کشف قدیمی‌ترین شواهد از سکونت انسان در ارتفاعات بالا

پژوهشی جدید نشان می‌دهد که ممکن است انسان‌ها خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، در نواحی مرتفع ساکن شده باشند. دانشمندان ادعا می‌کنند که قدیمی‌ترین شواهد از سکونت انسان‌های باستان در ارتفاعات را کشف کردند. آن‌ها اعلام کردند که در پناهگاه سنگی ارتفاع ۳٫۴ کیلومتری بقایای استخوان‌ها، دست‌ساخته‌ها و آتشدان‌هایی متعلق به عصر پارینه سنگی میانه را پیدا کردند. دانشمندان گفته‌اند که انسان‌ها از حدود ۴۷ هزار سال قبل در این مکان در کوه‌های اتیوپی زندگی می‌کردند.

نتایج پژوهشی که روز پنجشنبه در نشریه‌ی « Science» منتشر شد، با این فرض تناقض دارد که ارتفاعات بالا آخرین مکان‌‌های کره زمین بودند که انسان‌ها به اشغال خود درآوردند. با این حال، این تصور سابق بیشتر مبتنی بر برخی گمانه‌زنی‌ها بود تا شواهد قابل قبول و قطعی. دیرینه-انسان‌شناسان مدت‌ها است که تمرکز اصلی خود را در «دره کافتی» و دیگر نواحی کم ارتفاع و سایر مکان‌های باستان‌شناسی گذاشته‌اند.

گوتز اوسندورف، باستان‌شناسی از دانشگاه کلن، آلمان و نویسنده‌ی اصلی پژوهش جدید گفت:

ما اولین نفراتی بودیم که به (ارتفاعات) بالاتر رفتیم. انسان‌های ساکن ارتفاعات، شکارچی‌گردآورانی بودند که با شکار موش‌های صحرایی غول‌پیکر و آب حاصل از یخچال‌های طبیعی گذران زندگی می‌کردند. آن‌ها ابزارهای سنگی را از رُخنمونی (برون‌زدگی بخشی از بستر زمین) که منبع غنی از ابسیدین (کریستال‌های آتشفشانی) بود، می‌ساختند. این انسان‌های باستانی حداقل از ۱۶ هزار سال قبل این پناهگاه سنگی را به اشغال خود در آورده بودند.

انسان‌ها موفق شدند در طیف وسیعی از زیستگاه‌های مختلف مستقر شوند، از بیابان‌های داغ تا سرددشت‌های منجمد. اما زندگی در ارتفاعات بالا، چالش دیگری است. آب‌و‌هوا می‌تواند در ارتفاعات بسیار بد باشد و در ارتفاعات بالا جنگل‌های سرسبز و مراتعی هم وجود ندارد. مقادیر پایین اکسیژن در ارتفاعات بالا هم برای انسان بسیار خطرناک و گاهی حتی کُشنده است.

پناهگاه سنگی فینچا هابرا واقع در کوه‌های اروگوما (بیل) در اتیوپی با ارتفاع ۳٫۴ کیلومتر. انسان‌ها حداقل از ۵۰ هزار سال قبل در این مکان زندگی کردند

دکتر مارک آلدندرفر، باستان‌شناسی از دانشگاه کالیفرنیا، مرسد که در این پژوهش شرکت نداشت، می‌گوید: «اجداد انسان‌تبار ما در دشت‌های کم‌ارتفاع متولد شدند. اما با وجود این چالش‌ها، سرانجام انسان‌ها رهسپار ارتفاعات بلند شدند.»

نمونه‌ای از ابزار ابسیدینی متعلق به عصر پارینه سنگی میانی که اخیرا در پناهگاه سنگی فینچا هابرا کشف شده است

دنیسووا‌ها عضوی از یک تیره‌ی مرموز و شبیه به نئاندرتال‌ها بودندکه حدود ۵۰ هزار سال قبل از صفحه‌ی روزگار محو شدند. فسیلی که در تبت کشف شد، اولین شواهد از دنیسووا‌ها در خارج از سیبری بود. اولین‌بار بقایای چند عضو از دنیسووا‌ها در غاری در رشته‌کوه آلتایی سیبری جنوبی پیدا شد.

