پرندگانی که بدون چشم‌داشت با هم‌نوعانشان مهربان‌اند

به‌گفته‌ی چارلز داروین، کمک به دیگران مفهومی ندارد؛ بااین‌حال، بارها‌و‌بارها شاهد نوع‌دوستی در جانوران مختلف بوده‌ایم: در نخستی‌ها، سگ‌ها، آب‌بازان، فک‌ها و حتی خفاش‌های خون‌آشام. اکنون، برای اولین‌بار این رفتار در پرندگان نشان داده شده است. این پرنده‌ی مهربان یکی از پرندگان بسیار باهوش است: طوطی خاکستری آفریقایی (Psittacus erithacus). آزمایش‌های جدید نشان داده این پرندگان با خوشحالی و بدون انتظار پاسخ برای رفتار خود، به هم‌نوعان خود کمک می‌کنند که به تیمار مطلوبی (مثلا تکه‌ای غذا) برسند. دزیره براکز، زیست‌شناس و پرنده‌شناس مؤسسه‌ی ماکس پلانک می‌گوید:

دریافته‌ایم طوطی‌های خاکستری آفریقایی داوطلبانه و خودجوش به طوطی‌های آشنا برای رسیدن به هدف کمک می‌کنند، بدون اینکه مزیت آشکار فوری برای خودشان وجود داشته باشد.

پرندگان یک گام پیش‌تر می‌روند. برای مثال، برخلاف نخستی‌ها، اگر یکی از دوستانشان تیمار مناسبی دریافت کند، طوطی‌ها خشم یا حسادتی از خود نشان نمی‌دهند. درعوض، به‌نظر می‌رسد کاملا خشنود هستند که دوستانشان تیمار مناسبی دریافت می‌کنند. در میان پرندگان، این کلاغ‌ها هستند که به‌ هوش خود معروف هستند و دلایل خوبی هم دارد. درواقع، کلاغ‌ها مهارت‌هایی از خود نشان داده‌اند که قبلا تنها در نخستی‌ها دیده شده است. اگرچه پژوهشگران نشان داده‌اند کلاغ‌ها در آزمایش‌های نوع‌دوستی شکست خورده‌اند، پرندگان باهوش دیگری مانند طوطی‌ها نیز وجود دارند. طوطی‌های کاکلی می‌توانند ابزارهای خاص خود را بسازند و حتی خلاقیت بازی‌گوشانه از خود نشان می‌دهند. طوطی‌های خاکستری آفریقایی در برخی از آزمایش‌ها نشان داده‌اند که از کودک انسان باهوش‌تر هستند.

پژوهشگران آزمایشی درباره‌ی نوع‌دوستی طراحی کردند و دو نوع طوطی را آزمودند: هشت طوطی خاکستری آفریقایی و شش مکائو سرآبی (Primolius couloni). پرندگان از قبل آموزش دیدند که برای دریافت تیمار (تکه‌ای گردو) واشرهای فلزی را مبادله کنند. در مرحله‌ی بعد، این آموزش تجدید شد و دانشمندان روابط پرندگان آزمایش‌شده را با دیگر پرندگان هم‌نوع ارزیابی کردند. هر پرنده با پرنده‌ای که با او پیوند نزدیکی داشت و نیز پرنده‌ی دیگری که با او پیوند کمتری داشت، آزمایش شد. پرندگان در محفظه‌ها‌ی شفافی قرار داده شدند که دیوار تقسیم‌کننده‌ای بین آن‌ها قرار داشت. قسمت جلو جعبه سوراخ‌هایی داشت که ازطریق آن پرندگان می‌توانستند اجسامی را با انسان مبادله کنند و دیواره‌ی تقسیم‌کننده‌ی بین پرندگان نیز سوراخی داشت که ازطریق آن پرندگان می‌توانستند اجسامی را باهم مبادله کنند. همه‌ی پرندگان به‌سرعت مفهوم تبادل واشر را برای تکه‌ای گردو درک کردند و توانستند این کار را انجام دهند؛ اما وقتی واشرها فقط به یکی از پرنده‌ها داده می‌شد، فقط طوطی‌های خاکستری آفریقایی و نه مکائوها بودند که داوطلبانه واشرها را به دوستان خود نیز می‌دادند. اوت فون‌بایرن، جانورشناس دانشگاه آکسفورد می‌گوید:

