از شاه‌کبرا تا مارمولک گکو؛ ۲۰ درصد از خزندگان در خطر انقراض قرار دارند

براساس اولین ارزیابی جهانی جامع از خزندگان، حدود ۲۰ درصد از گونه‌های خزندگان درمعرض خطر انقراض قرار دارند و دلیل اصلی آن، این است که انسان‌ها زیستگاه‌های آن‌ها را به‌منظور کشاورزی، توسعه شهری و درخت‌بُری نابود می‌کنند. این مطالعه نشان داد که از گکوی کوچک گرفته تا شاه‌کبرای نمادین، حداقل ۱۸۲۹ گونه از خزندگان ازجمله مارمولک‌ها، مارها، لاک‌پشت‌ها و کروکودیل‌ها درمعرض تهدید هستند.

پژوهش جدید که اخیراً در مجله‌ی نیچر منتشر شد، بُعد دیگری به شواهد علمی فراوان موجود در این زمینه اضافه می‌کند که به بحران تنوع زیستی ناشی از انسان اشاره دارد که می‌تواند تأثیر گسترده‌ای بر حیات روی زمین داشته باشد. چنین فروپاشی‌هایی انسان‌ها را نیز تهدید می‌کنند، زیرا اکوسیستم‌های سالم ضروریاتی مانند خاک، گرده‌افشانی و منابع آب را فراهم می‌کنند.

آفتاب‌پرست کوچک ماداگاسکار که در جنگل زندگی می‌کند، به‌خاطر معدنکاری و قطع درختان تهدید می‌شود.

گروهی از خزندگان که بیشتر تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند، لاک‌پشت‌ها هستند که تقریباً ۶۰ درصد از گونه‌های آن‌ها درخطر انقراض قرار دارند و کروکودیل‌ها که ۵۰ درصد از گونه‌های آن‌ها با انقراض مواجه هستند، پس از آن‌ها قرار دارند. جمعیت هر دو گروه، علاوه بر از دست دادن زیستگاه، براثر شکار و صید درحال کاهش است.

اما نتایج جدید همچنین با کمی آرامش خاطر همراه بود. دانشمندان درباره نیازهای خزندگان در‌ مقایسه‌ با پستانداران، پرندگان و دوزیستان اطلاعات بسیار کمتری داشتند و نگران بودند که نتایج نشان دهد خزندگان از بین خواهند رفت، زیرا به روش‌های حفاظتی متفاوتی نیاز دارند.

درعوض، نویسندگان از این مسئله که تهدیدهایی که خزندگان با آن مواجه هستند، چقدر با تهدیدهایی که حیوانات دیگر با آن‌ها رو‌به‌رو هستند، همپوشانی دارد، شگفت‌زده شدند. بروس یانگ، یکی از راهنماهای مطالعه و دانشمند گروه تحقیقاتی NatureServe گفت:

ما همه ابزارهای مورد نیاز برای محافظت از خزندگان را داریم: کاهش جنگل‌زدایی در مناطق گرمسیری، کنترل تجارت غیرقانونی، افزایش بهره‌وری در کشاورزی تا مجبور نباشیم زمین‌های کشاورزی را گسترش دهیم. همه این کارها همان‌طور که به گونه‌های دیگر کمک خواهد کرد، به نفع خزندگان نیز خواهد بود.

نویسندگان دریافتند که تغییرات اقلیمی در تهدیدی که ۱۰ درصد از گونه‌ها با آن مواجه هستند، نقش داشته است. این مسئله نشان می‌دهد که درحال‌حاضر تغییرات اقلیمی عامل اصلی از بین رفتن خزندگان نیست. البته دکتر یانگ گفت اثرات آن ممکن است کمتر از حد برآورد شده باشد، زیرا دانشمندان درمورد بسیاری از خزندگان اطلاعات کافی ندارند تا تعیین کنند که آیا سیاره درحال گرم‌شدن آن‌ها را در کوتاه‌مدت تهدید می‌کند یا نه.

یک شاه کبرای جوان

اژدهای کومودو، بزرگ‌ترین مارمولک جهان، از حیواناتی است که درمعرض انقراض قرار دارد.

آنچه آشکار است این است که قربانیان تغییرات اقلیمی، چه خزندگان و چه حیوانات دیگر در صورتی که رهبران جهانی موفق نشوند انتشار گازهای گلخانه‌ای را مهار کنند، به‌طور چشمگیری افزایش پیدا خواهد کرد.

