چرا رنگ پوست‌ انسان‌ها با یکدیگر فرق می‌کند؟

رنگ پوست انسان، نمایانگر «توازنی تکاملی» است که شکل‌گیری آن نیاز به ده‌ها هزار سال داشته است؛ چنانچه طیف رنگی پوست انسان در نواحی اطراف خط استوا تیره‌تر و در نواحی سردسیر و قطبی روشن‌تر است. به بیان ساده‌تر، پوست‌های تیره در مکان‌های گرم با نور آفتاب شدید مزیت دارند و در همین حال هم پوست‌‌های روشن در نواحی سرد با نور آفتاب کم مزیت بیشتری دارند.

شاید در نگاه اول با درنظرگرفتن مشکلاتی که افرادی با پوست‌های روشن در هنگام مراجعت به نواحی ساحلی (و آفتاب‌گیر) گرفتار آن می‌شوند این توضیح کاملا واضح باشد. اما واقعیت این است که طیف رنگی پوست انسان احتمالا ارتباطی به آفتاب‌سوختگی و حتی سرطان پوست ندارد. در مقابل، نیازهای متفاوت بدن به ویتامین‌های اسید فولیک (ویتامین ب ۹) و ویتامین دی ممکن است دلیل این تفاوت در رنگ‌ پوست انسان باشد. اسید فولیک بر اثر پرتوهای ماورای بنفش حاصل از نور آفتاب از بین می‌رود. در مقابل، هنگامی که پوست در مواجهه با همین پرتوها قرار می‌گیرد، تولید ویتامین دی را افزایش می‌دهد.  

از این رو، بدن انسان در یک «عمل متوازن‌کننده»‌ باید از مقادیر اسید فولیک ذخیره شده در بدن محافظت کرده و ویتامین دی تولید کند. درنتیجه، انسان نیاز به مقادیر متوسطی نور آفتاب دارد تا این توازن را برقرار کند. با اینکه شدت و میزان پرتوهای ماورای بنفش در اثر عوامل جغرافیایی تعیین می‌شود، اما میزان نفوذ آن به پوست به درجه‌ی رنگیزه پوست یا رنگدانه‌ی پوست بستگی دارد. این همان فرضیه‌ی پذیرفته‌شده‌ای است که در سال ۲۰۰۰ توسط نینا جابلونسکی، انسان‌شناس و جرج چاپلین، جغرافی‌دان مطرح شد. اما برای درک بهتر دلیل تفاوت‌های رنگ پوست انسان باید به روزگاری بازگردیم که بدن اجدادمان از موهای ضخیمی پوشیده شده بود.

نقشه پراکندگی رنگ پوست انسان‌ در نواحی مختلف جهان

چندین میلیون سال قبل، رنگ پوست اجداد ما به این دلیل که بدن آنان با موهای تیره و ضخیمِ خز مانندی پوشیده شده بود کاملا آشکار نبود. براساس این واقعیت علمی که عموزاده‌های تکاملی ما، شامپانزه‌ها و گوریل‌ها، زیر موهای خز مانند خود پوست‌های روشنی دارند، اجداد ما نیز باید دارای پوستی روشن بوده‌ باشند. اجداد ما طی تکامل این موهای ضخیم را از دست داده و صاحب رنگدانه‌ای در پوست خود شدند. اگرچه زمان و علت دقیق آن هنوز موضوع مناقشه است، بسیاری از پژوهشگران عقیده دارند هنگامی که انسان موهای ضخیم بدن خود را از دست داد و با دو پا راهی گرم‌دشت‌های پرآفتاب آفریقا شد، ‌توانست بهتر بدن خود را خنک نگه دارد. در مقابل، پوست برهنه‌ی بدن در طول سال در مواجهه با پرتوهای ماورای بنفش بیشتری قرار می‌گرفت. از این لحاظ، تصور می‌شود که در حدود ۱ تا ۲ میلیون سال قبل، پوست‌های تیره‌تر احتمالا به نحو مطلوب‌تری از ذخایر اسید فولیک بدن محافظت می‌کرده‌اند.

