داستان آب روی مریخ با تصور ما متفاوت است
درحالی‌که واقعیت همچنان پوشیده است، بررسی‌ها‌ی اخیر نشان می‌دهند که شاید لازم باشد دانسته‌ها‌ی خود در‌باره‌ی وجود یا عدم وجود آب روی مریخ را از نو ویرایش کنیم؛ چرا که احتمال دارد بیش‌تر از میزانی که تاکنون انتظار داشتیم، روی مریخ آب وجود داشته باشد. این میزان آب می‌تواند در مکان‌ها‌یی که تاکنون بررسی نکرده‌ایم مخفی شده باشد.
یکی از نشانه‌ها‌یی که تاکنون در این مورد یافته‌ایم از بررسی خاک مریخ به دست آمده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که میلیارد‌ها سال پیش، خاک مریخ رطوبت زیادی داشته است و همچنان در قسمت‌ها‌ی مختلف ساختار خاکی سیاره، خاک مرطوب شبیه به رس یافت می‌شود.
طبق قواعد موجود، بسیاری از پژوهشگران عقیده دارند که وجود این خاک‌ها‌ی مرطوب و گل‌مانند که در تمامی سطح مریخ پراکنده شده‌اند، این تفکر را به وجود می‌آورد که در زمان‌ها‌ی بسیار دور بین سنگ‌ها‌ی آتش‌فشانی و آب روی سطح مریخ یا سیستم‌ها‌ی فعال آب‌گرمایی مانند چشمه‌ها، برهم‌کنش‌های مادی رخ داده است. کوین کنن، پژوهشگر سیاره‌شناس در دانشگاه مرکزی فلوریدا، می‌گوید:
من اینگونه فکر نمی‌کنم. این خاک مرطوب می‌تواند از پدیده‌ی کاملا متفاوت دیگری ناشی شده باشد؛ یک حمام بخار تشکیل‌شده از اقیانوسی از مواد مذاب و ماگما‌ی آتش‌فشانی که از ازل روی سطح مریخ وجود داشته است. نسخه‌ی اصلی ساخت این نوع خاک، اضافه کردن حرارت و آب به سنگ‌ها و صخره‌ها است. این ساختار اتمسفری ابتدایی که توسط اقیانوس ماگما و مواد مذاب به وجود آمده است، داغ‌ترین و مرطوب‌ترین اتمسفری بوده که مریخ تاکنون داشته است.
در این داستان فرضی که به زمان تشکیل مریخ و ابتدای تشکیل منظومه‌ی شمسی مربوط می‌شود، مریخ درست مانند دیگر سیاره‌ها‌ی سنگی از اقیانوسی از ماگما و مواد مذاب پوشیده بوده است.
کنن و تیم او عقیده دارند که هم‌زمان با سرد شدن محیط سیاره و انجماد مواد مذاب روی سطح، آب درون سیاره به روی سطح راه پیدا کرده است و بر اثر تبخیر وارد اتمسفر شده و مه قطوری تشکیل داده که تمامی سیاره را احاطه کرده است.
این حمام بخار، سطح تازه منجمدشده را به خاک خیسی تبدیل کرده که در طول میلیار‌ها سال به‌وسیله‌ی فعالیت‌ها‌ی آتش‌فشانی و بمباران‌ها‌ی شهابی جا‌به‌جا شده است. نتیجه‌ی این فرایند همین خاک پراکنده‌ی مرطوبی است که در حال حاضر روی سطح مریخ مشاهده می‌کنیم.
تیم کنن اذعان کرد که تمامی این داستان در مورد اقیانوس ماگما و مواد مذاب و تشکیل آن هم‌زمان با تشکیل منظومه‌ی شمسی، هنوز در حد حدس و گمان است.
با این حال شبیه‌سازی رایانه‌ای پژوهشگران، ارزش بیش‌تری به این داستان می‌دهد. پژوهشگران آزمایش‌ها‌یی انجام دادند که در آن‌ها، سنگ‌ها‌یی شبیه به سنگ‌ها‌ی ساختار مریخ، با همان ساختار بازالتی را به مدت دو هفته تحت فشار و گرما‌ی شدید قرار می‌دهند و در پایان، خاکی شبیه به نمونه‌ها‌ی دیده‌شده روی سطح مریخ باقی می‌ماند.
اگر این تفکر در مورد شرایط اولیه‌ی مریخ درست باشد، فقط به دانشجویان علاقه‌مند به داستان آب در مریخ مربوط نمی‌شود؛ بلکه نشان می‌دهد که دوران آبی این سیاره، طوری که ما همیشه تصور کرده‌ایم نبوده؛ یعنی این دوران پایدار نبوده است. کنن در مصاحبه با ScienceAlert می‌گوید:
شرایط محیطی بسیار گرم و ناپایدار مریخ از ۴.۵ میلیارد سال پیش یعنی از زمان سرد شدن محیط این سیاره، کنترل شده است.
دوره‌ای وجود داشته که شرایط دمایی برای ایجاد و رشد زندگی مناسب بوده است؛ اما این شرایط چه مدت طول کشیده است؟ زمانی که سیاره کاملا سرد شد و میدان مغناطیسی ناپدید شد، شرایط زندگی همچنان در زیر سطح برقرار بوده است.
مطابق این نظریه، تلاش‌ها‌ی انسان در آینده برای یافتن آب و شرایط زندگی روی مریخ نباید فقط به سطح و نزدیک سطح این سیاره محدود شود؛ بلکه ممکن است در اعماق این سیاره، منابع مهمی از عناصر حیاتی مخفی مانده باشد. کنن می‌گوید:
نظریهی اخیر پیش‌بینی می‌کند که باید آب بیش‌تری روی مریخ وجود داشته باشد. ممکن است این آب به‌صورت خالص نباشد و در عناصر خاصی پنهان یا در عمق چندین کیلومتری سطح مریخ باشد.
مقداری که برای آب پنهان در سیاره توسط تیم کنن تخمین زده شده، به حدی است که می‌تواند تمامی سطح سیاره را با قطر حدود نیم کیلو‌متر بپوشاند. این یک میزان تقریبی است؛ اما تا زمانی که در مورد خاک سطح مریخ اطلاعات دقیقی پیدا نکنیم، نمی‌توانیم دقیقا اظهار نظر کنیم.
محققان امیدوارند که پروژه‌ی ناسا در سال ۲۰۲۰ بتواند در حل این مشکل کمک کند. در صورتی که کاوشگر این پروژه دقیقا جایی که میزانی از خاک مرطوب وجود دارد فرود بیاید، می‌توانیم اطلاعات زیادی در مورد گذشته و آینده‌ی مریخ به دست آوریم. کنن می‌گوید:
نمونه‌‌هایی که از کاوشگر این پروژه به دستمان می‌رسد، می‌تواند سؤالات بزرگی را در مورد مریخ پاسخ‌گو باشد.
فضا‌نوردان آینده می‌توانند از این خاک‌ها‌ی مربوط و عناصر حیاتی حاوی آب استفاده کنند.
این مقاله در مجله‌ی Nature منتشر شده است.
نظرات