راز دهانه‌های انفجاری غول‌پیکر سیبری سرانجام کشف شد

در سال ۲۰۱۴، هشت دهانه‌ی غول‌پیکر و اسرارآمیز در خاک‌های منجمد سیبریه‌ای در شمال روسیه کشف شد. گودال‌های عجیب سیبری که حدود ۵۰ متر عمق دارند، برای یک دهه ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده بودند؛ اما نظریه‌ای جدید ممکن است سرانجام نحوه‌ی شکل‌گیری گودال‌ها را توضیح داده باشد.

بر اساس نسخه‌ی پیش از انتشار مقاله‌ای که ۱۲ ژانویه در پایگاه اطلاعاتی ارث‌آرکایو منتشر شد، این دهانه‌ها منحصر به شبه‌جزیره‌های شمالی یامال و گیدان در روسیه هستند و مشخص نیست که آیا در سایر نقاط شمالگان هم یافت می‌شوند یا خیر. بدین معنی که کلید حل معما در خود شبه‌جزیره‌های یامال و گیدان پنهان است.

محققان در طول سال‌های گذشته نظریه‌های متعددی را درباره‌ی گودال‌ها ارائه داده‌اند، از برخورد شهاب‌سنگ گرفته تا انفجار گاز طبیعی. یکی از این نظریه‌ها می‌گوید دهانه‌ها در محل قرارگیری دریاچه‌های باستانی به وجود آمده‌اند که زمانی توسط گازهای طبیعی می‌جوشیدند و از بخش تحتانی خاک منجمد طغیان می‌کردند. دریاچه‌ها ممکن است خشک شده باشند و زمین زیرشان را در معرض دمای انجماد قرار داده و دریچه‌های خروج گاز را مسدود کرده باشند. گاز انباشته‌شده در خاک منجمد در نهایت ممکن است از طریق انفجار آزاد شده باشد و انفجار گازها، به ایجاد دهانه‌های غول‌پیکر ختم شده باشد.

همچنین، مطالعات پیشین به ارتباط دهانه‌ها با تجمع گاز طبیعی در خاک منجمد اشاره کرده‌اند، اما هیچکدام از نظریات توضیح نمی‌دهند که چرا این حفره‌ها فقط در شمال روسیه یافت می‌شوند. محققان در مقاله‌ی خود نوشته‌اند: «بنابراین، شکل‌گیری حفره‌ها به شرایط خاص شبه‌جزیره‌های یامال و گیدان اشاره دارد.»

خاک منجمد در شبه‌جزیره‌های یامال و گیدان از نظر ضخامت بسیار متفاوت و حدوداً از ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر متغیر است. خاک منطقه احتمالاً بیش از ۴۰ هزار سال پیش به صورت خاک منجمد درآمد و رسوبات دریایی باستانی غنی از متان را که به تدریج به ذخایر عظیم گاز طبیعی تبدیل شده، در خود محبوس کرده است. این ذخایر با تولید گرما، خاک منجمد را از بخش تحتانی ذوب می‌کنند و حفره‌هایی از گاز را در قسمت پایه به جا می‌گذارند.

مطالعه می‌گوید این استدلال وجود دهانه‌های کوچک‌تر در اطراف هشت دهانه‌ی غول‌پیکر اصلی را نیز توضیح می‌دهد، زیرا تکه‌های عظیم یخی که در اثر انفجارها به بیرون رانده شده‌اند، ممکن است باعث ایجاد فرورفتگی‌های شدید در زمین شده باشند. محققان می‌افزایند تعداد دهانه‌ها ممکن است فراتر از تصور باشد، زیرا با گذشت زمان بعضی از گودال‌ها احتمالاً با آب و رسوبات پر شده‌اند.

اگر دمای جهانی همچنان بالا برود و ذوب‌شدن خاک‌های منجمد را سرعت ببخشد، انتشار گاز طبیعی و متان در طول انفجارها می‌تواند حلقه‌ی بازخوردی اقلیمی را فعال کند. محققان نوشته‌اند: «افزایش دمای هوا در تابستان و پاییز به گرم‌شدن و تخریب خاک‌های منجمد منجر می‌شود؛ به همین دلیل تشکیل دهانه‌ها با تغییرات اقلیمی جهانی در پیوند است.»

محققان تخمین می‌زنند که حدود ۱۷۰۰ میلیارد تن گاز گلخانه‌ای، از جمله دی‌اکسید‌کربن و متان، در خاک منجمد شمالگان ذخیره شده است. نویسندگان می‌افزایند افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از ذوب‌شدن خاک منجمد، بسیار نگران‌کننده است.