شناسایی مسیرهای غیرمنتظره مهاجرت انسان‌های باستانی

پس از اینکه انسان‌های اولیه پای خود را از آفریقا بیرون گذاشتند و پراکنده‌شدن در سرتاسر سرزمین اوراسیا را شروع کردند، کدام مسیرها را انتخاب کردند؟ پاسخ‌ ممکن است همان چیزی نباشد که زمانی به آن فکر می‌کردیم. پژوهش جدیدی که این فصل مهم مهاجرت انسان‌ها را بررسی کرده، نشان می‌دهد مسیرهایی که قبلا آن‌ها را در نظر نگرفته بودیم، ممکن است سال‌ها پیش به‌وسیله‌ی انسان‌های باستانی پیموده شده باشد. بر‌این‌اساس، شاید داستان نحوه‌ی رسیدن ما به اینجا به کمی بازنویسی نیاز داشته باشد. پاتریک رابرتز، از مؤسسه‌ی علوم تاریخ بشر ماکس پلانک می‌گوید:

مدل‌سازی داده‌های موجود جغرافیایی و اطلاعات اقلیمی گذشته پیشنهاد می‌کند باستان‌شناسان و انسان‌شناسان باید در جست‌وجوی حضور انسان‌های اولیه و مهاجرت و تعاملات آن‌ها با دیگر انسان‌تباران، بخش‌های جدید آسیا را مطالعه کنند که قبلا نادیده گرفته شده‌اند.

در روایت‌های سنّتی، این فضاهای ساکن در شمال و مرکز آسیا بیابان‌ها و محدوده‌های کوهستانی نظیر بیابان گبی و رشته‌کوه آلتای را شامل می‌شوند؛ مناطقی که به‌نظر بیش‌از‌اندازه سکونت‌ناپذیر و گذرناپذیر بوده است. به‌همین‌دلیل، پژوهشگران ازلحاظ تاریخی روی مسیرهای مهاجرتی رو‌به‌جنوب به‌سمت خاورمیانه و بخش‌های جنوبی چین تأکید بیشتری کرده‌اند که در‌مقایسه‌با بیابان‌ها و رشته‌کوه‌های شمالی مناطق سخاوتمندتری بوده‌اند. رابرتز و همکارانش در مقاله‌ی خود توضیح می‌دهند:

شرایط سرد و خشکی و ارتفاع زیاد این مناطق شمالی موجب شده باستان‌شناسان عمدتا آن‌ها را ازنظر نقشه‌برداری و ظرفیتشان به‌عنوان مسیرهایی مهم برای پراکندگی انسان‌ها نادیده بگیرند.

در سال‌های اخیر، افزایش دانش ما از اقلیم‌های باستانی و تغییرات آب‌و‌هوایی (همراه‌با اکتشافات جدید باستان‌شناسی) سرنخ‌های جدیدی درباره‌ی چگونگی و مکان مهاجرت انسان‌ها در پلیستوسن‌پسین (حدود ۱۲۵ تا ۱۲ هزار سال پیش) مهیا کرده است.

مسیرهای احتمالی پراکندگی انسان‌های باستانی در آسیا براساس تجزیه‌و‌تحلیل مسیر دارای حداقل هزینه

رابرتز و همکارانش برای شناسایی مسیرهای ممکن مهاجرت در آسیا که قبلا نادیده گرفته شده بود، از مدل‌سازی سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) همراه‌با شواهد باستان‌شناسی و اطلاعات اقلیم‌های باستانی استفاده کردند. نتایج مدل‌سازی نشان‌دهنده‌ی وجود مسیرهایی با حداقل هزینه در این مناطق بود؛ مسیرهای مسافرتی که برای حرکت انسان‌های باستانی حداقل دشواری و مقاومت را داشته است. این اولین‌بار است که این نوع از تجزیه‌و‌تحلیل در این بخش از آسیا استفاده شده و این پژوهش یکی از اولین پژوهش‌هایی است که از این روش برای مطالعه‌ی پراکنش انسان‌ها در پلیستوسن‌پسین استفاده کرده است.