یافته‌هایی که در سال ۲۰۱۰ به دست آمد، از نظریه‌ای حمایت می‌کرد که نشان می‌داد این خویشاوندان انسان مدرن زمانی در اکثر مناطق آسیای مرکزی و شرقی زندگی می‌کرده‌اند. همچنین یافته‌ی مورد بحث نشان می‌داد که این دنیسووا‌ها ممکن است سازگاری ژنتیکی لازم را برای زندگی در ارتفاعات بالا به‌دست آورده باشند و ساکنان کنونی فلات تبت نیز ممکن است این ژن‌ها را به‌لطف آمیزش بین‌نژادی دنیسووا‌ها و انسان‌های مدرن در دوران‌ ماقبل تاریخ به ارث برده باشند.

هرکدام از ما می‌توانیم به ارتفاعات بالا برویم و ۶ هفته‌ای را در آنجا بگذرانیم. اما می‌دانیم که برای زندگی دائمی در آنجا به مشکل برخواهیم خورد، به‌خصوص اگر بخواهیم در آنجا به‌صورت قبیله‌ای زندگی کنیم و فرزندانی داشته باشیم.

دکتر آلدندرفر و همکارانش در سال ۲۰۱۵ به کوه‌های اروگوما (بیل) در جنوب اتیوپی رفتند تا درک بهتری از زندگی در ارتفاعات بالا به دست بیاورند. او و همکارانش در جستجوی نشانه‌هایی از اولین سکونت انسان‌ها در ارتفاعات، بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر را با پای پیاده و اسب‌ طی کردند. دکتر آلدندرفر و تیمش از پناهگاه‌های سنگی بسیاری بازدید کردند تا آثاری از زندگی احتمالی انسان‌ها را پیدا کنند.  

باستان‌شناسان ۳۳۱ پناهگاه سنگی را با آثاری از سکونت انسان‌ها پیدا کردند. اما متأسفانه در قرون اخیر تقریبا تمامی این مکان‌ها مورد بازدید دامداران قرار گرفته‌اند تا بررسی بقایای انسان‌ را برای باستان‌شناسان با دشواری همراه کند. اما یک پناهگاه سنگی به‌لطف سقف کوتاهش دست‌نخورده باقی مانده بود. هنگامی که دانشمندان شروع به حفاری بستر این پناهگاه باستانی کردند، به سرعت شواهدی از آتشدان‌ها، استخوان حیوانات و دست‌ساخته‌ها و دیگر مصنوعات کشف کردند که شواهد قطعی از زندگی انسان در این مکان دورافتاده و مرتفع بودند.

پژوهشگران در حال نمونه‌برداری از صخره‌ای سرگردان در کوه‌های اروگوما که تصور می‌شود به‌جای‌مانده از جابه‌جایی یخِ یخچال‌های طبیعی باشد

از آنجایی این دست‌ساخته‌ها به سبک متمایز عصر پارینه سنگی میانه (که از حدود ۳۰۰ هزار تا ۲۸ هزار سال قبل ادامه یافت) ساخته شده بودند، پژوهشگران را شگفت‌زده کردند. در واقع، این دست‌ساخته‌ها بسیار قدیمی‌تر از آنچه پژوهشگران انتظار داشتند بودند. دکتر اوسندورف این کشف را «مهیج» خواند. پژوهشگران برای تاریخ‌گذاری این محل باستانی که «فینچا هابرا (Fincha Habera)» نام دارد، کربن حاصل از زغال سنگ باقی‌مانده در آتشدان‌ها را تجزیه و تحلیل کردند. تاریخ‌گذاری‌های پژوهشگران قدمت این دست‌ساخته‌ها را بین ۴۷ هزار تا ۳۱ هزار برآورد کرد.

