آیا محصولات طبیعی بهتر از نمونه‌های مصنوعی هستند؟

سالی گولدستون، از چمنزار طبیعی گل‌های وحشی خود در جنوب ادینبورگ، گیاهان بومی مثل گزنه، بومادران و هویج‌های وحشی را برای تولید محصولات مراقبت پوستی Seilich برداشت می‌کند. گولدستون که دارای مدرک دکترای حفاظت از طبیعت است، به خوبی می‌داند که باید بخش زیادی از محصولات خود را در زمین رها کند تا زنبورها و دیگر گرده‌افشان‌ها هم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.

گلدستون تنها به این راضی نیست که محصولات خود را «طبیعی» و «پایدار» بنامد. به نظر می‌رسد این روزها این کلمات همه جا به کار می‌روند بدون اینکه هیچ پشتوانه‌ای داشته باشند درنتیجه او احساس می‌کرد از این کلمات سوء‌استفاده می‌شود.

Seilich اولین شرکت بریتانیایی دارای مجوز از طرف شبکه‌ی سازمانی دوستدار حیات وحش (Wildlife Friendly Enterprise Network) است. درنتیجه به اهداف محافظت از گونه‌ها پایبند است. اهداف این شرکت براساس گونه‌های کلیدی یک منطقه‌ی بومی با یکدیگر تفاوت دارند. برای مثال داشتن مجوز، Seilich را ملزم می‌سازد که از گونه‌های بومی گل‌های وحشی به سود زنبورها مخملی، زنبورهای انفرادی، زنبورهای عسل، مگس‌های گل، پروانه‌ها، بیدها و سوسک‌ها محافظت کند.

به نقل از کریستین لیپایی، مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی شبکه‌ی دوستدار حیات وحش، این سازمان به محافظت از بیش از ۱۳ میلیون هکتار زیستگاه در سراسر جهان کمک می‌کند. این سازمان مدعی است که مجوزش بهترین راه برای کاهش سبزشویی در صنعت مراقبت پوستی و در عین حال اجتناب از مصرف مواد اولیه‌ی علفی است که برداشت آن‌ها باعث خالی شدن مناطق طبیعی می‌شود. به باور گلدستون:

از محصولات طبیعی اغلب برای فروش محصولات صنعت مراقبت پوستی و سلامتی استفاده می‌شود اما گاهی اوقات این تجارت‌ها از طبیعت برای اهداف تجاری خود بهره‌برداری می‌کنند. در رابطه با مواد اولیه‌ی طبیعی که همان محصولات گیاهی هستند، این سیستم‌ها ممکن است خدمات اکوسیستمی مثبتی مثل حمایت از محیط‌زیست، ایزوله‌سازی کربن، تصفیه‌ی آب و بسیاری از موارد دیگر را به همراه داشته باشند اما در زمان برداشت تمام این مزایا به کل از بین می‌روند. برای مثال با از بین رفتن خاک، کربن ذخیره‌شده آزاد می‌شود و زیستگاه حیات‌وحش قبل از آنکه موجودات فرصتی برای تکمیل چرخه‌ی حیاتشان داشته باشند، نابود می‌شود؛ اما این سیستم‌ها با چند ترفند می‌توانند مزایای بلندمدتی را به بار بیاورند.

در سوپرمارکت‌ها و خرده‌فروش‌های آنلاین، آن سوی زمین‌های Seilich، تعدادی پیام هشداردهنده و ادعای متناقض وجود دارند که مشتری‌ها را گیج می‌کنند.

اگر محصولات زمانی برداشت شوند که جانداران و بی‌مهرگان وابسته به آن‌ها فرصتی برای تکمیل چرخه‌ی حیات خود پیدا نکنند، تمام مزایا به باد خواهند رفت.

اگر می‌خواهید وظیفه‌ی خود را در قبال تنوع زیستی و اقلیم انجام دهید بهتر نیست دست از خرید محصولات طبیعی بکشید و محصولات مصنوعی تولید کارخانه را مصرف کنید؟ پاسخ به اندازه‌ای که فکر می‌کنید شفاف نیست. مواد شیمیایی‌ای را که برای سلامت انسان یا محیط مضر هستند می‌توان در تمام محصولات روزمره‌ی خانوار از اسپری‌های پاک‌‌کننده تا بسته‌بندی‌های غذایی تا اسباب و لوازم خانه و پخت‌وپز مشاهده کرد. برخی مواد سمی در نهایت جذب بدن می‌شوند یا در خاک، آب‌و‌هوا به مدت ده‌ها سال باقی می‌مانند. محصولات گیاهی مثل روغن درخت چای، اوکالیپتوس و رزماری می‌توانند واکنش‌های آلرژیک را برانگیزند یا منجر به سوزش پوست شوند و حساسیت‌های مختلف افراد را تحریک کنند. محصولات طبیعی لزوماً خالی از مواد شیمیایی مضر نیستند و محصولات مصنوعی هم همیشه بدترین پیامدها را نخواهند داشت.

