لئوناردو داوینچی ۱۴ خویشاوند زنده دارد

درخت خانوادگی لئوناردو داوینچی که اخیرا گردآوری شده است، شامل ۲۱ نسل از سال ۱۳۳۱م تا امروز است. این شجره‌نامه می‌تواند راه را برای آزمایش DNA هموار کند که ممکن است تأیید کند آیا استخوان‌های به خاک سپرده‌شده در محل دفن داوینچی واقعا به او تعلق دارد یا خیر. گفتنی است امید دو مورخ مطالعه برای کشف توضیحی ژنتیکی برای استعداد خاص این هنرمند عصر رنسانس احتمالا به‌واسطه واقعیت علمی محکوم به شکست است.

دو مورخ هنر به نام‌های آلساندرو وزوسی و اگنس ساباتو به‌منظور ایجاد درخت خانوادگی لئوناردو داوینچی سوابق تولد و مرگ و دارایی‌های مربوط به حداقل ۶۹۰ سال را بررسی کردند. آن‌ها با خویشاوندان بازمانده نیز مصاحبه کردند تا اطلاعات بیشتری درباره خانواده امروزی این هنرمند و دانشمند و مخترع مشهور به‌دست آورند. درنهایت، آن‌ها خانواده داوینچی را از پدربزرگ وی ردیابی کردند که متولد سال ۱۳۳۱م بود تا ۱۴ خویشاوندی ردیابی کردند که امروز زندگی می‌کنند. خود داوینچی فرزندی نداشت و خویشاوندان امروزی‌اش زادگان ۲۲ خواهر و برادر ناتنی وی هستند.

خانواده حاضر نقش مهمی در مطالعه جدید ایفا کردند و به‌گفته وزوسی و ساباتو، بسیاری از آن‌ها به‌همراه خویشاوندانشان برای جمع‌آوری و تأیید اطلاعات همکاری و با اشتیاق در زمینه تماس با دیگر اعضای خانواده و بازیابی اسناد و تصاویر جدید کمک کردند. این خویشاوندان شامل چندین کارمند دفتری، یک تودوز بازنشسته، یک نقشه‌بردار و یک کارمند دولت بودند که به موتورسیکلت‌‌سواری و موسیقی علاقه زیادی دارد. مسن‌ترین آن‌ها درحال‌حاضر ۸۵ سال و جوان‌ترینشان فقط یک سال دارد. پدربزرگ این هنرمند، میشل داوینچی، زمانی‌که مرگ سیاه (طاعون سیاه) به ایتالیا رسید، یک نوجوان بود. آخرین خویشاوند وی در دوران دنیاگیری کووید ۱۹ به‌دنیا آمد.

وزوسی و ساباتو خصوصا به خط مذکر شجره‌نامه داوینچی که از پدر وی، سر پیرو داوینچی، نشئت می‌گرفت تا نسل‌های امروز علاقه‌مند بودند. این امر تا حدودی به آن دلیل است که ردیابی خط مذکر در اسناد تاریخی راحت‌‌تر است؛ زیرا زمانی حیات زنان و گاهی اوقات کل موجودیت آن‌ها به‌ندرت در اسناد رسمی ثبت می‌شد. بااین‌حال، بیشتر به‌‌دلیل کروموزوم Y است که تنها بخش از ژنوم انسان است و مستقیما از پدر به پسر منتقل می‌شود. به‌غیر از تغییرات کوچکی که در طول زمان رخ داده است، کروموزوم‌های Y اقوام امروزی مذکر داوینچی باید بسیار شبیه کورموزوم Y میشل و سر پیرو و خود لئوناردو باشد. براین‌اساس، با مقایسه DNA کروموزوم Y خویشاوندان امروزی با DNA قدیمی مربوط به اسکلتی که در قبر داوینچی مدفون شده، ممکن است بتوان معمایی ۱۵۸ ساله را حل کرد: چه کسی در قبر داوینچی مدفون است؟

