ردپاهای کشف شده در بیابان باستانی؛ اولین شاهد حضور انسان خردمند در عربستان

نوع بشر حداقل ۳۰۰ هزار سال پیش از قاره‌ی آفریقا منشا گرفت. براساس شواهد فسیلی جنوب یونان و سرزمین شام می‌دانیم که برخی از اعضای اولیه گونه‌ی ما حدود ۲۰۰ هزار سال و سپس دوباره بین ۱۲۰ هزار تا ۹۰ سال پیش از آفریقا خارج شدند. آن‌ها احتمالا قبل از حرکت به سمت شمال به سرزمینی با اقلیم مدیترانه‌ای، از شبه‌جزیره سینا که تنها پل خشکی متصل‌کننده‌ی آفریقا به مناطق دیگر جهان بود، عبور کردند. اما مشخص نبود انسان‌ها در چه نقطه‌ای پس از عبور از شبه‌جزیره سینا به سمت جنوب متمایل شده و به عربستان سعودی امروزی رسیدند. همچنین غالبا چنین فرض می‌شد که آن‌ها مسیری ساحلی را دنبال کردند و از سرزمین‌های بیابانی کنونی اجتناب کردند. یافته‌های فسیلی پیشین نشان می‌دهد چنین نبوده است و انسان‌ها حداقل ۸۵ هزار سال پیش به قلب عربستان سفر کردند. پژوهشی جدید این تاریخ را به عقب‌تر می‌برد.

اخیرا پژوهشگران ردپاهای انسان و حیوانات دیگر را در سطح دریاچه‌ای باستانی در بیابان نَفود عربستان سعودی پیدا کرده‌اند که قدمت آن‌ها به حدود ۱۲۰ هزار سال می‌رسد. این یافته‌ها، قدیمی‌ترین شواهد درمورد حضور انسان خردمند در شبه‌جزیره عربستان بوده و نشان‌دهنده‌ی اهمیت عربستان ازنظر درک بشر در دوران پیش از تاریخ هستند.

مکان‌های مهم خروج انسان خردمند از آفریقا (ستاره‌های قرمز). بیابان نفود داخل مستطیل سیاه نشان داده شده است

بیابان نفود در عربستان امروزی تقریبا در ۵۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شبه‌جزیره سینا واقع شده است. امروزه بیابان‌های عربی از غیر قابل سکونت‌ترین محیط‌های جهان هستند. با این شرایط، آن‌ها موانع صعب‌العبوری برای عبور انسان‌های ماقبل تاریخ یا پستانداران بزرگ بوده‌اند. تصور کنید روی پاهای خود در بیابانی به‌شدت خشک ایستاده‌اید و فقط ابزارهای سنگی دارید. آیا می‌توانید از آنجا عبور کنید؟ احتمالا نه.

تجزیه‌و‌تحلیل‌های علمی نشان می‌دهد در بیشتر طول تاریخ اخیر سرزمین عربستان ازنظر اقلیمی شبیه امروز بوده است: بیش از اندازه خشک و صعب‌العبور. اما شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد در برخی از دوران‌ها در گذشته بیابان‌ها به مراتع سرسبز تبدیل می‌شدند و دارای منابع آب شیرین بودند. احتمالا این مراحل سبز کوتاه بوده و بیش از چند هزار سال داوم نداشته‌اند. با‌این‌حال، فرصتی برای انسان‌ها و حیوانات دیگر فراهم آورده‌اند تا به چشم‌انداز سبز جدیدی سفر کنند. از رسوبات دریاچه می‌دانیم بیابان نفود یکی از مناطقی بوده است که در گذشته به‌صورت دوره‌ای به منطقه‌ی جذاب‌تری تبدیل می‌شد و ردپاهای جدید اثبات می‌کند انسان‌های اولیه از این فرصت استفاده کرده‌اند.