گاهی به سختی می‌توان محصولات طبیعی را از محصولات مصنوعی تفکیک کرد. یک محصول ممکن است حاوی ترکیبی از مواد مصنوعی و طبیعی باشد درحالی‌که برخی محصولات شیمیایی برای شبیه‌سازی محصولات طبیعی تولید می‌شوند. درجه‌ی طبیعی بودن یک محصول به منابع و چگونگی تهیه‌ی آن‌ها بستگی دارد. مواد اولیه را می‌توان از گیاهان، مواد معدنی، منابع دریایی یا جانوران تهیه یا به شکل مصنوعی از سوخت‌های فسیلی تولید کرد. درنتیجه به‌طور کلی طیفی از فرایندهای تغییر و تحول وجود دارند.

طبیعی است که فکر کنید مواد اولیه‌ی طبیعی برای محیط مفیدتر از مواد مصنوعی هستند که در آزمایشگاه تولید می‌شوند؛ اما آیا این باور حقیقت دارد؟ اقدامات کشاورزی ارگانیک یا احیا‌کننده که برای کشت مواد اولیه‌ی طبیعی به کار می‌روند می‌توانند با حمایت از تنوع زیستی به بهبود سلامت خاک کمک کنند اما براساس چگونگی، زمان و مکان برداشت محصول، این فرایندها می‌توانند نشر گازهای گلخانه‌ای را افزایش دهند.

اغلب تولیدکنندگان محصولات آزمایشگاهی مدعی‌اند روش‌های آن‌ها منابع زمین را تخلیه نمی‌کنند و می‌توانند مواد را در مقیاس‌های بزرگ و پایدار تجاری تولید کنند بدون اینکه نیازی به محدودیت‌های مواد طبیعی کمیاب داشته باشند. در برخی نمونه‌ها، استفاده از منابع اولیه‌ی طبیعی امکان‌پذیر یا اخلاقی نیست. برای مثال استفاده از خرچنگ‌های نعل اسبی به‌عنوان منبعی برای لیمولوس آمبوسیت لیزات (ترکیب مهمی که برای آزمایش‌های خون به کار می‌رود) مورد انتقاد بسیاری از فعالان حقوق حیوانات قرار گرفته است. این فرآورده با روش‌های مصنوعی گرفته می‌شود اما جایگزین شیمیایی آن هم در حال ساخت است.

اسکوالان، روغن طبیعی‌ای که در کبد کوسه‌ها یافت می‌شود برای ساخت لوازم آرایشی و محصولات مراقبت پوستی مثل دئودرانت‌ها، کرم‌های ضد‌آفتاب و مراقبت پوستی به کار می‌رود. روغن کوسه دیگری که اسکوالین نامیده می‌شود به افزایش کارایی برخی واکسن‌ها کمک می‌کند. استفاده از این دو ماده، جمعیت کوسه‌ها را درمعرض خطر قرار داده است. هرچند جایگزین آن را می‌توان از روغن زیتون تهیه کرد، دسترسی و قیمت منابع براساس برداشت‌های فصلی متغیر است.

محصولات طبیعی ممکن است تقاضای منابع محیطی را بیشتر از جایگزین‌های مصنوعی افزایش دهند.

اما اینجا راه‌حل دیگری وجود دارد. دانشمندان شرکت بیوفناوری کالیفرنیایی به نام Amyris (آمیریس) مواد دارویی مصنوعی مشابهی را تولید کرده‌اند که به صورت اخلاقی و با مجوز BonSucro از نیشکر برداشت می‌شود. مایک ریتوکوسکی، رئیس دسترسی فناوری آمیریس که تولید بیش از نیم میلیون اسکوالان به‌کاررفته در محصولات زیبایی سراسر جهان را برعهده دارد، اسکوالان را بهترین مرطوب‌کننده‌ی طبیعی می‌داند.

ساخت اسکوالان مصنوعی با استفاده از فرایند مبتنی بر تخمیر باعث می‌شود خلوص و تاریخ انقضای بیشتر و قیمت ثابت‌تر محصول در مقایسه با منابعی مثل روغن کوسه یا درخت زیتون تضمین شوند. به باور ریتوکوسکی، کارشناس بیوفناوری سبز که قرار است صنعت زیبایی را در دهه‌ی پیش رو متحول سازد:

جدیدترین پیشرفت‌های بیوفناوری به ما این اجازه را می‌دهد تا تقاضای فزاینده‌ی مواد اولیه‌ی پاک و پایدار را نه با تخلیه‌ی منابع طبیعی بلکه ازطریق تولید مواد اولیه‌ی شبه زیستی و شیمی پاکیزه برآورده سازیم. قدرتمندترین محرک این گذار به راه‌حل‌های شیمیایی سبز، مصرف‌کنندگان هستند. مصرف‌کنندگان کنونی به‌دنبال محصولاتی هستند که از مواد اولیه‌ی ایمن‌تر، پایدارتر با منابع اخلاقی تهیه شده‌اند به‌طوری‌که کیفیت محصول هم کاهش پیدا نکند.

