بریدن شاخ، شکار غیرقانونی کرگدن‌ها را تا ۷۸ درصد کاهش داده است
در جنگل‌های وسیع آفریقا، هلی‌کوپترها، سگ‌های موادیاب و گشت‌های مسلح با صرف میلیون‌ها دلار هزینه، به‌دنبال شکارچیان هستند. اما راه‌حل اصلی برای مبارزه با شکار، همیشه درست مقابل چشم‌ها بوده است: بریدن شاخ کرگدن‌ها. این روش ساده و کم‌هزینه، برخلاف تصور عمومی، توانسته در بسیاری از مناطق بیشترین تأثیر را در مهار شکار کرگدن‌ها بگذارد.
در بیشتر نقاط آفریقا، مدیران حیات‌وحش برای مقابله با شکار غیرقانونی، به راهکارهایی سخت و پرهزینه مانند روی آورده‌اند. این اقدامات اغلب با هدف محافظت از کرگدن‌ها انجام می‌شود، چرا که شاخ این حیوانات همچنان در بازارهای چین و ویتنام تقاضای بالایی دارد.
اما یافته‌های پژوهشی تازه، نشان می‌دهد که با وجود صرف هزینه‌های سنگین، بریدن شاخ به‌عنوان راهکاری ساده‌تر و بسیار کم‌هزینه‌تر از همه‌ی تجهیزات، بیشترین تأثیر را در جلوگیری از شکار کرگدن‌ها داشته است. بر اساس مطالعه، بریدن شاخ موجب کاهش ۷۸ درصدی شکار غیرقانونی در هشت منطقه‌ی حفاظت‌شده در جنوب آفریقا شده است، درحالی‌که اقدامات قضایی و امنیتی نتوانسته‌اند چنین کاهش چشمگیری ایجاد کنند.
بریدن شاخ روشی بدون درد محسوب می‌شود
تیموتی کویپر، استاد آمار و حفاظت از طبیعت در دانشگاه نلسون ماندلا و نویسنده‌ی اصلی مطالعه، معتقد است که تمرکز طولانی‌مدت بر دستگیری شکارچیان، دیگر چندان کارآمد نیست. او به نیویورک‌تایمز گفت: «دهه‌هاست که مقابله با جرایم زیست‌محیطی بر پایه بازداشت شکارچیان بوده، اما یافته‌های ما نشان می‌دهد باید در این رویکرد بازنگری کنیم و ببینیم واقعاً چقدر تأثیرگذار بوده است.»
دیدگاه‌های حمایتی نسبت به یافته‌های مطالعه، تنها به نویسندگان آن محدود نمی‌شود. ونسا دوته، پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «داده‌های جدید، پاسخ مهمی به تردیدهای پیشین درباره‌ی اثربخشی واقعی این اقدام ارائه می‌دهند. اگرچه بریدن شاخ کرگدن‌ها بسیار رایج شده، همچنان با انتقادهایی در زمینه‌ی هزینه و اثربخشی روبه‌رو است. مطالعه نشان می‌دهد مزایای آن به‌وضوح از هزینه‌هایش بیشتر است.»
روش بریدن شاخ که بدون درد محسوب می‌شود، شامل بی‌هوش‌کردن کرگدن و بریدن بخش بالایی شاخ، از بالای ناحیه‌ی عصب‌ها است. شاخ کرگدن مانند مو و ناخن انسان دوباره رشد می‌کند و در طول ۱۸ ماه به وضعیت قبلی بازمی‌گردد. با‌این‌وجود، استفاده از این روش از حدود یک دهه پیش و هم‌زمان با شدت‌یافتن شکار غیرقانونی، در جنوب آفریقا رایج شده است.
- شکارچیان احتمالاً موجب کوچک‌شدن شاخ کرگدن‌ها شده‌اند23 08 01مطالعه '3
- دانشمندان به امید نجات کرگدن‌ها شاخ آن‌ها را رادیواکتیو می‌کنند13 04 03مطالعه '2
- پیشرفت بزرگ در نجات کرگدن سفید شمالی از طریق لقاح مصنوعی06 11 02مطالعه '3
-638bb90aef7c1a7ce6f28781?w=1920&q=75)
مطالعه‌ی انجام‌شده، ۱۰ منطقه‌ی حفاظت‌شده در آفریقای جنوبی (از جمله پارک ملی کروگر) و یک منطقه در موزامبیک را در بازه‌ی زمانی ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳ مورد بررسی قرار داده است. در این بازه، با وجود صرف ۷۴ میلیون دلار برای مقابله با شکار غیرقانونی و بازداشت بیش از ۷۰۰ مظنون، حدود ۱۹۸۵ کرگدن کشته شده‌اند.