لئوناردو داوینچی چهار سال آخر عمرش را در فرانسه گذراند و به‌عنوان دانشمند و مهندس در دربار فرانسوای اول کار می‌کرد. محل زندگی و کار او در آمبوآز بود که نزدیک کاخ تابستانی پادشاه قرار داشت و هنگامی‌که در سال ۱۵۱۹ از دنیا رفت، در کلیسای سنت‌فلورنتین در فاصله حدود ۱۲۰۰ کیلومتری از بقیه خانواده‌اش به خاک سپرده شد. طبق گزارش‌های تاریخی، لئوناردو ارتباط اندکی با برادران ناتنی‌اش داشت که چندین تن از آن‌ها بیش از یک دهه از وی جوان‌تر بودند و اسناد تاریخی نشان‌دهنده اختلافاتی بر سر ارث است.

پیکر محقق بزرگ دوران رنسانس تقریبا ۲۷۵ سال در کلیسای سنت‌لورنتین قرار داشت تا اینکه در فرانسه انقلاب شد. در طول انقلاب فرانسه، کلیسای مذکور تا حدود زیادی تخریب شد. ناپلئون بناپارت چند سال بعد کارش را به‌پایان رساند. طی این روند، مقبره داوینچی و استخوان‌های وی ناپدید شدند. سال ۱۸۶۳، کارگران در این محل استخوان‌هایی را همراه با تکه‌هایی از سنگ پیدا کردند که روی آن‌ها حروف «EO» ،«AR» ،«DUS» و «VINC» حکاکی شده بود و می‌گفتند تکه‌های سنگ‌نوشته‌ای است که زمانی روی آن نوشته بوده: «Leonardus da Vinci».

البته چنین آزمایشی به اجازه نیاز دارد. مشخص نیست آیا کسی اشتیاق این کار را دارد که در فرایندی همراه با تخریب از چیزی نمونه‌گیری کند که عمدتا تصور می‌شود اسکلت لئوناردو داوینچی است. جالب است مالکیت اسکلت اکنون فقط ازنظر فنی، فرضیه‌ای آزمایش‌شدنی است.

تجزیه‌و‌تحلیل خودنگاره لئوناردو داوینچی (حدود ۱۵۱۵، کتابخانه سلطنتی تورین)

بیشتر اعضای خانواده عصر رنسانس و اواخر قرون وسطی لئوناردو در کلیسای سانتاکروچه در وینچی، شهر کوچکی در ۲۰ مایلی فلورانس ایتالیا، دفن شده‌اند که نام خانوادگی آن‌ها از آن گرفته شده است. نسل‌های بعدی نام خانوادگی داوینچی را به وینچی تغییر دادند؛ اما مقبره خانوادگی که حداقل شش نفر از اقوام مذکر این هنرمند در آن مدفون شده‌اند، به‌دلیل گذشت زمان و چندین مورد بازسازی ساختمان کلیسا از بین رفته است. بدین‌ترتیب، اجساد آنتونیو، پدربزرگ داوینچی و فرانچسکو، عموی وی و دومنیکو دی‌ماتئو، برادر ناتنی وی، عملا از بین رفته است؛ اگرچه قطعا هنوز جایی زیر کف کلیسای جدید قرار دارد.

وزوسی و ساباتو و همکارانشان در پروژه بین‌المللی DNA داوینچی به پیداکردن این قبرها علاقه‌مند‌ند؛ زیرا امیدوار هستند بتوانند از DNA چندین نسل از خط پدری خانواده داوینچی نمونه‌گیری کنند. آن‌ها ادعا می‌کنند این کار تأیید می‌کند درخت خانوادگی که تقریبا در هفتصد سال اسناد ثبت شده است، با روابط ژنتیکی واقعی میان افراد مطابقت دارد.

