نگاهی به ۲۳ مورد از فاجعه‌بارترین سوانح کشتی‌های هوایی

کشتی‌های هوایی به دنبال این بودند که قابلیت کشتی‌های دریایی را در آسمان داشته باشند. در دوره‌ای که حالا از آن به عنوان «عصر کشتی‌های هوایی» یاد می‌شود، پیشگامان هوانوردی در سراسر جهان در تلاش بودند تا بالون‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تری را طراحی کنند و سفرهای طولانی‌تر و جسورانه‌تر هوایی انجام دهند.

یکی از این پیشگامان، شرکت هواگردسازی لوفت‌شیفباو زپلین آلمان بود که بزرگ‌ترین کشتی هوایی تجاری تاریخ را ساخت. این کشتی هوایی عظیم‌الجثه که «هیندنبورگ ال‌زد ۱۲۹» نام داشت، قرار بود، شروع عصر سفرهای فضایی با کشتی‌های هوایی باشد، اما به‌یکی از دردناک‌ترین سوانح تکنولوژیکی تاریخ بدل شد.

 روز ۶ مه سال ۱۹۳۷ بود که کشتی هوایی هیندنبورگ، در سانحه‌ای دلخراش ناگهان بر فراز لیک‌هرست، نیوجرسی منفجر شد و به‌سرعت طعمه حریق شد و ستون عظیمی از دود به‌راه انداخت. دُم هیندنبورگ به زمین افتاد و نوک کشتی هوایی هم به هوا رفت و تنها در کمتر از ۴۰ ثانیه، بزرگ‌ترین کشتی هوایی تجاری تاریخ به تلی از خاکستر بدل شد. برخی از مسافران و خدمه هیندنبورگ که در نزدیکی دم کشتی هوایی بودند، فرصت این را داشتند که به بیرون بپرند و جان خود را نجات دهند، اما بسیاری از سرنشینان هیندنبورگ، زنده زنده در کام آتش سوختند.

 ۶۱ نفر (۳۹ مسافر و ۲۲ خدمه) از ۹۷ سرنشین کشتی هوایی توانستند از این سانحه دلخراش جان سالم به‌ در برند. هیندنبورگ قرار بود که آغازگر عصر کشتی‌های هوایی تجاری باشد. اما با سانحه‌ای که رخ داد، خیلی زود عصرکشتی‌های هوایی پایان یافت و راه برای هواپیماهای مسافربری باز شد.

چهار نفر وظیفه‌ فیلم‌برداری از فرود ال‌زد ۱۲۹ هیندنبورگ را برعهده داشتند. اما همه‌ آن‌ها اولین لحظات حریق را از دست دادند. اما شاید معروف‌ترین گزارش از سانحه هیندنبورگ مربوط به هربرت موریسون، گوینده رادیوی محلی وی‌ال‌اس در شیکاگو بود که خود یکی از شاهدان عینی بود. موریسون که از دیدن این صحنه به‌وحشت افتاده بود، در حالی که از شدت ناراحتی به‌سختی صحبت می‌کرد، واقعه‌ای را برای شنوندگانش گزارش کرد که اکنون، «مشهورترین گزارش رسانه‌ای تاریخ» لقب گرفته است. موریسون که با صدایی لرزان صحنه را برای شنوندگان رادیویی شرح می‌داد، در قسمتی از گزارش خود، گفت:

خانم‌ها و آقایان، شاهد سانحه‌ای وحشتناک‌ایم. (هیندنبورگ) را دود و حالا آتش در برگرفته است. حالا بدنه‌اش در نزدیکی دکل به زمین افتاد، اوه بشریت!

موریسون که با صدای لرزانش بارها به‌همکارانش و شنوندگان اعلام می‌کرد که دیگر نمی‌تواند ادامه دهد، در ادامه گزارش خود با صدایی که از اضطراب و دود ناشی از سوختن هیندنبورگ به‌شدت گرفته بود، گفت:

اینجا همه مسافران دارند جیغ می‌کشند. گفتم که نمی‌توانم حتی با مردم صحبت کنم، دوستانشان اینجا هستند. آقایان و خانم‌ها نمی‌توانم صحبت کنم. صادقانه بگویم: لاشه‌ی خاکسترش آنجا افتاده است. همه به‌سختی می‌توانند نفس بکشند، جیغ بزند و صحبت کنند. متاسفم. به‌سختی می‌توانم نفس بکشم. باید قطع کنم دیگر نمی‌توانم. مردم گوش کنید، باید برای یک دقیقه قطع کنم، صدایم گرفته. این بدترین اتفاقی است که در زندگی‌ام شاهدش بودم.