چوب صندل هندی، نمونه‌ی قابل توجه دیگری است که در محصولات زیبایی به کار می‌روند. ۳۰ سال طول می‌کشد تا هر درخت چوب صندل به بلوغ برسد و روغن آن قابل برداشت باشد و برداشت بیش از اندازه می‌تواند این گیاه را درمعرض انقراض قرار دهد. شرکت آمیریس، نمونه‌ی مقرون‌به‌صرفه و شبه زیستی مولکول چوب صندلی را در آزمایشگاه از نیشکر با استفاده از فناوری تخمیر تولید کرده است.

اما بسیاری از مواد شیمیایی کارخانه‌ای حاصل سوخت‌های فسیلی و فرآیندهایی هستند که انرژی زیادی را مصرف می‌کنند و در عین حال می‌توانند ضایعات مضر و سمی را وارد محیط کنند. صنعت محصولات شیمیایی یکی از پرمصرف‌ترین بخش‌های تولید در زمینه‌ی انرژی بوده و نتیجه‌ی این مصرف انرژی، تولید گازهای مضر گلخانه‌ای است که بحران اقلیمی را تشدید می‌کنند. مواد پتروشیمیایی هم برای تولید همه چیز از بسته‌بندی تا پوشاک و پودرهای لباس‌شویی و کودها به کار می‌روند. پلاستیک‌ها همچنین از مواد پتروشیمیایی ساخته می‌شوند و ۹۸ درصد از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شوند.

ریچارد بلک برن، شیمی‌دان سبز با استفاده از ضایعات غذایی به تولید محصولات آرایشی، مراقبت پوستی و مویی برای برند خود به نام Dr Craft می‌پردازد. این محصولات با استفاده از فرایند استخراج بدون سم و بهینه از نظر انرژی تولید می‌شوند. بلک برن در آزمایشگاهش که در دانشگاه لیدز قرار دارد، در این آزمایشگاه که در دانشگاه لیدز قرار دارد، پاک‌کننده‌های ماندارین را با استفاده از پوست‌های خشک‌شده‌ی این میوه‌ی محبوب چینی تولید می‌کند. او همچنین از عصاره‌ی پوست انگور، محصولات مراقبت بدن و از باقی‌مانده‌ی پوست انگور فرنگی سیاه، تونرهای مو را تولید می‌کند؛ اما بلک برن معتقد است:

مواد طبیعی لزوماً بهتر نیستند. اختصاص بخش زیادی از زمین‌ها به رشد و پرورش محصولات برای تولید لوازم آرایشی ایده‌ی افتضاحی است؛ پس باید محصولات را به تغذیه‌ی جهان اختصاص دهیم، اما در حین تولید غذا می‌توانیم از منابع خوب دیگری استفاده کنیم. درنتیجه بهتر است به‌دنبال منابع پایدار با خواص شیمیایی جذاب برویم.

بلک برن همچنین بر این باور است که تعداد زیادی از افراد درباره‌ی اصطلاحات شیمیایی احساس سردرگمی دارند. او می‌افزاید: «واکنش‌های شیمیایی در طبیعت هم انجام می‌شوند. افراد به جای اینکه از شیمی بترسند باید از مشکلات چرخه‌ی حیات کامل واهمه داشته باشند.»

برای مثال، وقتی عصاره‌ی ماده‌ی اولیه را از پوست ماندارین استخراج می‌کنیم می‌دانیم چه مقدار عصاره خواهیم داشت اما در عین حال نمی‌خواهیم به شکلی غیرعمدی ماده‌ی دیگری را تولید کنیم که احتمال تولید آن به صورت طبیعی وجود دارد. درنتیجه اطمینان پیدا می‌کنیم که هیچ فرآورده‌ی‌ اضافه‌ای را تولید نمی‌کنیم. کار ما ترکیبی از تأسیسات تحلیلی شیمیایی در کلاس جهانی و دانش اصول پایدار در آزمایشگاه محصولات آرایشی است.

با حذف فرآورده‌های اضافی، یافتن راه‌حل‌های احیا‌کننده و توسعه‌ی جایگزین‌های پایدار، پیشگامانی مثل گلدستون، ریتوکوسکی و بلک برن به سمت اقتصاد گردشی‌تر براساس مواد اولیه‌ی شیمیایی پیش می‌روند که برای انسان و محیط مفید است. به گفته‌ی گلدستون، داستان مصرف‌گرایی در این سال‌ها متمرکز بر آثار منفی انسانی بوده ولی انسان می‌تواند آثار احیا‌کننده و مثبتی هم از خود به جای بگذارد. او می‌گوید:

Seilich نشان می‌دهد این هدف امکان‌پذیر است؛ زیرا گیاهانی که پرورش می‌دهیم بومی هستند و به‌راحتی رشد می‌کنند. درنتیجه این روش کشاورزی به‌راحتی مقیاس‌پذیر است.

گلدستون می‌افزاید که بحث انتخاب بین مواد اولیه‌ی طبیعی و مصنوعی در نهایت به یافتن تعادل بین سلامت انسان و سلامت محیط وابسته است. او می‌افزاید: «این دو مبحث یکسان نیستند. آنچه برای ما بهتر است لزوماً برای زمین بهترین نیست. باید درباره‌ی آثار محیطی هرکدام از مواد اولیه به شکلی عمیق‌تر فکر کنیم.»