شاپرک: انتظار نوآوری از دولت بیجاست؛ موتور رگتک باید در بخش خصوصی روشن شود
امروز، سهشنبه ۲۵ آذرماه، در رویداد «رگمیت» در دانشگاه صنعتی شریف، پنل تخصصی با عنوان «تنظیم هارمونی اکوسیستم رگتک در ایران» برگزار شد؛ پنلی که در آن، نمایندگان نهاد ناظر، شرکتهای پرداخت، بازیگران فناوری و دانشگاهیها تلاش کردند یک پرسش مشترک را از زوایای متفاوت پاسخ دهند: چرا اکوسیستم رگتک در ایران بهدرستی شکل نگرفته و برای «هماهنگسازی» آن چه باید کرد؟
در این پنل مجتبی یوسفینژاد (معاون نظارت شاپرک)، میثم رجبی (مدیرعامل شرکت رادین)، حسین رضایی (قائممقام پرداخت نوین)، دکتر علی کمندی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) و دکتر مهدی احمدی (مدیرعامل و عضو هیئتمدیره رایان همافزا) در آن حضور داشتند.
شکاف اصلی: «هزینه»، «داده»، «قواعد بازی»
از دل صحبتهای اعضای پنل، سه مشکل نمایان شد. مشکل اول، هزینههای انطباق و نظارت است که روی دوش شرکتها سنگینی میکند و انگیزه سرمایهگذاری زیرساختی را میکاهد. فقدان زیرساخت حکمرانی داده و Data Sharing که مانع تشکیل بازار واقعی رگتک دیگر مشکلی است که به آن اشاره شده است. سومین مشکل هم ابهام در نقش دولت و نهاد ناظر—کنترلگر یا تنظیمگر—همچنان بحثبرانگیز است که روی رفتار بازار اثر میگذارد.
میثم رجبی، مدیرعامل شرکت رادین، با یک مثال ملموس وارد بحث شد؛ مثال از جایی که فاصله «واقعیت کسبوکار» و «برداشت نهادی» به هزینه مستقیم تبدیل میشود. او گفت در دستگاههای کارتخوان شرکتشان حدود ۲۵ میلیارد تومان تراکنش وجود دارد اما کارشناس مالیاتی تشخیص میدهد که این عدد به معنای ۳۰ میلیارد تومان درآمد است و میگوید «این تشخیص ماست».
رجبی از همین نقطه به سراغ مسئله بزرگتر رفت: «اگر شرکتهای پرداخت (PSP) هیچ کنترلی روی کارشان ندارند و نمیتوانند برای زیرساخت خود هزینه کنند، چطور قرار است بار الزامات و هزینههای نظارتی را هم حمل کنند؟»
او در ادامه، نقد تندتری را متوجه تنظیمگری حوزه پرداخت کرد و گفت به باور او، رفتارهای حاکم بر بازار بهگونهای است که بازار آزاد عملاً به رسمیت شناخته نمیشود و در چنین شرایطی «اکوسیستم رگتکی شکل نمیگیرد». جمعبندی او روشن بود: پیشنیاز شکلگیری اکوسیستم رگتک، تغییر پارادایم دولت است؛ از دولت کنترلگر به دولت تنظیمگر.
ضرورت کاهش هزینه مبادلاتی
دکتر مهدی احمدی، مدیرعامل و عضو هیئتمدیره رایان همافزا، روی یک مسئله ساختاری دست گذاشت: تکروی و جزیرهای بودن PSPها. از نگاه او، هر شرکت نرمافزار خودش را دارد و این پراکندگی باعث میشود هزینهها بالا برود و همافزایی شکل نگیرد.
او تأکید کرد اگر ناظر بخواهد هزینه جدیدی به شرکتها تحمیل کند، «کار اشتباهی» انجام داده؛ چون در یک بازار رقابتی، باید هزینههای مبادلاتی تا جای ممکن پایین بیاید.
احمدی با اشاره به الزاماتی مثل معرفی «یک مسئول جلوگیری از پولشویی» و گزارشدهیهای مرتبط، گفت اینها در عمل هزینهزا هستند و نباید مسئولیتشان بهصورت مستقیم روی دوش شرکتهای خصوصی گذاشته شود؛ به باور او سیستم بانکی باید جلوی ورود این پولها را بگیرد. در نهایت، او نقش رگتکها را اینطور تعریف کرد: ایجاد فضای رقابتی تا بازاری پیرامون آنها شکل بگیرد و اکوسیستم از دل رقابت رشد کند.