عبارت «اوه بشریت» موریسون، حالا به تکیه کلام مشهوری بدل شده و از سانحه هیندنبورگ، کتاب‌ها و فیلم‌های متعددی ساخته شدند و بسیاری از مورخان تاریخ، سانحه هیندنبورگ را با برخورد کشتی تایتانیک به کوه یخ مقایسه می‌کنند. سانحه هیندنبورگ، در بین مردم و صاحبان صنایع هوایی ترسی را برانگیخت که سرانجام، برای همیشه به عصر کشتی‌های هوایی پایان داد. در آن زمان، بسیاری از شرکت‌های هوانوردی، برنامه‌ای برای ساخت کشتی‌های هوایی تجاری داشتند، اما بعد از هیندنبورگ، همه‌ی سرمایه‌گذاری‌ها لغو شدند.

در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به برخی از جالب‌ترین نوآوری‌ها و ماجراجویی‌های عصر کشتی‌های هوایی، از اولین کشتی هوایی صلب (که مجهز به سکانی شبیه به بادبان بود) و کشتی هوایی فرانسوی‌ها که برای تجسس و بمباران استفاده می‌شد تا زیپلین‌ها و سانحه فاجعه‌بار هیندنبورگ. در ادامه با زومیت همراه باشید:

کشتی هوایی نسبت به یک بالون سبک‌تر از هوا، متفاوت است، چرا که قابل هدایت است. کشتی‌های هوایی با بهره‌ بردن از گازهایی مانند، هلیم، هیدروژن یا هوای گرم به‌ آسمان می‌رفتند. همه‌ی کشتی‌های هوایی، چارچوب‌هایی داشتند که از حلقه‌ها و تیرچه‌های مخصوصی ساخته شده بودند. همچنین اتاقک‌های گاز به این کشتی‌های هوایی اجازه می‌داد که برخلاف بالون‌های هوای گرم، شکل خود را بدون پنچری حفظ کنند.

تنها چند سال پس از اینکه، اولین بالون در سال ۱۷۸۳ در آسمان پاریس به پرواز درآمد، پیشگام فرانسوی هوانوردی، ژان پیر بلانچارد، یک بالون هوای گرمِ صلب با پارو، بال‌ها و پروانه دستی طراحی کرد. اگرچه دستگاه‌های فرمان کشتی هوایی او کار نمی‌کردند. اما بلانچارد و همکار آمریکایی او، جان جفریز، از دوور در انگلستان به گین در شمال فرانسه رفتند و اولین سفر هوایی از فراز کانال مانش را انجام دادند.

گیفارد که در سال ۱۸۵۲ در فرانسه ساخته شد، اولین نمونه از کشتی هوایی صلب (Dirigible Airship) بود. گیفارد به وسیله یک مثلث، پارویی شبیه به بادبان و یک پروانه که به یک موتور بخار کوچک متصل بود هدایت می‌شد. هنری گیفارد، مخترع این کشتی هوایی، در سپتامبر ۱۸۵۲، با این کشتی هوایی فاصله ۲۷ کیلومتری پاریس تا روستای النکورت را به مدت ۳ ساعت پیمود. هر چند، موتورهای کشتی هوایی او به اندازه‌ای قوی نبودند که بتواند راهی که آمده را در جهت مخالف باد برگردد.

