کشف آخرین آثار هومو ارکتوس در جزیره جاوه اندونزی

پژوهشگران در بررسی‌های جدید خود دریافته‌اند که یکی از اجداد انسان‌های مدرن تا همین دوره‌ی نسبتا اخیر در جنوب شرقی آسیا می‌زیسته است. «هومو ارکتوس (Homo Erectus)» یا «انسان راست‌قامت» که حدود ۲ میلیون سال قبل تکامل یافت، نخستین انسانی است که روی دو پای خود راه می‌رفت. حال شواهد جدید نشان می‌دهد که این انسان‌تبار تا بیش از ۱۰۰ هزار سال قبل نیز در جزیره جاوه، اندونزی زندگی می‌کرده است.

هومو ارکتوس، به تعبیر انسان‌شناسان، موفق‌ترین گونه‌ی انسان‌تباری است که تاکنون روی کره‌ی خاکی زندگی کرده است. این انسان بسیار موفق تقریبا از ۲ میلیون سال قبل تا حدود ۱۰۰ هزار سال قبل (بنا به یافته‌های جدید) که منقرض شد در جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کرده است. درواقع، باید گفت که هومو ارکتوس برای مدت بسیار طولانی‌تری از ما انسان‌های مدرن در سیاره‌ حضور داشته و با شرایط فعلی، بعید است که انسان‌های امروزی بتوانند روزی از هومو ارکتوس جلو بزنند.

حال کشف جدید نشان می‌دهد، انسان‌های مدرن و انسان‌های راست‌قامت حداقل برای مدتی هم‌زمان در کره‌ زمین زندگی می‌کرده‌اند. نتایج یافته‌های اخیر در نشریه علمی «نیچر» منتشر شده است. پژوهشگران در دهه ۱۹۳۰ موفق به کشف ۱۲ جمجمه و ۲ استخوان ران هومو ارکتوس در کرانه‌های رود سولو در جزیره جاوه شدند. پژوهشگران در دهه‌های بعد، تلاش کردند این فسیل‌های ارزشمند را قدمت‌گذاری کنند، اما پیچیدگی زمین‌شناختی این منطقه قدمت‌گذاری فسیل‌ها را بسیار دشوار می‌ساخت. در دهه ۱۹۹۰ بود که یک تیم دیرینه‌انسان‌شناسی قدمت این فسیل‌ها را بین ۵۳ هزار تا ۲۷ هزار سال تعیین کرد. این قدمت‌گذاری درواقع حاکی از آن بود که انسان‌های مدرن و هومو ارکتوس در یک زمان در جزیره جاوه حضور داشته‌اند.

پروفسور راسل سیوشون به‌همراه جمجمه‌های کشف شده هومو ارکتوس در جزیره جاوه، اندونزی 

اکنون یک تیم پژوهشی به رهبری پروفسور راسل سیوشون، دیرینه‌انسان‌شناسی از دانشگاه آیووا در ایالات متحده، حفاری‌های جدیدی را در نهشت‌های اطراف رود سولو انجام دادند و محل را با دقت بسیار بالایی مجددا ارزیابی کردند. سیوشون و همکارانش نهشت‌هایی که فسیل‌ها در آن کشف شده بودند را بین ۱۱۷ هزار تا ۱۰۸ هزار سال قدمت‌گذاری کردند. به این ترتیب، در صورتی که صحت یافته‌های سیوشون و همکارانش تأیید شود، فسیل‌های سولو را باید «جدیدترین سوابق دیرینه‌شناسی موجود از هومو ارکتوس» در جهان بدانیم.

پروفسور سیوشون در این رابطه به بی‌بی‌سی نیوز گفت:

گمان نمی‌کنم بتوانیم قدمت‌گذاری دقیق‌تر از این داشته باشیم.

پروفسور کریس استرینگر، پژوهشگر ارشد حوزه‌ی تکامل انسان در موزه تاریخ طبیعی لندن که در پژوهش اخیر شرکت نداشته، این پژوهش را «بررسی کاملا جامعی» در رابطه‌ی با نهشت‌های سولو دانست که روزگاری فسیل‌های مشهور «انسان سولویی» در آن کشف شده بود. او در ادامه افزود که پژوهشگران توانسته‌اند با جزئیات دقیق نشان دهند،‌ این انسان‌ها حدود ۱۱۲ هزار سال قبل جان سپردند و بعدا استخوان‌های فسیل‌شده‌ی خود را در نهشت‌های کرانه‌ی رود سولو باقی گذاشته‌اند. با این حال پروفسور استرینگر این قدمت‌گذاری را برای انسان‌های بسیار بدوی مانند هومو ارکتوس بسیار متاخر دانست.

