فاجعه اقلیمی در یک قدمی؛ سازمان ملل می‌گوید عبور از مرز ۱٫۵ درجه «تقریباً قطعی» است

زمین در آستانه‌ی یک دگرگونی بی‌بازگشت قرار دارد. برنامه‌ی محیط‌‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) روز سه‌شنبه ۴ نوامبر ۲۰۲۵ در گزارشی تکان‌دهنده اعلام کرد که سیاره‌ی ما طی دهه آینده از آستانه بحرانی گرمایش ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح دوران پیشاصنعتی عبور خواهد کرد؛ هدفی که زمانی امید اصلی جامعه جهانی برای جلوگیری از بدترین پیامدهای تغییرات اقلیمی بود.

گزارش که با عنوان شکاف انتشار ۲۰۲۵ منتشر شده، تصویری نگران‌کننده از ناکامی کشورها در عمل به تعهداتشان ترسیم می‌کند. برای ماندن زیر مرز ۱٫۵ درجه، جهان باید تا سال ۲۰۳۵ انتشار گازهای گلخانه‌ای را ۵۵ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش دهد. اما گزارش تأکید می‌کند: «با توجه به بزرگی کاهش موردنیاز، زمان اندک برای اجرای آن و شرایط سیاسی دشوار، احتمال عبور از آستانه ۱٫۵ درجه بسیار زیاد است.»

آستانه ۱٫۵ درجه صرفاً یک عدد نیست، بلکه مرزی است که دانشمندان برای جلوگیری از اثرات زنجیره‌ای و فاجعه‌بار گرمایش جهانی تعیین کرده‌اند. ده سال پیش، کشورها در توافق تاریخی پاریس متعهد شدند که گرمایش را «به‌طور چشمگیری زیر ۲ درجه» نگه دارند و برای محدود کردن آن به ۱٫۵ درجه تلاش کنند. اما اکنون حتی خوش‌بینانه‌ترین سناریوها نیز از عبور از این مرز حکایت دارند.

برای نمونه، اگر دمای زمین به‌جای ۱٫۵ درجه تا ۲ درجه افزایش یابد، شمار افرادی که در معرض موج‌های گرمای مرگبار قرار می‌گیرند بیش از دو برابر می‌شود، تابستان‌های بدون یخ در شمالگان به‌جای هر صد سال، هر ده سال یک‌بار رخ می‌دهد و صخره‌های مرجانی و لایه‌های منجمد دائمی زمین به‌ترتیب تا ۲۹ و ۳۸ درصد آسیب بیشتری خواهند دید.

همچنین، گزارش نشان می‌دهد که با تعهدات فعلی، جهان به سمت افزایش دمای بین ۲٫۳ تا ۲٫۵ درجه سانتی‌گراد پیش می‌رود و اگر هیچ اقدام جدیدی صورت نگیرد، این رقم تا پایان قرن می‌تواند به ۲٫۸ درجه برسد. هرچند این پیش‌بینی اندکی بهتر از گزارش سال گذشته (۳٫۱ درجه) است، بهبود جزئی نیز امیدبخش نیست؛ چرا که بخشی از آن ناشی از اصلاح روش‌های محاسبه بوده و دستاوردهای ناچیز فعلی ممکن است با خروج احتمالی کشورهایی مانند آمریکا از توافق پاریس خنثی شود.

انتشار گزارش تنها چند روز پیش از آغاز اجلاس اقلیمی سازمان ملل (COP30) در برزیل، فشارها را بر رهبران جهان افزایش داده است. لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، با تأکید بر لزوم اقدامات جدی به رویترز گفت: «می‌خواهیم این نشست جدی باشد و تصمیم‌هایی که گرفته می‌شود واقعاً اجرا شوند. در غیر این صورت هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.»

برزیل قصد دارد در اجلاس پیشنهاد تشکیل یک «شورای جهانی محیط‌ زیست» را مطرح سازد؛ نهادی که اختیار داشته باشد با سفر به کشورها، میزان پایبندی آن‌ها به تعهدات اقلیمی‌شان را راستی‌آزمایی کند. پیشنهادی که نشان می‌دهد صبر جهان از وعده‌های توخالی به سر آمده است.