سالامون اندروز، پیشگام هوانوردی آمریکا، در سال ۱۸۶۳، یک کشتی هوایی صلب آزمایشی را به پرواز درآورد. اندروز با این کشتی هوایی که «صلب اِرون» نام داشت، بر فراز نیوجرسی و نیویورک پرواز کرد. ارون موتور نداشت، بلکه از یک کیسه گاز به شکل بال و پره‌های هدایت‌شونده بهره می‌برد که به اندورز امکان کنترل ارتفاع، سرعت و جهت کشتی هوایی را می‌دادند. نوآوری‌های اندروز، الهام‌بخش طراحی کشتی‌های هوایی آینده شدند، از جمله کشتی هوایی هیبریدی ایرلندر ۱۰ که بخشی از نیروی تراست خود را از کیسه‌های گاز بال شکل خود می‌گرفت.

لا فرانس (La France)، یک کشتی هوایی نظامی آزمایشی فرانسه بود که در سال ۱۸۸۴، اولین پرواز کاملا کنترل شده را از یک پایگاه هوایی در نزدیکی پاریس انجام داد و فاصله‌ای حدود ۸ کیلومتر را پیش از بازگشت به محلی که از آن بلند شده بود طی کرد. لا فرانس با بادنما هدایت می‌شد و به‌وسیله یک پروانه بزرگ با موتور برقی با قدرت ۸٫۵ اسب بخار و یک باتری کلر روی که تقریبا نیم تن وزن داشت پرواز می‌کرد. بعد از چندین پرواز موفق لا فرانس، ارتش فرانسه سفارش ساخت اولین کشتی هوایی نظامی، لا ریپوبلیک (La République) را برای تجسس و بمباران داد.

برخلاف کشتی‌های هوایی آزمایشی فرانسه که از یک کیسه گاز قابل انعطاف مملو از هیدروژن بهره می‌بردند، کشتی‌های هوایی که توسط فردیناند فون زپلین، پیشگام هوانوردی آلمان طراحی شدند از یک کیسه گاز سخت بهره می‌بردند که با چارچوبی شکل آن حفظ می‌شد.

اولین کشتی هوایی سخت زپلین، ال‌زد-۱ (LZ-1)، روز ۲ ژوئیه ۱۹۰۰ از یک آشیانه شناور در دریاچه کنستانس در جنوب آلمان به پرواز درآمد. زپلین از سال ۱۹۰۶ تا ۱۹۰۸، سه کشتی آزمایشی دیگر ساخت. ال‌زد-۴ (LZ-4)،  روز ۱ ژوئیه ۱۹۰۸ پرواز ۱۲ ساعته‌ای را بر فراز سوئیس انجام داد.

اولین کشتی هوایی مسافربری تجاری موفق، ال‌زد-۱۰ شوابن (LZ 10 Schwaben)، کابین مسافری برای ۲۰ نفر داشت و در ژوئیه سال ۱۹۱۱ شروع به کار کرد. کشتی هوایی ال‌زد-۱۰ شوابن، بیش از ۱۵۰۰ مسافر را طی ۲۱۸ پرواز برای اولین شرکت هواپیمایی جهان دیلاگ (DELAG) در سراسر آلمان جابه‌جا کرد. اما این کشتی هوایی۷ ژوئن سال ۱۹۱۲، طی یک طوفان در نزدیکی دوسلدورف از خطوط فرود (طناب‌هایی که خدمه فرود از آن برای هدایت فرود کشتی بهره می‌بردند) جدا شد و هیدروژن درون کیسه گاز نیز با جرقه‌ای ناشی از الکتریسیته ساکن، شعله‌ور شد و در کام آتش سوخت.

یکی دیگر از کشتی‌های هوایی زپلین، ال‌زد-۱۴ (LZ-14)، اولین کشتی هوایی متعلق به نیروی دریایی امپراتوری آلمان بود. ال‌زد-در ۹ سپتامبر سال ۱۹۱۳، با ۲۰ نفر خدمه از زمین برخاست، کشتی هوایی دستور داشت که مانوری را در سواحل دریای شمال انجام دهد. ال‌زد-۱۴ در باد شدید و باران‌های سردسیری پرواز می‌کرد که همین باعث شد، هیدروژن از کیسه‌های گاز نشت کند و نیروی تراست خود را از دست بدهد. کشتی هوایی در نزدیکی مجمع الجزایر هلیگولند در سواحل آلمان و دانمارک سقوط کرد. ۱۳ نفر از خدمه غرق شدند و ۷ نفر توسط قایق نجات پیدا کردند.