اولین ردپای انسان در دریاچه ای باستانی (Alathar) در عربستان کشف شد

پژوهشگران با استفاده از تاریخ‌گذاری به روش لومینسانس تخمین زدند که ردپاهای کشف‌شده مربوط به ۱۰۲ هزار تا ۱۳۲ هزار سال پیش است. پژوهشگران براساس شواهد منطقه‌ای گسترده‌تر درزمینه‌ی افزایش بارندگی، می‌گویند آن‌ها تقریبا مربوط به حدود ۱۲۰ هزار سال پیش هستند که آخرین دوره‌ی میان‌یخچالی نامیده می‌شود. درحدود این دوران سیستم‌های رودخانه‌ای وسیع در سراسر صحرای بزرگ آفریقا گسترش یافت و آثاری از دوران پارینه‌سنگی در امتداد آن‌ها دیده می‌شود.

گرچه نمی‌توان با اطمینان گفت کدام گونه از انسان‌ها این آثار را از خود برجای گذشته‌اند، پژوهشگران احتمال می‌دهند آثار کشف‌شده مربوط به انسان خردمند باشد. انسان خردمند در همین زمان در سرزمین شام که در ۷۰۰ کیلومتری شمال بیابان نفود واقع شده است، حضور داشته است. نئاندرتال‌ها در این دوره در شام نبودند و تا چند هزار سال بعد وقتی شرایط خنک‌تری بر منطقه حاکم شد، به این سرزمین بازنگشتند. تخمین‌ هیکل انسان‌ها براساس ردپاهای آن‌ها با انسان‌های خردمند مطابقت بیشتری دارد.

پژوهشگری درحال جستجوی ردپاها روی رسوبات دریاچه‌ای باستانی در عربستان

علاوه‌بر ردپاهای انسان، آثاری از ردپاهای مربوط به فیل، اسب و شتر نیز یافت شد. این ردپاها که متیو استوارت از مؤسسه ماکس پلانک آن‌ها را مورد مطالعه قرار داده است، اطلاعات جدید زیادی را درمورد تعاملات ماقبل تاریخ میان انسان‌ها، حیوانات و محیط فراهم می‌کند. ردپاها نوع منحصر‌به‌فردی از شواهد فسیلی هستند، زیرا تصویری دقیق در زمان ارائه می‌دهند که معمولا نشانگر چند ساعت یا چند روز است. این میزان وضوح را نمی‌توانیم از آثار دیگر به دست آوریم. آن‌ها همچنین به ما اجازه می‌دهند تا رفتار صاحبان آن‌ها را درک کنیم. درک چنین چیزی با استفاده از فسیل‌ها میسر نیست. به کمک این آثار می‌توانیم ارتباط میان انسان‌ها و پستانداران بزرگ دیگر را در لحظه‌ی دقیقی ازنظر زمین‌شناسی درک کنیم.

تجزیه‌و‌تحلیل‌های زیست‌محیطی روی رسوبات دریاچه نشان می‌دهند که دریاچه حاوی آب آشامیدنی بوده است. انواع ردپاهای کشف‌شده روی رسوبات نشان می‌دهد که انسان‌ها، فیل‌‌ها، شترها و اسب‌ها در زمان یکسانی از این منبع استفاده می‌کردند. حرکات انسان و پستانداران بزرگ می‌تواند با آب شیرین مرتبط بوده باشد و الگوی ردپاها نشان می‌دهد که هر دو روی بستر دریاچه وقتی به‌طور موقت در معرض قرار گرفته بود، به جستجوی غذا پرداخته‌اند. انسان‌ها ممکن است با دنبال کردن پستانداران بزرگ برای شکار به این منطقه کشیده شده باشند.

فسیل‌های حیوانی در رسوبات دریاچه باستانی

درنتیجه‌ی بررسی‌ها و تجزیه‌و‌تحلیل فسیل‌های کشف‌شده از این محوطه ابزارهای سنگی یا آثاری که نشان‌دهنده‌ی سکونت دائمی باشد، پیدا نشده است. براین‌اساس، به‌نظر می‌رسد صاحبان ردپاها برای مدت کوتاهی از دریاچه بازدید کرده بودند و قبل از ادامه‌ی سفر آنجا را به‌دنبال منابعی مورد جست‌وجو قرار داده‌اند. مشخص نیست چه اتفاقی برای افرادی که این ردپاها را برجای گذاشته‌اند، افتاده است. شاید آن‌ها همراه‌با دیگر انسان‌های خردمند اولیه مردند یا با بازگشت شرایط خشک به این سرزمین‌ها به محیط‌های مساعدتر عقب‌نشینی کردند.