علت بیماری سفر چیست و چه درمان‌هایی دارد؟

«بیماری حرکت» یا «بیماری سفر» معمولا خفیف است؛ اما برخی از افراد را از پای درمی‌آورد و سفر را به کامشان تلخ می‌کند. به‌نظر می‌رسد علت این بیماری بروز اختلال موقت در مراکز تعادل مغز باشد. ادررک هر نوع حرکتی می‌تواند موجب بروز علائم بیماری سفر شود. این علائم سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، تولید بزاق اضافی، تنفس سریع و عرق سرد را شامل می‌شوند. البته برای پیشگیری یا رهایی از این مشکل، روش‌ها و داروهایی وجود دارد.

هنگام حرکت، حسگرهای متعددی که در گوش میانی و چشم‌ها و دیگر اندام‌های بدن وجود دارند، اطلاعاتی به مراکز تعادل در مغز ارسال می‌کنند تا بدن ما با آن شرایط فضایی تطبیق پیدا کند. وقتی این اطلاعات باهم در تضاد باشند، ممکن است بیماری حرکت پیش آید. به‌عنوان مثال، در افرادی که حساسیت بیشتری دارند، تماشای فیلم‌های خاص نیز می‌تواند موجب القای بیماری حرکت شود؛ زیرا چشم‌ها نشان می‌دهند در‌حال‌حرکت هستیم؛ ولی دیگر حسگرها تأیید می‌کنند که ساکن هستیم.

سفر با کشتی در میان صخره‌ها و دریای متلاطم یا سفر با خودرو در جاده‌ای مارپیچ به این معنا است که هنگام کاهش و افزایش شتاب یا چرخش‌ها، سروبدن ما به‌طورغیرعادی و در یک لحظه حول دو یا چند محور حرکت خواهد کرد. این موارد همراه‌ هم محرکی قوی برای آغاز بیماری حرکت هستند.

عصب دهلیزی (وستیبولار) گوش نقش مهمی در تعادل بدن انسان ایفا می‌کند

حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد افراد هنگام مسافرت با کشتی یا اتوبوس یا هواپیما دچار این مشکل می‌شوند. این وضعیت از حالت خفیف ناخوشی تا بروز علائم شدیدتری نظیر رنگ‌پریدگی، تعرق، گیجی و استفراغ متغیر است. بعضی از افراد دربرابر بیماری حرکت بسیار حساس هستند و ممکن است حتی درنتیجه‌‌ی انجام حرکات ساده‌ای نظیر بالا و پایین‌ بردن سر حین غواصی یا حتی شترسواری نیز دچار مشکل شوند. به‌نظر می‌رسد میزان حساسیت با افزایش سن بیشتر می‌شود و مردان درمقابل این بیماری مستعدتر هستند. تأثیرات ژنتیکی نیز وجود دارد و این حالت در برخی از خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود. بیماری حرکت معمولا با سابقه‌ی میگرن نیز ارتباط دارد.

داروهای کنترل‌کننده‌ی استفراغ یا داروهای ضدتهوع، داروهای اصلی کاربردی برای درمان بیماری حرکت محسوب می‌شوند. البته، این داروها اثرهای جانبی ناخواسته‌ای نظیر خواب‌آلودگی نیز به‌همراه دارند. تکنیک‌های رفتاری نیز در مبارزه با این بیماری مؤثر هستند؛ مثلا هنگام سفر با کشتی اگر تلاطم زیادی در آب وجود دارد، بهتر است روی عرشه‌ی کشتی به افق نگاه کنید یا اینکه روی چیزهایی دیگری، مثلا جست‌وجوی نهنگ‌ها تمرکز کنید.

برای برخی از افراد نیز روش حساسیت‌زدایی و عادت‌کردن مؤثر است. برای مثال، افزایش تجربه‌ی قرارگرفتن روی آب در شرایط نسبتا آرام به‌منظور کسب آمادگی برای سفرهای طولانی‌تر و خشن‌تر می‌تواند اثربخش باشد. معمولا این علائم پس از چندین روز ماندن روی دریا کاهش پیدا می‌کنند و دیگر نیازی به مصرف دارو نخواهد بود. علائم معمولا هنگام بازگشت به خشکی برای یکی‌دو روز مجددا عود می‌کند.

