معرفی کتاب ناخدایی دیجیتال؛ راهنمای تحول سازمان‌ها در عصر دیجیتال

کسب‌و‌کار دیجیتالی، از جمله بحث‌های مهمی است که با پیشرفت فضای دیجیتال و اینترنت، شکل جدی‌تری به خود گرفت. کسب‌و‌کار دیجیتالی درواقع همان فعالیت‌های کسب‌و‌کاری محسوب می‌شوند که در فضای دیجیتالی صورت می‌گیرد. با گسترش فناوری، شکل و شمایل کسب‌و‌کارها تغییر کرده و رونق اینترنت کسب‌و‌کارهای جدیدی را نیز، به وجود آورده است. در عصری که زندگی می‌کنیم، آینده‌ی تمام صنایع به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌رود و این آینده از آن چیزی که فکر می‌کنید، به شما و کسب‌وکار‌ شما، نزدیک‌تر است. در کسب‌و‌کارهای دیجیتال، تمامی مراحل با سرعت و یکپارچگی کامل اتفاق می‌افتد. عواملی چون برقراری ارتباط با مشتریان، شناختن بازار هدف برای فروش، آگاهی از فعالیت‌های رقیبان، جذب مشتری و... در بستر دیجیتال انجام می‌شود و دیجیتال مارکتینگ یا بازاریابی دیجیتال، این روزها در ایران بسیار پررونق است.

فارغ از اینکه این روزها در چه صنعت و بخشی فعالی هستیم، فناوری‌های دیجیتال در حال درنوردیدن مرزهای کسب‌و‌کار ما هستند. فرقی نمی‌کند که در بانک یا فروشگاه زنجیره‌ای شاغل باشیم. دارو تولید کنیم یا خودرو؟ در صنعت بیمه فعال باشیم یا فولاد، رستوران داشته باشیم یا معدن. هر کجا و در هر سطحی، یا باید خودمان را با کسب‌وکار دیجیتال هماهنگ کنیم، یا نابود شدن کسب‌وکار خود را به نظاره بنشینیم. داروینیسم دیجیتال به ما می‌آموزد آن‌هایی باقی خواهند ماند که بتوانند سریع و درست با اقتضائات عصر دیجیتال، هماهنگ شوند. پیاده‌سازی موفق هر ابتکار ناب و نوینی، مانند تحول دیجیتال، مستلزم فهم درست و ابعاد مختلف آن است. بدون آموزش و برنامه‌های مهارت‌افزایی مفید و اثربخش در این حوزه، تعجبی ندارد که سرمایه‌گذاری‌های دیجیتال به شکست انجامد و به‌دنبال آن بقای سازمان‌ها نیز، به مخاطره افتد.

در دسترس بودن منابع مطالعاتی مناسب به زبان فارسی، جهت آموزش الزامات کسب‌وکارهای دیجیتال، اتفاق مبارکی است. کتاب ناخدایی دیجیتال، نگاهی جامع ولی درعین‌حال، زبانی ساده دارد. این کتاب، با بهره‌گیری از مثال‌های خوب ایرانی که درک آن‌ها برای ما به‌عنوان مخاطبان فارسی‌زبان راحت‌تر است و همچنین مثال‌های خارجی، مخاطبان را تا حد مطلوبی با تفکر دیجیتال آشنا می‌کند. به‌عنوان کتابی با نویسندگان ایرانی، مثال‌های ایرانی زیادی نظیر آپ، فیلیمو، دیوار، بازار، دیجیکالا و… در جای‌جای متن دیده می‌شود که احساس هم‌ذات‌پنداری بهتری را به مخاطب فارسی‌زبان القا می‌کند. در سراسر این کتاب یک شعار به‌چشم می‌خورد؛ «نوآوری کنید یا بمیرید!». نوآوری‌محوری، تجربه‌محوری، داده‌محوری، پلتفرم‌محوری، الگوریتم‌محوری و اکوسیستم‌محوری، ۶ شاخصه‌ی مهمی هستند که به‌باور کتاب، تمام سازمان‌ها در عصر دیجیتال، باید از آن‌ها بهره ببرند.