در جریان جنگ جهانی اول، مقامات نظامی بریتانیا از آنچه به آن «تهدید زپلین» می‌گفتند، به‌شدت واهمه داشتند. به‌همین منظور، تصمیم گرفتند که کشتی‌های هوایی آلمان‌ها را بمباران کنند. یکی از معروف‌ترین حمله‌ها به کشتی‌های هوایی آلمان، یورش کوکسهاون (Cuxhaven Raid) نام دارد که کریسمس سال ۱۹۱۴ انجام گرفت.

در این حمله، هواپیمای نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا به‌وسیله هواپیماهای آب‌نشین به سواحل دریای شمال برده شد، جایی‌که از حمایت کشتی‌ها و زیردریایی‌ها نیز برخوردار بود. از آنجا هواپیما بلند شد و بمب‌های خود بر سر آلمان‌ها انداخت و باعث خسارت‌های زیادی به تاسیسات ساحلی و آشیانه کشتی‌های هوایی صلب نیروی دریایی امپراطوری آلمان شد. یورش کوکسهاون، نخستین حمله ترکیبی دریایی و هوایی تاریخ بود.

آلمان در طی جنگ جهانی اول از کشتی‌های هوایی خود برای بمباران‌های هوایی استفاده می‌کرد. این بمباران‌های هوایی از اوایل سال ۱۹۱۴ با حمله زپلین‌ها به شهر لژه در بلژیک آغاز شدند، این نخستین باری بود که شهری بمباران هوایی می‌شد. این کشتی‌های هوایی، تنها وسایل نقلیه هوایی بودند که در آن زمان موفق به انجام عملیات‌های پایدار هوایی در آسمان بریتانیا می‌شدند. کشتی‌های هوایی آلمان بین سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ که اکثر آن‌ها زپلین بودند، ۲۱ حمله‌ی هوایی را بر فراز شهرهای مختلف بریتانیا انجام دادند، از جمله در لندن که موجب کشته و زخمی شدن هزاران نفر شد.

در جنگ، کشتی‌های هوایی به اندازه‌ای بزرگ، کُند و قابل اشتعال بودند که تبدیل به اهداف آسانی برای جنگنده‌های دشمن شوند. و نیروهای بریتانیا و آمریکا هم که به دنبال راهکاری برای دفاع از کشتی‌های هوایی خود بودند، هواپیماهای جنگنده را از روی کشتی‌های هوایی به‌پرواز در می‌آوردند.

در سال ۱۹۱۰، کشتی هوایی آمریکایی‌ که توسط والتر ولمن و ملوین وانیمن طراحی شده بود، به همراه ۴ نفر خدمه به هوا فرستاده شد تا اولین پرواز بر فراز اقیانوس اطلس را انجام دهد. این کشتی هوایی باید روز ۱۵ اکتبر از آتلانتیک‌سیتی به نیوجرسی می‌رفت. اما، موتورها ۳۸ ساعت پس از شروع سفر دچار مشکل شدند. کشتی هوایی قبل از اینکه خدمه در نزدیکی برمودا کشتی را ترک کنند و سوار یک کشتی بخار شوند، ۳۳ ساعت دیگر هم به سفر خود ادامه داد.

اولین سفر هوایی موفقیت‌آمیز به وسیله یک کشتی هوایی بر روی اقیانوس اطلس در سال ۱۹۱۹ انجام گرفت. این پرواز در حالی انجام می‌گرفت که تنها چند هفته قبل، اولین پرواز هواپیمایی بر فراز اقیانوس اطلس به وسیله هوانوردان بریتانیایی جان آلکاک و آرتور براون انجام شده بود. کشتی هوایی بریتانیایی آر-۳۴ روز ۲ ژوئیه سال ۱۹۱۹ انگلستان را ترک کرد و چهار روز بعد به مینولا، لانگ آیلند در نیویورک رسید. یک هفته بعد، کشتی هوایی بریتانیایی‌ها، در سفر بازگشت به انگلستان، سفر خود را بر فراز اقیانوس اطلس انجام داد.