اما اهمیت اسید فولیک در چیست؟ این ماده مغذی در فعالیت‌های DNA نقش اساسی دارد، اما تأثیر عمده‌ی آن بر تناسب تکاملی یا همان توانایی فرد برای بقا و تولید مثل است تا بتواند ژ‌ن‌های خود را به نسل‌های بعد منتقل کند. هنگامی که بدن انسان در هنگام بارداری اسید فولیک کافی نداشته باشد، نقص‌های مادرزادی لوله عصبی/ نخاعی مانند مهره‌شکاف یا بیرون‌زدگی نخاع به وجود می‌آید. بیشتر این نقص‌های عصبی/ نخاعی کُشنده یا کاملا فلج‌کننده هستند. بررسی‌های مختلف نشان داده است که نور آفتاب موجب تجزیه‌ی اسید فولیک به مولکول‌های مجزا در پلاسمای خون و بافت‌های پوستی می‌شود.

تصور بر این است که پوست تیره از آنجایی که حاوی مقادیر بیشتری ملانین است از این فعل‌وانفعال جلوگیری می‌کند. ملانین، رنگدانه قهوه‌ای تیره‌ای است که پرتوهای ماورای بنفش را جذب کرده و اثرات جانبی آن را خنثی می‌کند. اما جمعیت‌های انسانی تنها محدود به نواحی گرمسیر استوایی نماندند بلکه بعدا به نواحی شمالی و جنوبی با نور آفتاب کمتر و بیشتر مهاجرت کردند. در این زمان بود که ویتامین دی مشکل‌‌آفرین شد. این ویتامین نیز مانند اسید فولیک برای تناسب تکاملی اهمیت زیادی دارد. ویتامین دی از طریق جذب کلسیم موجب رشد استخوان‌های سالم و مستحکم می‌شود. ویتامین دی در پوست بدن به‌صورت طبیعی نیز تولید می‌شود، اما نیاز است این فرایند با مقادیر خاصی پرتوی ماورای بنفش آغاز شود.  

اما هرچقدر که پوست تیره‌ شود، نگه‌داری ویتامین دی دشوارتر می‌شود. در بررسی‌های انجام گرفته روی ساکنان شهرهای سردسیر نشان داده شده است که افرادی با رنگ پوست‌های روشن‌تر در طول سال میزان ویتامین دی بالاتری دارند. درواقع، پوست‌هایی با رنگدانه‌های کمتر، اجازه نفوذ پرتوهای ماورای بنفش بیشتری را می‌دهند. با پراکنده شدن انسان در تقریبا سرتاسر کره‌ زمین، طیف وسیعی از رنگ‌های پوستی در زمان‌ها و جمعیت‌های مختلف تکامل یافته است.

علاوه بر این تغییرات زیست‌شناختی و ژنتیکی، جمعیت‌های مختلف سازگاری فرهنگی نیز برای مقابله با نور آفتاب متفاوت پیدا کرده‌اند. به‌عنوان مثال، انسان می‌تواند از رژیم‌های غذایی سرشار از اسید فولیک و ویتامین دی بهره‌مند شده یا اینکه کم‌تر در معرض آفتاب قرار بگیرد، لباس‌‌ کافی برای محافظت پوست خود بپوشد و از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کند. رنگ پوست یکی از آشکارترین و، به یک مفهوم، سطحی‌ترین روش‌ها برای تفاوت قائل شدن میان انسان‌ها است. اما داستان تکاملی نهفته پشت این تنوع رنگ پوست در میان تمامی انسان‌ها یکسان است: در طول تکامل انسان، رنگ پوست انسان به‌واسطه‌ی جغرافیا، ژن و شیوه‌های فرهنگی از روشن به تیره تکامل پیدا کرده است.