ناخدایی دیجیتال، شما را به یک سفر می‎‌‌‌برد؛ سفر دیجیتال. سفری که در طول آن منزل به منزل، دیدگاه و بینش مورد نیاز شما برای موفقیت در عصر دیجیتال، ساخته خواهد شد. هرفصل کتاب با داستانی شروع می‌‌‌‌شود و با تکمیل همان داستان نیز به پایان می‌‌‌‌رسد. در این مسیر، ارتباط نویسندگان با خواننده‌ی کتاب، محدود به متن کتاب نمی‌‌‌‌شود. نویسندگان، برای تعامل غنی‌تر و ارائه‌ی محتواهای تکمیلی و به‎‌ویژه چندرسانه‌‌‌‎ای، وب‌سایت کتاب را نیز دردسترس خواننده‌ی کتاب، قرار داده‌اند. در هر فصل برای مخاطب، بخش‌‎هایی با عنوان «کافه دیجیتال‌» و «سفر به آینده» را در نظر گرفته‌‌‌‌‎اند تا درباره‌ی موضوعات مطرح شده، بیشتر بیندیشند و سپس ازطریق اسکن کد کیو آر مربوطه و ورود به وب‌سایت کتاب، به گفت‌وگو و هم‌‌‌‌‌‌اندیشی با نویسندگان و سایر خوانندگان کتاب بپردازد.

کتاب ناخدایی دیجیتال با یک مثال قابل لمس در دنیای امروزی، سخن خود را آغاز می‌کند. نویسندگان این کتاب از آژانس‌های تلفنی مثال می‌زنند؛ کسب‌و‌کارهای سنتی‌ که در روزگاری نه‌چندان‌دور، مردم از آن‌ها برای حمل‌و‌نقل دربستی استفاده می‌کردند. با‌این‌حال ظهور اپلیکیشن‌های تاکسی آنلاین، به‌کلی قوائد بازی را تغییر دادند. اکنون به‌غیر از افراد مسنی که کار با گوشی‌های هوشمند را بلد نیستند، معدود کسانی وجود دارند که همچنان از آژانس‌های تلفنی برای رفت‌و‌آمد خود استفاده کنند. نتیجه‌ی این مثال بسیار واضح و البته ملموس است؛ تمام کسب‌و‌کارهایی که تن به سازگاری با تغییرات دنیای دیجیتال ندهند و با آن همراه نشوند، نتیجه‌ای جز شکست، در انتظار آن‌ها نخواهد بود.

تحول دیجیتال، شاید در نگاه نخست هم‌معنی با آنلاین‌شدن همه‌جانبه‌ی کارها باشد؛ اما تعریفی که کتاب ناخدایی دیجیتال، از تحول دیجیتال ارائه می‌کند، چنین نیست. نویسندگان این کتاب باور دارند که تحول دیجیتال به این معنی است که تجارت آنلاین و غیرحضوری ما، با تجارب فیزیکی گره بخورد. کتاب ناخدایی دیجیتال تنها به این تعاریف نمی‌پردازد و راهکارهایی را برای سازمان‌ها درراستای هم‌گام‌شدن با تحول دیجیتال نیز، بیان می‌کند.

نویسندگان کتاب، تحول دیجیتال را فقط در ارائه‌ی محصولی آنلاین نمی‌بینند. در‌همین‌رابطه نیز در کتاب ذکر شده است که هنگامی‌که از بلوک‌های سازنده‌ی تحول دیجیتال صحبت می‌شود، منظور حوزه‌هایی از سازمان است که باید با اهرم‌کردنِ قابلیت‌های دیجیتال، به تغییر شگرف در آن‌ها پرداخت.

به‌طور کلی، کتاب به دو نیمه تقسیم می‌شود. بیشتر انرژی نیمه‌ی نخست کتاب، صرف بیان مثال‌های ایرانی و خارجی شده تا ذهن مخاطب به‌خوبی همراه‌با موضوع شود؛ با‌این‌حال، این امکان وجود داشت که نویسندگان، از حجم مثال‌ها بکاهند؛ زیرا گاهی‌اوقات به‌اندازه‌ای این موارد تکرار می‌شوند که شاید برای برخی‌از افراد، چندان جالب به‌نظر نیاید.

به گفته‌ی این کتاب، عصر دیجیتال از زمانی آغاز شد که بشر به این نتیجه رسید که به ترکیبی خوشایند و متوازن از دو محیط فیزیکی و الکترونیکی (آفلاین و آنلاین) نیاز دارد تا حضور هر دو درکنار هم، بتوانند احساس بهتری در او ایجاد کنند. محیط دیجیتال می‌تواند این دو گروه از منابع را به نحوی درکنار هم قرار دهد که بشر، احساس خوشایندی داشته باشد. به این دنیا دنیای افزوده (Augmented World) می‌گویند، دنیایی که می‌تواند بخش زیادی از آن واقعی باشد و بخش‌هایی به‌صورت مجازی در آن تعبیه شود.