براساس این نتایج، در جریان دوره‌های خشکی و سرما، کوهستان‌های آلتای و تیان‌شان و مسیرهای بیابان‌های گبی و تَکله‌مکان احتمالا به‌همان صورت که قبلا نیز تصور می‌شد، مانع‌های مهمی سر راه مهاجرت انسان‌های باستانی بودند. بااین‌حال در دیگر انواع اقلیم این دوره، این مناطق می‌توانسته حقیقتا به‌جای مانع، راهروهایی برای عبور انسان‌ها بوده باشند. در این دوران به‌‌دلیل آب‌و‌هوای مرطوب، شرایط آبی مناسبی در دریاچه‌ها و سیستم‌های رودخانه‌ای باستانی ایجاد شد و بر‌این‌اساس در این مناطق، حداقل سه مسیر مهاجرت مشخص شد که تاکنون شناسایی نشده بود. نویسندگان در مقاله‌ی خود توضیح می‌دهند:

مدل‌های مسیرهای حداقل هزینه‌ی ما نشان می‌دهند در شرایط مرطوب‌تر و گرم‌تر، حرکت مستقیم انسان‌ها به‌سمت غرب و در بیابان‌های گبی و تَکله‌مکان و نیز در کوهستان آلتای و تیان‌شان امکان‌پذیر شده است. تصور می‌شود پیدایش دریاچه‌های آب شیرین و پوشش گیاهی مناسب در این منطقه موجب جمع‌شدن پستانداران و شکارچیان جمع‌‌آوری‌کننده و نیز انسان‌های هوشمند در این دوره‌های مناسب پلیستوسن‌پسین شده باشد.مقاله‌های مرتبط:نگاهی به تاریخ منشا انسان و خویشاوندان هم‌تبار آن۹ حقیقت جالب و باورنکردنی درمورد نئاندرتال‌هاتوالی‌های ژنتیکی، تاریخچه انسان را در آفریقا آشکار می‌کنند

البته به‌‌دلیل طبیعت مدل‌سازی، پژوهشگران اذعان می‌کنند در‌حال‌حاضر، نمی‌توانیم مطمئن باشیم که این مسیرهای فرضی به‌راستی به‌وسیه‌ی مسافران باستانی انتخاب شده‌اند یا نه. آن‌ها اشاره می‌کنند با انجام پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی و انسان‌شناسی در طول این مسیرها، ممکن است بتوانیم شواهدی در تأیید این ایده پیدا کنیم. اگر ایده‌ی پژوهشگران درست باشد، بعید نیست گذشتگان این مسیرها را برای مسافرت‌های خود انتخاب کرده باشند؛ هرچند شرایط سرد و خشک پیشین آن، از حرکت اجداد آن‌ها در این مسیرها جلوگیری کرده باشد.

پژوهشگران به این موضوع نیز اشاره می‌کنند که نباید انسان را در رویارویی با تنوع اکولوژیکی دست‌کم بگیریم. یکی از ویژگی‌های مهم گونه‌ی ما توانایی او برای سازگاری و زندگی در شرایط بسیار متغیر اقلیمی و محیطی است که همه‌ی آن‌ها لزوما از‌نظر زندگی چندان راحت نیستند. رابرتز می‌گوید:

باتوجه‌به آنچه درباره‌ی انعطاف‌پذیری گونه‌ی خود می‌دانیم، جای تعجبی ندارد اگر آثار حضور انسان‌های هوشمند اولیه را در میان بیابان‌های امروزی یا صفحات یخی کوهستان‌ها در سرتاسر آسیا ببینیم. درواقع، شاید کلید منحصربه‌فرد گونه‌ی ما در اینجا نهفته باشد.

نتایج این پژوهش در مجله‌ی PLOS One منتشر شده است.