با بزرگ‌تر شدن کشتی‌های هوایی، کنترلشان در بادهای تند دشوارتر می‌شد و کیسه‌های گاز حاوی هیدروژن این کشتی‌های هوایی نیز آن‌ها را مستعد آتش گرفتن می‌کرد. یکی از بدترین سوانح هوایی روز ۲۱ دسامبر ۱۹۲۳ رخ داد، هنگامی که کشتی هوایی نیروی دریایی آلمان، دیکسمود در نزدیکی سواحل سیسیل ایتالیا منفجر شد و تمام ۵۲ نفر خدمه حاضر در کشتی هوایی جان خود را از دست دادند.

دو کشتی هوایی بریتانیایی، آر-۱۰۰ و آر-۱۰۱ برای پرواز مسیرهای هوایی طولانی طراحی شده بودند. در سال ۱۹۳۰،کشتی هوایی آر-۱۰۰ یک پرواز آزمایشی را از بدفوردشایر انگلستان تا مونترال کانادا انجام داد و در طی ۷۸ ساعت، ۵۳۰۰ کیلومتر را طی کرد.

آر-۱۰۱ بزرگ‌ترین کشتی هوایی مسافربری جهان بود که اولین پرواز خود را در سال ۱۹۲۹ انجام داد. آر-۱۰۱  دارای بزرگ‌ترین کابین مخصوص مسافران بود که تا آن زمان ساخته شده بود. آر-۱۰۱ که ظرفیت ۵۰ نفر مسافر را داشت، دارای دو عرشه و سالنی در بین این دو عرشه به بزرگی ۵۱۰ متر مربع نیز بود.

کشتی‌های هوایی آر-۱۰۰ و آر-۱۰۱ ساخته شده بودند تا با کشتی‌های اقیانوس‌پیما رقابت کنند. اما آ-۱۰۱ روز ۳۰ اکتبر ۱۹۳۰، در سفر خود به کراچی در پاکستان کنونی (آن زمان هندوستان)، ارتفاع خود را از دست داد و سقوط کرد. کشتی هوایی بریتانیایی‌ها در شمال فرانسه آتش گرفت که منجر به مرگ ۳۸ نفر از ۵۴ نفر حاضر در کشتی شد. این سانحه هوایی موجب پایان یافتن پروژه کشتی‌های هوایی مسافربری بریتانیا شد.

کشتی هوایی بزرگ آلمان، گراف زپلین، در سال۱۹۲۸ ساخته شد تا بهترین کشتی هوایی مسافربری جهان شود. گراف زپلین، طی ۹ سال، ۵۹۰ پرواز را انجام داد و طی این پروازها حدود ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر را پیمود. این کشتی هوایی روز ۸ اوت سال ۱۹۲۹ از پایگاه نیروی دریایی لیک‌هرست در نیوجرسی خارج شد و در فردریشفاین، آلمان، توکیو، ژاپن و لس‌آنجلس توقف کرد و دوباره ۲۱ روز بعد به لیک‌هرست بازگشت.

دو کشتی هوایی نظامی آمریکا، یواس‌اس اکرون و ماکرون از بزرگ‌ترین کشتی‌های هوایی بودند که تابه‌آن زمان ساخته شده بودند. هر کدام از این کشتی‌های هوایی عظیم‌الجثه، ۲۳۹ متر طول داشتند. کشتی‌های هوایی آمریکا برای اجتناب از آتش‌سوزی با هلیوم ساکن پر شده بودند، تا آن زمان، بسیاری از کشتی‌های هوایی که از گاز هیدروژن استفاده می‌کردند، در سوانح هوایی نابود شده بودند. اما این‌ راهکار هم باعث نجات این کشتی‌های هوایی نشد: اکرون روز ۴ آوریل ۱۹۳۳، در جریان طوفانی در سواحل نیوجرسی سقوط کرد و ۷۳ خدمه کشتی هم در جریان این سانحه کشته شدند.