در مطالعهای نیز به تأثیر مثبت جویدن زنجبیل در درمان دریازدگی کارآموزان نیروی دریایی اشاره شده است؛ اما دیگر مطالعات تأثیر آن را تأیید نکرده‌اند. برخی از افراد نیز مچ‌بندهای ضدتهوع را اثربخش می‌دادند؛ اگرچه در آزمایش‌های کنترل‌شده تأثیر این مچ‌بندها تأیید نشده است. عینک‌های دارای افق ساختگی نیز برای مبارزه با بیماری حرکت در سال ۲۰۱۸ معرفی شدند.

داروهای بیماری سفر زمانی بیشترین تأثیر می‌گذارند که قبل از آغاز سفر استفاده می‌شوند. این داروها روی مغز و سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند. داروهای استفاده‌شده برای پیشگیری و درمان بیماری سفر عمدتا یا آنتی‌هیستامین‌های آرام‌بخش یا داروهای آنتی‌کولینرژیک هستند. این داروها اثرهای ناقل‌های عصبی نظیر هیستامین و استیل‌کولین و دوپامین را در مراکز کنترل تعادل مهار می‌کنند؛ اما این داروها چندان اختصاصی نیستند. به‌‌همین‌دلیل، آن‌ها اثرهای استیل‌کولین و هیستامین را در تمام مکان‌های تأثیر این ناقل‌ها مهار می‌کنند. به‌همین‌دلیل، دراثر مصرف این داروها اثرهای جانبی نظیر خواب‌آلودگی، خشکی دهان، یبوست و گیجی پیش می‌آید.

اگر در همان زمان از دیگر سرکوب‌کننده‌های سیستم عصبی نیز استفاده شود، احتمال اینکه خواب‌آلودگی به سطوح خطرناکی برسد، افزایش می‌یابد. این داروها شامل مخدرها (مورفین و اکسی‌کدون و کدئین)، الکل، قرص‌های خواب و برخی از ضدافسردگی‌ها است.

در مطالعه‌ای مروری که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، داروی اسکوپولامین (هیوسین) به‌عنوان داروی پیشگیری از بیماری حرکت با دیگر داروها، دارونماها، درمان‌های رفتاری و مکمل‌ها مقایسه شد. بیشتر مطالعات بررسی‌شده روی مردان سالمی انجام شده بود که در نیروی دریایی خدمت می‌کردند و سابقه‌ی بیماری سفر داشتند. البته‌، درباره‌ی زنان نیز به‌ندرت مطالعاتی انجام شده بود؛ ولی هیچ مطالعه‌ای روی کودکان انجام نشده بود. اگرچه اسکوپولامین کمی مؤثرتر از روش‌های دیگر بود، تأثیر آن به‌حدی نبود که بتوان آن را به‌عنوان داروی ارجح بیماری سفر توصیه کرد.

اگر دچار بیماری سفر می‌شوید، بهتر است با پزشک مشورت کنید. بیشتر داروهای بیماری سفر بدون نیاز به نسخه در داروخانه‌ها فروخته می‌شوند؛ ولی ممکن است یکی از این داروها برایتان مناسب‌تر باشد. به‌خاطر داشته باشید همیشه دستورالعمل‌ها و مقدار توصیه‌شده‌ی دارو را رعایت کنید.

در مواقعی که بیماری سفر آغاز می‌شود، تنها راه این است که از آن رهایی پیدا کنید. درازکشیدن و تنفس هوای تازه و تمرکز روی افق می‌تواند درکنار داروها، به تسکین این بیماری کمک کند. برای ممانعت از کم‌آبی بدن، مخصوصا اگر این حالت همراه‌با استفراغ باشد، باید مایعات مصرف کرد. اگر اولین‌بار است که دچار بیماری حرکت می‌شوید و این حالت با سردرد میگرنی نیز همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کنید تا احتمال وجود دیگر مشکلات عصبی بررسی شود.