به‌طور شگفت‌انگیزی طوطی‌های خاکستری آفریقایی برای کمک به دیگران انگیزه‌ی ذاتی داشتند؛ حتی وقتی پرندگان دیگر با آن‌ها آشنا نبودند؛ بنابراین آن‌ها رفتار اجتماعی مطلوب دارند. این ما را شگفت‌زده کرد که از هشت طوطی خاکستری آفریقایی، هفت طوطی در اولین آزمایش خود به‌طور خودانگیخته واشرها را دراختیار هم‌نوعان خود قرار می‌دادند؛ یعنی بدون داشتن تجربه‌ی این موقعیت اجتماعی و بدون دانستن اینکه بعدا در نقش دیگری آزموده می‌شوند. بنابراین، طوطی‌ها بدون دریافت هیچ مزیت فوری و ظاهرا بدون داشتن انتظار بازگشت به هم‌نوعان خود کمک می‌کردند.

درمجموع، طوطی‌های آزمایش‌شده به‌طور داوطلبانه از ۳۲۰ واشر، ۱۵۷ عدد، یعنی تقریبا نیمی از آن‌ها را به طوطی‌های دیگر می‌دادند. جالب اینکه اگرچه آن‌ها به‌طورکلی فارغ از پیوند اجتماعی خود، واشرها را به پرندگان دیگر می‌دادند، آن‌ها به پرندگانی که با آن‌ها پیوند نزدیک‌تری داشتند، واشرهای بیشتری می‌دادند. برعکس، ماکائوها به‌ندرت واشرها را به طوطی‌های دیگر می‌دادند. اگر هم این کار را می‌کردند، آن را درون سوراخ می‌انداختند و این کار را در حضور آزمایشگر انسانی بیشتر انجام می‌دادند. این امر دانشمندان را به این باور رساند که ماکائوها در تلاش هستند واشرها را به انسان‌ها منتقل کنند، نه به دوستانشان. این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت‌های اجتماعی بین گونه‌ها در حیات‌وحش باشد؛ اما نکته‌ی جالب‌تری نیز وجود داشت.

در مطالعه‌ی جداگانه‌ای، پژوهشگران نشان دادند وقتی طوطی خاکستری آفریقایی می‌بیند دوستش تیمار بهتری دریافت نمی‌کند، به‌نظر نمی‌رسد ناراحت شود. این برخلاف رفتار حیواناتی مانند شامپانزه‌ها است که در این وضعیت برآشفته می‌شوند. به‌گفته‌ی فون‌بایرن، شاید دلیل این موضوع آن باشد که طوطی‌ها در کل دوران عمر خود یک جفت دارند. او می‌گوید:

باتوجه‌به اینکه طوطی‌ها پیوند بسیار نزدیکی با فردی واحد و به‌هم وابستگی متقابلی دارند، هیچ فرقی نمی‌کند اگر یکی از آن‌ها تیمار بهتری دریافت کند. درواقع، آن‌ها به‌عنوان یک واحد عمل می‌کنند که می‌توانند درمقایسه‌با حالت تنهایی، مزیت‌های بسیار بیشتری دریافت کنند (علاوه‌بر پرورش فرزندان مشترک). احتمالا به‌همین‌دلیل است طوطی‌ها دربرابر تیمار نابرابر تحمل بسیار بیشتری دارند که گونه‌هایی را برآشفته می‌کند که به‌مدت طولانی جفت ندارند.

نتایج این پژوهش در مجله‌ی Current Biology منتشر شده است.