محققان به حل معمای مومیایی‌های پرتره گچی نزدیک شدند
دو مومیایی که در موزه‌ای در آلمان نگه‌داری می‌شوند و همین‌طور مومیایی سومی که هم‌اینک در موزه آثار باستانی مصر در معرض دید عموم قرار گرفته، تنها نمونه‌های کشف شده از مومیایی‌های موسوم به «پرتره گچی» هستند که در سقاره، جنوب قاهره، مصر کشف شدند. سقاره محوطه باستانی است که تصور می‌شود برای مدتی بیش از ۳ هزار سال به‌عنوان گورستان یا به تعبیر دقیق‌تر «نکروپلیس (شهر مردگان)» مورد استفاده قرار می‌گرفت.
استِفانی زش، مصرشناس و انسان‌شناس فیزیکی از پروژه مومیایی آلمان در موزه رایس انگلهورن در مانهایم، آلمان که سرپرستی پژوهش اخیر را برعهده داشته، در این خصوص اظهار داشت که برخلاف سایر مومیایی‌ها که در تابوت دفن می‌شدند، این اشخاص روی تخته‌های چوبی قرار داده شده و سپس در پارچه و کفن بسیار زیبایی پیچیده می‌شدند که با گچ، طلا و پرتره‌ای تمام قد از شخص تزئین می‌شده است.
حال عکس‌برداری‌های سی‌تی‌اسکن نشان می‌دهد که دستکم یکی از این ۳ مومیایی با اعضای بدن و حتی مغز و دو زن مومیایی‌شده نیز با گردنبندهای زیبا و گرانبهایی دفن شده‌اند. عکس‌برداری‌های سی‌تی‌اسکن همچنین نشان داد که پس از مرگ این اشخاص در دورانی مقارن با اواخر جمهوری روم (۳۰ ق.م تا ۳۹۵ ب.م)، آن‌ها همراه‌با اشیایی دفن شدند که احتمالا تصور می‌شد در زندگی پس از مرگ برایشان مفید باشد از جمله سکه‌ای که احتمالا قصد داشتند به خارون بدهند.
چنانچه در پرتره‌ها دیده می‌شود، مرد (سمت چپ) جامی طلایی را در دست گرفته و زن (سمت راست) نیز لَکتاسی (خمره روغن یونانی) به‌همراه دارد
خاون در اساطیر روم و یونان باستان، یک راهنمای روان بود که روح مردگان را با قایقی از رود ستوکس گذارنده به هادس می‌برد که مرز بین جهان زندگان و مردگان بود. خارون در ازای این کار یک سکه اوبولس یا دانکه از مردگان مزد می‌گرفت. به این جهت در دوران باستان، معمولا سکه‌ای را به‌عنوان مزد این راهنمای روان در دهان مردگان می‌گذاشتند.
عکس‌برداری‌های سی‌تی‌اسکن همچنین وجود چندین بیماری از جمله آرتروز را در زن مومیایی شده نشان داد. یافته‌های زش و همکارانش نشان داد که این اشخاص در سنین جوانی درگذشته‌اند، بااین‌حال، علت مرگ این اشخاص همچنان نامعلوم است و احتمالا در آینده با بررسی‌های بیشتر آشکار شود.
سفری دور و دراز
دو مومیایی سفر بسیار دور و درازی را پشت سرگذاشته‌اند. پیترو دلاواله، جهانگرد مشهور ایتالیایی در سال ۱۶۱۵ با عدم کامیابی در یک ماجرای عشقی، تصمیم گرفت به زیارت سرزمین مقدس (اورشلیم) برود. او پس از آن به مصر نیز سفر کرد. در مصر ماجرای پیدا شدن دو مومیایی پرتره گچی توسط مردم محلی به گوش او رسید. دلاواله پس از کسب اطلاع از این دو مومیایی، به موضوع علاقه‌مند شد و تصمیم گرفت مومیایی‌ها را بخرد و با خود به روم ببرد. به این ترتیب، این مومیایی‌ها به اولین نمونه‌ها از مومیایی‌های پرتره گچی شاخته شده در خاک اروپا تبدیل شدند.
علت مرگ این مومیایی‌ها همچنان نامعلوم است
مومیایی‌ها از آنجا به بعد چندین بار میان صاحبان متعدد دست به دست شدند و سرانجام سر از مجموعه‌های هنری دولتی شهر درسدن آلمان در آوردند. در اواخر سال‌های ۱۹۸۰ عکس‌های پرتو ایکسی از این مومیایی‌ها تهیه شد. ولی تنها عکس‌برداری‌های سی‌تی اسکن اخیر بود که اطلاعات بیشتری از این مومیایی‌ها آشکار کرد.