در بررسی اخیری که با استفاده از رادار انجام شد، آثار مقبره‌های فراموش‌شده زیر کف کلیسا جست‌وجو شد. براساس سوابق تاریخی، مقبره قدیمی داوینچی نزدیکی مرکز ساختمان رو‌به‌روی در اصلی آن قرار داشته است. وزوسی و ساباتو با مقایسه نقشه‌های قدیمی کف ساختمان با نقشه جدید توانستند محلی را پیدا کنند که زمانی مرکز بنا و مقابل در اصلی قرار داشته است و درحدود نقطه درست، رادار آن‌ها دو ناهنجاری را کشف کرد.

بعید است مقام‌های کلیسا اجازه دهند کف زمین که در‌مقابل محراب قرار گرفته است، حفاری و اقوام لئوناردو داوینچی را پیدا کنند. نبش قبر چندین مجموعه از بقایا برای به‌دست‌آوردن نمونه‌های DNA به هزینه زیادی نیاز دارد و نگرانی‌های اخلاقی جدی نیز به‌همراه دارد. پژوهشگران معمولا باید سؤالات علمی بسیار قانع‌کننده‌ای مطرح کنند تا مجوز و هزینه انجام چنین پروژه‌هایی را دریافت کنند و تأیید عینی درخت خانوادگی شخصیتی تاریخی احتمالا فاقد چنین استانداردهایی است.

بسیاری از برنامه‌های وزوسی و ساباتو برای DNA داوینچی درواقع ازنظر علمی معنایی ندارند. آن‌ها عمدتا مبتنی‌بر ایده‌های منسوخ‌شده‌ای درباره توارث و هوش و حتی نژاد هستند. وزوسی و ساباتو نوشتند:

توالی‌یابی DNA داوینچی عناصر مفیدی برای اکتشاف علمی ریشه‌های نبوغ، اطلاعاتی درباره توانایی‌های جسمی و پیری زودرس احتمالی وی، چپ‌دست‌بودن و سلامتی و بیماری‌های توارثی احتمالی وی و توضیح برخی ادراکات حسی خاص او مانند قدرت بینایی و حس‌آمیزی خارق‌العاده وی فراهم می‌کند.

برخی صفات مانند چپ‌دست‌بودن و برخی مشکلات سلامتی توارثی ممکن است حداقل تا حدودی در ژن‌های داوینچی نوشته شده باشد. موارد دیگر مانند حس‌آمیزی نیز ممکن است پایه ژنتیکی داشته باشد؛ زیرا معمولا در برخی خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود؛ اما نشانگر ژنتیکی شناخته‌شده‌‌ای برای هوش یا خلاقیت وجود ندارد.

جنبش به‌نژادی بسیار مضر اوایل قرن بیستم مبتنی‌بر این ایده بود که هوش و اخلاق‌مندی صفاتی هستند که افراد به‌سادگی آن‌ها را از والدینشان به‌ارث می‌برند. این ایده تا امروز هم ادامه دارد؛ اما علم داستان بسیار متفاوتی بیان می‌کند و می‌گوید در تعیین این صفات اثرهای محیطی و ژنتیکی مؤثرند. بخش ژنتیکی حاصل تأثیر صدها ژن است که هریک اثر اندکی دارد و در ترکیب باهم ویژگی فرد را تعیین می‌کنند؛ اما وزوسی و ساباتو نوشتند: «از دیدگاه ما، این فرضیه مهم و جذاب است که لئوناردو از اثر متقابل ژنتیکی بین دو هاپلوتیپ مختلف متولد شده؛ یعنی حاصل ویژگی‌های دو جمعیت مختلف است.»

درمجموع، ایده مطالعه DNA لئوناردو برای کشف آنچه موجب نبوغ وی شده، مثالی است که نشان می‌دهد چرا پژوهشگران نباید به‌طور کورکورانه در خارج از حوزه‌های علمی‌شان کار کنند. پژوهش‌های چندرشته‌ای اهمیت دارد؛ اما زمانی بهترین نتیجه را می‌دهد که متخصصان زمینه‌های علمی مختلف باهم کار کنند.