در هشت منطقه از مناطق بررسی‌شده، شاخ کرگدن‌ها بریده شده بود و در سه منطقه، این اقدام صورت نگرفته بود. اختلاف در شرایط مناطق مختلف، به پژوهشگران امکان داد تا به‌طور دقیق، اثر بریدن شاخ را بر نرخ شکار مقایسه کنند. براساس نتایج، در مناطقی که شاخ‌ها بریده شده بود، نرخ شکار به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. برآوردها نشان می‌دهد که در سال نخست پس از اجرای اقدام، بین ۷۰ تا ۱۳۴ کرگدن از مرگ نجات یافته‌اند. رویکرد بریدن شاخ، فقط ۱٫۲ درصد از کل بودجه ضدشکار را به خود اختصاص داده بود.
با وجود موفقیت نسبی، بریدن شاخ بدون چالش نیز نیست. داده‌ها از پارک ملی کروگر نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، بیش از ۱۰۰ کرگدن شاخ‌بریده نیز قربانی شکارچیان شدند؛ این‌بار به‌خاطر باقی‌مانده‌ی شاخ و یا رشد مجدد آن. کویپر هشدار می‌دهد که این روند سیر افزایشی دارد و ممکن است شکارچیان از مناطقی که شاخ‌ها بریده شده‌اند، به سمت مناطق دیگر حرکت کرده باشند.
بررسی نقش اجرای قانون نیز بخشی از پژوهش بود. اگرچه تیم تحقیقاتی به داده‌هایی از مناطق کاملاً فاقد نیروهای حفاظتی دسترسی نداشت، بر اساس اطلاعات موجود، مشخص شد که اقدامات امنیتی و بازدارنده، تأثیر معناداری در کاهش شکار نداشته‌اند. به‌گفته‌ی کویپر، فقر، فساد و ضعف نظام قضایی از دلایل اصلی ناکارآمدی هستند.
بریدن شاخ نمی‌تواند راه‌حل نهایی مقابله با بحران شکار کرگدن‌ها باشد
نگاه اقتصاددانان محیط‌زیست نیز با یافته‌های مطالعه هم‌سو است. مایکل تساس رولفس از دانشگاه آکسفورد، با اشاره به قدرت بازدارندگی کاهش ارزش اقتصادی شکار برای شکارچیان، پژوهش را حاوی «شواهد تجربی قدرتمند» دانسته است. او می‌گوید: «راهکارهایی که انگیزه اقتصادی شکار را کاهش می‌دهند، اثربخش‌تر از مقابله‌های نظامی و امنیتی هستند.»
با‌این‌حال، پژوهشگران تأکید دارند که بریدن شاخ نمی‌تواند راه‌حل نهایی مقابله با بحران شکار غیرقانونی باشد. کویپر هشدار می‌دهد که مقابله با دلایل ریشه‌ای شکار، هرچند ضروری، کاری پیچیده و دشوار است.
برای موفقیت در این مسیر، حمایت هدفمندتر از محیط‌بانان، آموزش تخصصی، ارتقای جایگاه حرفه‌ای بهترین نیروها و مقابله با نابرابری‌های اقتصادی لازم است. کویپر همچنین بر ضرورت مشارکت جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها و بهره‌مندی مستقیم آن‌ها از منافع حفاظت تأکید دارد، چرا که مشارکت می‌تواند انگیزه‌ی حفظ حیات‌وحش را در جوامع افزایش دهد.
در پایان، موضوع تقاضا برای شاخ کرگدن همچنان به‌صورت معضلی جدی باقی مانده است. به‌گفته‌ی کویپر، بدون کاهش تقاضا، تمام تلاش‌ها بی‌ثمر خواهد ماند. او می‌افزاید: «بریدن شاخ راه‌حلی بلندمدت نیست، فقط اقدامی موقتی است تا زمانی برای کارهای اساسی‌تر بخریم.»
پژوهش در مجله ساینس منتشر شده است.