به‌عنوان مثال، عکس‌های سی‌تی اسکن مشخص کرد که مومیایی مرد در سنی بین ۲۵ تا ۳۰ سالگی درگذشته است. او حدود ۱۶۴ سانتی‌متر بلندای قامت داشته و دارای دو دندان دائمی نهفته (دندانی که از میان لثه خارج نشده) و چندین مورد پوسیدگی (حفره دندان) بوده است. برخی از استخوان‌های مومیایی شکسته و جابه‌جا شده‌اند که به عقیده محققان، این شکستی‌ها احتمالا بر اثر تکان داده شدن توسط شخصی که مومیایی‌ها را کشف کرده به وجود آمده‌اند.
در این عکس‌های سی‌تی اسکن مهره‌های گردنبند زن مومیایی شده به وضوح قابل مشاهده است
درحالی‌که اثری از مغز این مومیایی در کاسه‌ی سر باقی نمانده، ولی مدرکی هم موجود نیست که نشان دهد ازطریق بینی از بدن بیرون آورده شده باشند. همچنین بسیاری از مواد مورد استفاده در مومیایی کردن مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. در عوض، این شخص پس از مرگ در پارچه پیچیده شده و پرتره‌ای از او روی گچ نقاشی شده است. دو شیء فلزی که در عکس‌های سی‌تی اسکن پیدا شده‌اند هم احتمالا مهر و لاک کارگاه مومیایی باشند که مومیایی این شخص در آن انجام گرفته است. اثری از مغز مومیایی زن نیز وجود ندارد، ولی مغز دختر نوجوان در کاسه سر او باق‌مانده که چروکیده شده، ولی مخچه و ساقه‌ی مغز هنوز قابل شناسایی بود. سایر اعضای بدن این دختر نوجوان همچنان در بدنش بودند.
در مصر باستان برای اینکه جسد سالم باقی بماند، پس از مرگ اعضای بدن از آن خارج می‌شدند. ولی چون تصور می‌شد که مردگان در دنیای پس از مرگ به اعضای بدن خود احتیاح خواهند داشت، اعضای بدن در ظروف سفالی به دقت مهرولاک شده و در مقبره گذاشته می‌شدند. از اعضای بدن تنها قلب در بدن مردگان باقی گذاشته می‌شد که آن‌هم به این دلیل بود که به عقیده مصریان باستان، ایب یا قلب، یکی از مهم‌ترین قسمت‌های نه‌گانه‌ی روح بود. محققان تقریبا کاملا مطمئن هستند مغز و سایر اعضای بدن مومیایی از بدن خارج نشده‌اند. به عقیده زش و همکارانش، بسیار محتمل است که این مومیایی تنها به دلیل نوعی خشکی آب بدن که ناشی از مخلوط ناترون است دست‌نخورده باقی مانده‌اند. ناترون که نوعی نمک قلیایی است، در مصر باستان اصلی‌ترین ترکیب برای مومیایی اجساد بود.
این زن باستانی که در سنی بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی درگذشته، حدود ۱۵۱ سانتی‌متر قد داشته است. محققان شواهدی از آرتروز پیشرفته را در زانوی چپ مومیایی مشاهده کردند. دختر نوجوان که گیره‌ی سر نیز داشته، در هنگام مرگ بین ۱۷ تا ۱۹ داشته و دارای بلندای قد ۱۵۶ سانتی‌متری بوده است. این شخص دارای یک تومور خوش‌خیم در ستون فقرات خود بوده که به « ﻫﻤﺎﻧﮋیﻮم مهره‌ای» شناخته می‌شود و بیشتر نیز در افراد بالای ۴۰ سال دیده می‌شود.
هر دو زن با چندین گردنبند به خاک سپرده شدند. محققان باتوجه‌به کَفن‌های بسیار گران‌بها تقریبا مطمئن هستند که این اشخاص به طبقات بالا و اشرافی جامعه مصر باستان تعلق داشته‌اند. از این جهت، کشف جواهرات از جمله چندین گردنبند به‌همراه مومیایی‌ها چندان غیرمنتظره نبود.
یافته‌های اخیر حاصل همکاری تیم بین‌المللی از محققان میان رشته‌ای متشکل از محققان پروژه مومیایی آلمان، مجموعه‌های هنری دولتی شهر درسدن، مؤسسه مطالعات مومیایی اِاُراک (Eurac) در بولتسانو، ایتالیا و گروه مطالعاتی هوروس آمریکا-مصر بود. یافته‌های زش و همکارانش در نمایشگاه تعاملی مومیایی در شهر درسدن معرفی شد. مومیایی دختر نوجوان نیز هم‌اکنون در موزه آثار باستانی مصر در شهر قاهره در معرض دید عموم قرار گرفته است. در ضمن، یافته‌های پژوهشگران هفته گذشته در نشریه‌ی علمی «پلاس وان (PLOS One)» منتشر شد.
نظرات