 زمانی که کشتی هوایی هیندنبورگ ال‌زد ۱۲۹، اولین پرواز خود را در سال ۱۹۳۶ انجام داد، پرچم‌دار ناوگان زپلین آلمان بود. هیندنبورگ که بزرگ‌ترین کشتی هوایی تجاری تاریخ لقب گرفته بود، در زمان خود از پیشرفته‌ترین تکنولوژی بهره می‌برد. هیندنبورگ، ۲۴۵ متر طول و ۴۱٫۲ متر قطر داشت. هیندنبورگ که چهار برابر هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ بود، می‌توانست با حداکثر سرعت ۱۳۵ کیلومتر در ساعت پرواز کند.

بهای یک سفر یک طرفه بر فراز اقیانوس اطلس ۴۰۰ دلار بود، کرایه‌ای که در آن زمان بسیار بالا بود و مسافران آن هم به طبع ثروتمندان، افراد مشهور، رهبران صنعتی و چهره‌های سیاسی بودند. در کشتی هوایی هیندنبورگ، ۷۲ تخت برای مسافران تدارک دیده شده بود. علاوه بر این، این کشتی هوایی، سالن غذا خوری، اتاق‌های مخصوصی برای مطالعه، تفریح و استعمال دخانیات داشت.  

هیندنبورگ ال‌زد ۱۲۹، بعد از ظهر روز ۶ مه ۱۹۳۷، برای آخرین بار از فراز اقیانوس اطلس عبور کرد و به لیک ‌هرست در نیوجرسی رسید. در حالی که شرایط جوی نامناسب بود، خدمه کشتی هوایی تصمیم گرفتند، برای قرار گرفتن در موقعیتی بهتر، مانوری را انجام دهند. اما پس از این مانور، خطوط فرود از هیندنبورگ جدا شدند.

در این لحظه، هیندنبورگ در ارتفاعی ۵۴ متری معلق بود. چند دقیقه بعد، خدمه فرود، تکان‌هایی را مشاهده کردند که ناشی از نشت هیدروژن از مخازن بود. در همین حین بود که اولین شعله‌های آتش در کشتی هوایی دیده شدند. به این ترتیب، تنها در عرض چند ثانیه، تمام دم و پس از آن، پوشش پارچه‌ای هیندنبورگ سوخت و تنها اسکلت آن باقی ماند. این آتش‌سوزی مهیب که جلوی چشم هزاران نفر اتفاق می‌افتاد، تنها ۳۴ ثانیه طول کشید و در عرض چند ثانیه، همه‌چیز به تلی از خاکستر بدل شد.

امروز برخی از شرکت‌ها می‌خواهند، نقش مدرنی را برای کشتی‌های هوایی تعریف کنند و از کشتی‌های هوایی برای حمل محموله، اهداف تجاری یا به عنوان قایق بادبانی شخصی بهره ببرند. کشتی هوایی مفهومی که توسط شرکت هوانوردی کالیفرنیا ساخته می‌شود، با هلیم غیر قابل اشتعال پر می‌شود و با توجه به شکل آیرودینامیکی بدنه خود و موتورهای برقی‌اش امکان برخاستن از زمین را خواهد داشت.

دیگر طراحی مدرن کشتی هوایی، ایرلندر ۱۰ ساخت بریتانیا است که اولین پروازهای آزمایشی خود را در سال ۲۰۱۶ انجام داد. ایرلندر ۱۰ که ۹۲ متر طول دارد، بزرگ‌ترین کشتی هوایی در حال عملیات جهان است. اما این کشتی هوایی آزمایشی در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۷ در کاردینگتون انگلستان دچار مشکل شد. طی این سانحه، ایرلندر ۱۰ ناگهان از خطوط فرود خود جدا شد. این کشتی هوایی دارای سیستم ایمنی است که در شرایطی که از خطوط فرود جدا شود، به‌طور خودکار عمل می‌کند و بدنه کشتی هوایی را باز کرده و کیسه‌ گاز را تخلیه می‌کند. همچنین سازندگان ایرلندر ۱۰ گفته‌اند که سوخت و هلیوم درون کشتی هوایی کاملا ایمن هستند. در این سانحه‌، هیچکس در کشتی هوایی نبود، اما ۲ نفر از خدمه فرود در جریان آن آسیب‌های جزئی دیدند. قرار است، ایرلندر ۱۰ به‌زودی بازسازی شود.