کتاب همچنین در این زمینه، به مثالی از اپلیکیشن‌های درخواست خودرو اشاره می‌کند. در این مسیر، درخواست‌ در محیط آنلاین ثبت می‌شود و اتومبیلی در محیط فیزیکی به‌دنبال‌ مسافر می‌آید. در اتومبیل تجربه‌های فیزیکی هم‌چون هم‌صحبتی با راننده، صدای موسیقی، هوای مطبوع یا بوی ناخوشایند، احساس‌ مسافر را، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مسافر به مقصد می‌رسد، هزینه را به‌صورت آنلاین می‌پردازد و در نظرسنجی اپلیکیشن درباره‌ی راننده شرکت می‌کند. زمانی‌که از اتومبیل پیاده می‌شود، بخش‌های فیزیکی و الکترونیکی تجربه‌ی خود را از هم تفکیک نمی‌کند؛ بلکه به شکل تجربه‌ای یکپارچه به آن می‌نگرد. این همان محیط دیجیتال است که در آن، تلفیقی متوازن و خواستنی، از منابع فیزیکی و الکترونیکی، برای خلق تجربه‌ای جذاب و خوشایند، کنار هم قرار گرفته‌اند.

فصل اول کتاب ناخدایی دیجیتال، تحت عنوان «به عصر دیجیتال خوش آمدید» سفری به آینده و دربار‌ه‌ی تأثیرگذاری فناوری‌‏های دیجیتال در دهه‌‏های آتی است. در این فصل گوشه‌ای از نتایج آخرین تحقیقات در زمینه‌‏های علوم عصب‌‏شناسی و اقتصاد رفتاری ذکر شده است که نشان می‏‌دهد هوش‌مصنوعی، می‏‌تواند حتی در انجام دادن فعالیت‌‏هایی که نیازمند شهود است نیز، بر انسان‏‌ها پیشی بگیرد. به گفته‌ی نویسندگان این کتاب، این موضوع نه‏‌فقط نوع بسیاری از مشاغل را در صنایع مختلف تحت‌تأثیر قرار خواهد داد، حتی می‏‌تواند انجام دادن بسیاری از وظایف انسان را توجیه‌‏ناپذیر کند؛ چرا که هوش‌مصنوعی قادر خواهد بود دقیق‌‏تر از انسان عمل کند و تصمیم‌های مناسب‏‌تری بگیرد. این موضوع همچنین باعث خواهد شد تا اعتماد انسان‏‌ها به الگوریتم‌‏ها و تصمیم‌های هوش‌مصنوعی از انتخاب کم‌ترافیک‏‌ترین مسیر در اپلیکیشن «ویز» و خرید محصول پیشنهاد شده در «دیجی‏کالا» فراتر برود. بنابراین، دور از ذهن نخواهد بود که انسان‏‌ها حتی برای تصمیم‌‏گیری در حوزه‌‏هایی مانند انتخاب شغل، همسر، محل زندگی، یا حتی اینکه به چه سیاستمداری رأی بدهند، متکی به هوش‌مصنوعی باشند. نویسندگان کتاب اعتقاد دارند که در آینده‌‏ا‌ی نه‏‌چندان دور، الگوریتم‌‏ها بر دنیا حکمرانی خواهند کرد.

فصل سوم کتاب به تجربه‌ی دیجیتال مشتری می‌پردازد. در این فصل، نویسندگان از خوانندگان کتاب می‌خواهند تا به تجربه‌‏هایی که تاکنون در جایگاه مشتری و در هنگام خرید محصول یا دریافت خدمتی داشته‌‏اند فکر کنند. در همین راستا، از آن‌ها می‌خواهند تا بهترین تجربه‌ و بدترین تجربه را به یاد آورند و از دیدگاه دیگری به ماجرا نگاه کنند. از این دیدگاه که سازمان آن‌ها به‌عنوان ارائه‌‏دهند‌ی محصول یا خدمت چه اقداماتی برای ارتقای تجربه‌ی مشتریان خود در نظر گرفته است.

فصل چهارم کتاب به «فرایندهای دیجیتال» می‌پردازد و خواننده را با رویکردهای دیجیتالِ ایجاد تحول در فرایندها آشنا می‌کند. این فصل به این موضوع خاطر نشان می‌کند که هیچ‌‏یک از رویکردهای اشاره‌ شده، بر دیگری برتری ندارد و حتماً باید به‌صورت اقتضایی و براساس شرایط سازمان‌‏ها، رویکرد مناسب را انتخاب کرد. همچنین خواننده را با پارادوکس‏‌های عملیاتی نیز، آشنا می‌کند و نقش نجات‏‌دهند‌ه‌ی فناوری‌‏های دیجیتال را، بار دیگر به او یادآوری می‌کند.