فینچا هابرا جاذبه‌های دیگری نیز داشت. در دوره‌ی یخبندان، بخش‌هایی از کوه‌های اروگوما با یخچال‌های طبیعی پوشانده شده بودند که در تمام طول سال آب رودخانه‌ها را تأمین می‌کردند. این رودخانه‌ها در کنار جنگل‌هایی واقع بودند که احتمالا بزهای کوهی و دیگر حیواناتی که ممکن است انسان شکار کرده باشد در آن زندگی می‌کردند.

آرواره پائین یک موش صحرایی غول‌پیکر که باستان‌شناسان در فینچا هابرا کشف کردند

برخی پژوهشگران ارتفاعات بالا را آخرین پناهگاه انسان دانسته‌اند، جایی که اگر به نحوی دشت‌ها و نواحی دیگر غیرقابل زیست می‌شد به آن پناه می‌بردند. اما، دکتر لارس اپگِنورف، بوم‌شناسی از دانشگاه فیلیپس ماربورگ آلمان و یکی از پژوهشگران این پژوهش می‌گوید: «اما زمانی‌که انسان‌ها در فینچا هابرا زندگی می‌کردند، نواحی کم‌ارتفاع پر آب و مملو از شکار بودند.» او تصور می‌کند افرادی که در فینچا هابرا زندگی می‌کردند، تحت شرایط خاصی به اینجا پناه نیاورده بودند. بلکه اینجا را مکان مناسبی برای زندگی می‌دانستند. دکتر اپگِنورف و همکارانش در حال برنامه‌ریزی برای سفر اکتشافی دیگری به فینچا هابرا هستند تا حفاری‌های عمیق‌تری را در بستر این پناهگاه سنگی انجام دهند. آن‌ها امیدوار هستند که این بار به استخوان‌های ساکنان غار دست پیدا کنند.

دکتر امیلیا هورتا-سانچز، متخصص ژنتیک از دانشگاه براون در پراویدنس، رود آیلند می‌گوید:

اگر پژوهشگران بتوانند بقایای انسانی را کشف کنند، عالی خواهد بود و اگر بتوانند DNA بقایای انسانی را استخراج کنند، عالی‌تر نیز می‌شود.

دکتر هورتا-سانچز و سایر متخصصان ژنتیک دریافتند که زندگی در ارتفاعات بسیار بالا می‌تواند ناشی از تکامل انسان باشد. مردمان ساکنان رشته‌کوه‌های آند و جاهای دیگر سازگاری ژنتیکی را به ارث برده‌اند که آن‌ها را در برابر سطح اکسیژن پایین سالم نگه می‌دارد. اگر پژوهشگران بتوانند DNA باستانی ساکنان فینچا هابرا را بازیابی کنند، احتمالا بتوانند سرنخ‌هایی از این سازگاری ژنتیکی را در ارتفاع بالا به دست بیاورند. دکتر هورتا-سانچز می‌گوید: «این ژن‌ها حتی ممکن است در ساکنان امروزی اتیوپی نیز وجود داشته باشد. دوست دارم باور کنم که چنین فرضی صحیح است، اما برای اثبات آن احتیاج به شواهد بیشتری داریم.»

فینچا هابرا احتمالا اولین خانه‌ی مرتفعی نباشد که بشریت ساخته است. دست‌ساخته‌های عصر پارینه سنگی میانی در آفریقا می‌توانند تا ۳۰۰ هزار سال قدمت داشته باشند. اگر انسان‌ها با این ابزارها در فینچا هابرا زندگی کرده‌اند، ممکن است که اجداد آن‌ها هزاران سال قبل به اینجا آمده و رشد و زندگی کرده باشند. دکتر اوسندورف گفت:

 اکنون تقریبا انتظار داریم حتی یافته‌های قدیمی‌تری را در این محل پیدا کنیم.