پژوهشگران گمان می‌کنند، بقایای فسیلی رود سولو درواقع نمایانگر مرگ دسته‌جمعی این انسان‌تباران است. ممکن است که این اتفاق بر اثر وقوع یک «لاهار» یا «گِل‌رود» رخ داده باشد. لاهار که کلمه‌ای به وام گرفته شده از زبان جاوه‌ای است، جریان گِلی یا واریزه‌ای است که می‌تواند در هنگام بارش شدید باران در هنگام فوران آتشفشان یا بعد از آن رخ دهد. این پدیده زمین‌شناختی بسیار مهیب هر آنچه سر راهش باشد را با خود می‌برد و گمان می‌رود که آخرین دسته از هومو ارکتوس‌ها نیز طعمه‌ی همین لاهار مهیب شده باشند. پیش از این، فرانک هافمن از دانشگاه تگزاس در آستین، یافته‌های پژوهشگران هلندی که در دهه ۱۹۳۰ فسیل هومو ارکتوس را کشف کردند به دقت ارزیابی کرده بود. او به خویشاوندان این پژوهشگران مراجعه کرده و توانسته بود عکس‌های اصلی حفاری، نقشه‌ها و دفترچه‌های آنان را به دست بیاورد. هافمن با این اطلاعات توانست ابهامات زیادی که در مورد محل کشف فسیل‌ها وجود داشت را کاملا برطرف کند.

یافته‌های پژوهش اخیر به مانند یافته‌های چند دهه‌ی اخیر، آنچه از نحوه‌ی تطور و تکامل انسان در ذهن‌ها وجود داشته را دستخوش تغییر می‌کند. درواقع، تکامل برخلاف مفهوم مشهور به «رژه‌ی تکامل انسان» که در آن میمون‌ها به تدریج شبیه انسان‌ها شدند خطی نبوده است. بلکه آثار و شواهد فسیلی نشان داده است که درخت خانواده انسان شاخه‌های متعددی داشته است و بسیاری از انسان‌ها در دوره‌های یکسانی در کنار هم زندگی‌ می‌کرده‌اند.

حفاری‌های سال ۲۰۱۰ در انگاوی، جزیره جاوه

اما چرا هومو ارکتوس برای چنین زمان طولانی در جاوه باقیمانده است؟ این گونه‌ی انسان‌تبار در آفریقا احتمالا حدود ۵۰۰ هزار سال قبل منقرض شده و در چین نیز از شواهد بر می‌آید که حدود ۴۰۰ هزار سال قبل برای همیشه از صفحه‌ی روزگار محو شده است. سیوشون عقیده دارد که هومو ارکتوس در نواحی دیگر احتمالا بر اثر رقابت با انسان‌های دیگر منقرض شده، اما موقعیت مکانی جاوه به این انسان‌های باستانی اجازه رشد و تکامل در انزوا را داده است.

با این حال، فسیل‌های رود سولو به دوره‌ای تعلق دارند که شرایط محیطی در جاوه در حال تغییر و تحول بوده است. آنچه زمانی بیشه‌زارهای باز با آفتاب فراوان و سایه‌ی کم بود، بدل به جنگل‌های حارهّ‌ای شده است. پروفسور سیوشون عقیده دارد که این دوره‌ی خاص می‌تواند دقیقا زمان انقراض هومو ارکتوس در این جزیره بوده باشد. در حقیقت، پس از این مدت هیچ اثری از هومو ارکتوس در جزیره یافت نشده و شکافی در این بین وجود دارد تا اینکه انسان‌های مدرن حدود ۳۹ هزار سال به جزیره جاوه آمدند. پروفسور سیوشون گمان می‌کند که هومو ارکتوس بیش از حد به گرم‌دشت‌های باز متکی بوده و از انعطاف‌پذیری لازم برای انطباق با جنگل‌های حارهّ‌ای برخوردار نبوده است.

انسان‌های مدرن تنها گونه انسان تباری بودند که در جنگل‌های حارهّ‌ای و گرمسیر زندگی می‌کردند. این مسئله عمدتا به دلیل ویژگی‌های فرهنگی انسان‌های مدرن بوده که توانایی ساخت همه نوع ابزارهایی برای شکار انواع جانوران را داشته‌اند. و هنگامی که گیاهان و جانواران جزیره جاوه بر اثر تغییرات آب‌وهوایی دستخوش تغییر شدند، هوموارکتوس نیز به پایان کار خود رسید.

اما کریس استرینگر هنوز نسبت به یافته‌های اخیر تردید دارد. او می‌گوید:

پژوهشگران (در یافته‌های اخیر خود) ادعا دارند که نمونه‌های مورد بررسی آنان آخرین اثر از این گونه (انسان‌تبار) است و انسان‌های مدرن و هومو ارکتوس هیچ‌وقت باهم در جزیره جاوه حضور نداشتند. با این حال، در این رابطه هنوز کاملا قانع نشده‌ام. درواقع، سایر نمونه‌های جزیره جاوه مانند فسیل‌های کشف شده در انگاوی و سامبونگ‌ماکان هنوز به درستی قدمت‌گذاری نشده‌اند و ممکن است که این نمونه‌ها حتی از این هم جدیدتر باشند.