع زیستگاهی که Aenigmanu alvareziae درون آن پیدا شده، کمیاب و در حال از بین رفتن است و گیاه فقط از چند مکان معدود جمع‌آوری شده، پژوهشگران توصیه کرده‌اند که باید به‌عنوان گونه در معرض خطر انقراض دسته‌بندی شود. فاستر توضیح می‌دهد:

به‌طورکلی، گیاهان و به‌خصوص گیاهان آمازون و به‌ویژه گیاهی که در بخش فوقانی آمازون رشد می‌کنند، به حد کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. برای درک تغییراتی که در این مناطق گرمسیری رخ می‌دهد، برای محافظت از آنچه باقی مانده است و برای احیای مناطقی که از بین رفته‌اند، گیاهان اساس هر چیزی هستند که در آنجا زندگی می‌کند و از مهم‌ترین موارد برای مطالعه هستند.

این پژوهش در مجله‌ی Taxon منتشر شد.