سپتامبر گذشته، بزرگ‌ترین مارمولک جهان، اژدهای کومودو، در فهرست گونه‌های در خطر انقراض قرار گرفت. کاهش جمعیت این گونه تاحدی زیادی ناشی از افزایش دما و بالا آمدن سطح آب دریا براثر تغییرات اقلیمی است.

در ارزیابی جدید خزندگان، ۵۲ نویسنده حضور دارند و این ارزیابی با مشارکت بیش از ۹۰۰ کارشناس در سراسر جهان انجام شده است. این کار بیش از ۱۵ سال طول کشید و علت اصلی طول کشیدن آن دشواری تأمین بودجه بود. دکتر یانگ گفت: «ازنظر بسیاری افراد، خزندگان جذاب نیستند. تمرکز بیشتری روی گونه‌های پردار و مودار وجود دارد.»

پژوهشگران درنهایت ۱۰۱۹۶ گونه را ارزیابی کردند. در ۴۸ کارگاه که بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹ برگزار شد، گروه‌هایی از متخصصان محلی گونه‌ها را یک به یک گردآوری و ارزیابی کردند. یافته‌های مربوط به هر خزنده توسط دانشمندی آشنا به آن‌گونه که البته در ارزیابی نقشی نداشت، بررسی می‌شد و سپس مورد بازبینی هیئتی از اتحادیه بین‌المللی حفاظت قرار می‌گرفت.

از این تعداد، ۲۱ درصد از گونه‌ها درمعرض تهدید انقراض بودند و براین‌اساس، خزندگان بیش از پرندگان (که ۱۳ درصد از گونه‌های آن‌ها در خطر انقراض هستند) و کمی کمتر از پستانداران (۲۵ درصد) مورد تهدید بودند. گونه‌های دوزیستان که علاوه بر اثرات دیگر درگیر بیماری‌های شدیدی هستند، وضعیت بسیار بدتری دارند و حدود ۴۰ درصد از گونه‌های آن‌ها در خطر انقراض قرار دارد.

لاک‌پشت‌های دریایی مانند این لاک‌پشت ریدلی کمپ توسط صید و توسعه ساحلی تهدید می‌شوند.

نویسندگان دریافتند که اگر همه خزندگان تهدیدشده نابود شوند، ۱۵/۶ میلیارد سال تاریخ تکاملی نیز با آن‌ها از بین خواهد رفت. نیل کاکس، یکی از راهنماهای مطالعه گفت: «اکنون که تهدیدهای پیش روی هرگونه خزنده را می‌شناسیم، جامعه جهانی می‌تواند با پیوستن به برنامه‌های حفاظتی در قالب یک توافق‌نامه سیاسی جهانی، گام بعدی را بردارد و برای مهار بحران تنوع زیستی شدیدی که غالباً دست کم گرفته شده است، سرمایه‌گذاری کند.»

کشورهای جهان درحال تنظیم توافق‌نامه جهانی جدیدی برای مقابله با کاهش تنوع زیستی هستند.

گردهمایی ماه گذشته در ژنو با ناامیدی بسیاری از دانشمندان و مدافعان پایان یافت و طی آن تهدیدی که گونه‌ها را آن مواجه هستند، به‌عنوان فوریت جهانی تعیین نشد. برگزارکنندگان جلسه دیگری را در ماه ژوئن اضافه کرده‌اند با این امید که قبل از برگزاری جلسه نهایی در کون‌مینگ چین که در اواخر سال جاری برگزار خواهد شد، به پیشرفت‌های رضایت‌بخشی دست پیدا کنند.

در پژوهش انجام‌شده روی خزندگان، کانون‌های اصلی خزندگان درمعرض خطر در جنوب شرقی آسیا، غرب آفریقا، شمال ماداگاسکار، شمال آند و منطقه کارائیب شناسایی شد.

الکس پایرون، زیست‌شناس دانشگاه جورج واشنگتن که روی تنوع زیستی خزندگان و دوزیستان تمرکز دارد و در پژوهش جدید مشارکت نداشت، گفت این ارزیابی شکاف مهمی را پر می‌کند و به ما کمک می‌کند تا تصویر کامل‌تری از وضعیت این جانوران ترسیم کنیم.

دانشمندان از این مسئله تعجب کرده‌اند که از دست دادن زیستگاه براثر جنگل‌زدایی، کشاورزی و عوامل دیگر نسبت‌ به عوامل دیگری مانند آلودگی و تغییرات اقلیمی، تهدید بسیار بزرگ‌تری برای بسیاری از خزندگان بود. دکتر یانگ گفت رفع چنین مشکلاتی نیازمند تغییر قابل‌توجه در رفتار انسان و اقتصاد است، زیرا علت نهایی همه این‌ها مصرف انسانی است.