فصل پنجم کتاب، محیط کار دیجیتال را یک ضرورت برای سازمان‌ها معرفی می‌کند.در این فصل اشاره می‌شود که از زبدگان دیجیتال، یک محیط کاری جذاب انتظار می‌رود. کتاب از محیط کار دیجیتال، به‌عنوان عنصری برای جذب و نگه‌داری از استعداد‌ها یاد می‌کند و به افرادی که دغدغه‌ی دیجیتال کردن کسب‌وکار خود را دارند، توصیه ‌می‌کند تا برای موفق‌تر عمل کردن، این دغدغه را مدنظر قرار دهند. در نهایت، فصل ششم ناخدایی دیجیتال نیز، قابلیت‌های رهبری تحول دیجیتال را یادآور می‌شود و دربار‌ه‌ی ویژگی‌‏های اختصاصی رهبران در عصر دیجیتال گفت‌وگو می‌کند.

مخاطبان کتاب، کلیه‌ی کارشناسان و مدیران سازما‌ن‌های مختلف کشور هستند. فرقی نمی‌کند این افراد در بخش دولتی باشند یا خصوصی، در شرکت‌های بزرگ مشغول به کار باشند یا کوچک، تازه کار باشند یا باتجربه. کتاب ناخدایی دیجیتال، همچنین می‌تواند مرجعی برای درس تحول دیجیتال در دوره‌های دانشگاهی نیز باشد. زبان نگارش کتاب ترویجی است و سعی شده مفاهیم تحول دیجیتال به ساده‌ترین شکل ممکن ارائه شود. این کتاب به مخاطب، کمک خواهد کرد در سفر دیجیتال پر فراز و نشیب سازمان خود، رهبری تأثیرگذار یا همراهی مشتاق باشد. تحول دیجیتال یعنی حصول اطمینان از اینکه شما برای حفظ رقابت‌پذیری خود در عصر حاضر، قابلیت‌‌‌‌های جدید را کسب کرده‌‌‌اید و این کتاب، راهنمای خوبی در این زمینه است. این کتاب در دسته‌بندی مدیریت استراتژیک، در سال ۱۳۹۹ و در ۲۵۶ صفحه، از انتشارات آریاقلم، منتشر شد. دکتر مهدی شامی زنجانی، فراز نبیی و شادی ایران‌دوست، نویسندگان این کتاب هستند.

دکتر مهدی شامی زنجانی، سه مقطع تحصیلی خود از کارشناسی تا دکتری را در دانشگاه تهران گذرانده و اکنون عضو هیات علمی گروه مدیریت فناوری اطلاعات این دانشگاه است.حوزه تمرکز آموزشی، پژوهشی و مشاوره‌ای دکتر شامی زنجانی، «تحول دیجیتال» است. در کارنامه‌ی وی، بنیانگذاری مواردی همچون گروه تحول دیجیتال (دیتیجی)، رویداد ارزیابی ملی تحول دیجیتال، کنفرانس ملی تحول دیجیتال، رویداد کافه دیجیتال و دوره‌ی عالی تحول دیجیتال دانشگاه تهران به ‌چشم می‌خورد. دکتر شامی زنجانی، در سال‌های اخیر، سه دوره به‌عنوان «استاد برگزیده‌ی دانشکده‌ی مدیریت دانشگاه تهران» و یک دوره به‌عنوان «استاد برگزیده‌ی دانشگاه تهران» انتخاب شده است. فراز نبیی، دیگر نویسنده‌ی کتاب، در حال انجام رساله‌ی دکتری خود، در رشته‌ی مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاه تهران است. وی هم‌اکنون مدیر مشاوره و آموزش گروه تحول دیجیتال (دیتیجی) است و به‌عنوان معاون مدیر پروژه در چندین پروژه نقشه راه تحول دیجیتال در صنعت بانکی کشور فعالیت می‌کند. فراز‌ نبیی همچنین سرارزیاب و مدرس جایزه ملی تحول دیجیتال نیز است. شادی ایران‌دوست نیز، دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاه تهران و یکی از مترجمین کتابی مرتبط به این زمینه یعنی «تحول دیجیتال» بود که در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات نص، به بازار کتاب عرضه شد. شادی ایراندوست چندین سال در گروه تحول دیجیتال (دیتیجی) نیز، مشغول به فعالیت بوده است.