انتظار نوآوری از دولت «بیجا»ست، اما شکلگیری این انتظار هم قابل فهم است
یوسفینژاد، معاون نظارت شاپرک، نقطه تمرکز را روی یک پرسش بنیادین برد: آیا نوآوری را میشود بر دوش دولت انداخت؟
او گفت در دنیا، دولتها معمولاً «مظهر ثبات» و حافظ ساختارهای موجود هستند و انتظار رفتار نوآورانه از دولت و حاکمیت انتظاری بیجاست. اما همزمان اضافه کرد در ایران چون بیش از ۸۰ درصد اقتصاد به نوعی دولتی/حاکمیتی است، چنین انتظاری شکل گرفته و از این منظر «غیرمنطقی نیست».
یوسفینژاد از اینجا به اصل بحث پنل رسید: ما اکوسیستم رگتک نداریم—اما آیا باید حاکمیت آن را بسازد؟ خیر. او تأکید کرد «پارادایم» فقط سمت دولت نیست و بخش مهمی از آن به حوزه نوآوری در بخش خصوصی برمیگردد: «یعنی اگر قرار است رگتک معنا پیدا کند، باید بخشی از موتور آن بیرون از دولت روشن شود.»
بدون حکمرانی داده، رگتک ساخته نمیشود
علی کمندی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، اهمیت رگتک را در سطح جهانی یادآوری کرد و گفت این حوزه آنقدر مهم شده که نهادهای بزرگی مانند صندوق بینالمللی پول و سازمان ملل هم درگیر آن هستند.
اما او بلافاصله بحث را به «پیشنیاز»ها برگرداند: اگر میخواهیم رگتکها در ایران شکل بگیرند، اول باید ریسکهای بازار شناسایی شوند و این بدون دیتا ممکن نیست. کمندی گفت ایران با فقدان داده مواجه است و وقتی «چارچوب و زیرساختهای حکمرانی داده» وجود نداشته باشد، طبیعی است که Data Sharing رخ ندهد و در نتیجه، اکوسیستم رگتک هم شکل نگیرد. جمعبندی او چنین بود: «ابتدا زیرساختها باید درست شکل بگیرد، بعد میشود انتظار داشت رگتکها رشد کنند و به کار بیایند.»
کمندی همچنین اشاره کرد که ردپایی از رگتک در برنامه هفتم توسعه دیده میشود اما آن را «نوپا» دانست و گفت باور دارد از امسال این موضوع در کشور جدیتر دنبال میشود. نقطه تأکیدی او در پایان تکرار شد: تا حاکمیت داده ایجاد نشود، در رگتک کار خاصی نمیتوان کرد.
تجربه صنعت پرداخت: رگتک برای کاهش هزینه و سرعتبخشی به کنترل ریسکها
حسین رضایی، قائممقام شرکت پرداخت نوین، از زاویه عملکرد صنعت پرداخت وارد شد و گفت در حوزه پرداخت و PSP در کشور رشد قابل توجهی داشتهایم؛ تا جایی که یکی از چیزهایی که مردم کمتر درگیر آن هستند «خودِ پرداخت» است، چون نیازمندیهایشان آنلاین حل میشود و پول نقد عملاً کمرنگ شده است.
اما رضایی تأکید کرد نهادهای تنظیمگر این حوزه یعنی شاپرک و بانک مرکزی نیازمند شفافیت بیشتر و «تغییر مسیر» در قواعد و قوانین هستند. او در بخش راهکار، رگتک را ابزاری برای کاهش هزینهها معرفی کرد—بهویژه از مسیرهایی مثل احراز هویت دیجیتال—و گفت رگتک در حوزههایی نظیر مبارزه با پولشویی هم کاربردی است.
او یک نکته اجرایی هم اضافه کرد: کنترل دادهها به شکل دستی هم زمانبر است و هم هزینهبر؛ در حالی که رگتک میتواند همین فرآیندها را سریعتر و کمهزینهتر پیش ببرد.
«هارمونی» وقتی ممکن است که نقشها روشن و داده قابل جریان باشد
در مجموع، پنل «تنظیم هارمونی اکوسیستم رگتک در ایران» بیش از هر چیز نشان داد اختلافنظرها بیشتر از جنس «هدف» رگتکها نیست، از جنس «مسیر» و «تقسیم نقش» است. اگر «هارمونی» قرار است شکل بگیرد، طبق تصویری که حاضرین در این پنل ترسیم کردند، باید همزمان سه اتفاق رخ دهد: شفاف شدن قواعد بازی، ساختهشدن زیرساخت حکمرانی داده، و ایجاد میدان رقابت برای رگتکها—تا اکوسیستم نه با دستور، بلکه با انگیزه اقتصادی و امکانپذیری فنی رشد کند