ترس به جان یوتیوب فارسی؛ یک امتیاز به نفع رفع فیلترینگ؟

این قابلیت جدید که برخی از فعالان این حوزه از وقوع آن همیشه هراس داشتند، می‌تواند درآمدزایی اکوسیستم تولید محتوای ویدیویی ایران را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار بدهد. تا لحظه نوشتن این گزارش بررسی زومیت نشان می‌دهد که هنوز برخی از یوتیوبرها از این الگوریتم جدید در امان بودند و ظاهرا به همه نرسیده است. اما به گفته بسیاری از کارشناسان اینترنت این سیاستی بوده که از سال‌ها پیش در یوتیوب پیاده شده و گوگل شروع به شناسایی آی‌پی‌های مورد استفاده‌ی کاربران ایران و فیلترشکن‌ها کرده که منجر به حذف تبلیغات آنها در یوتیوب‌های ایرانی‌ها شده است.

آرین اقبال، کارشناس شبکه به زومیت توضیحاتی درباره تاریخچه این سیاست‌ها می‌دهد و می‌گوید: «اینستاگرام که موقعیت جغرافیایی ما را از پیش تشخیص می‌داد اما قدرت تشخیص یوتیوب به‌عنوان شرکت‌ زیرمجموعه گوگل حتی از آن هم بیشتر است. گوگل قوی‌ترین قدرت تشخیص آی‌پی را در بین سرویس‌هایی که ما استفاده می‌کنیم دارد. از سال ۱۴۰۱ گوگل شروع به مارک کردن ‌‌vpnها و بستن تبلیغات کشورهای دیگر برای کشورهای لیست تحریم آمریکا (از جمله ایران) کرد. دوره‌ای که ما اسم آن را فناتحریم گذاشتیم.»

ممکن است به دلیل فشارها در مورد اینترنت طبقاتی باشد، امکان دارد دلیل دیگر آن قوانین جدید ترامپ باشد یا اینکه یوتیوب سیاست جدیدی برای افزایش بازدهی تبلیغات خود در پیش گرفته باشد اما هر دلیلی داشته باشد، این اتفاق و این سیاست جدید نیست.

- آرین اقبال، کارشناس اینترنت

شادی خوش‌کار

محدودیت در خروجی گوگل؛ آزمایشی برای محدودیت‌های بیشتر اینترنت در ایران

مطالعه '3

هفته گذشته پارلمان اروپا در نامه‌ای به غول‌های فناوری، از جمله گوگل درخواست کرده بود که این شرکت‌ها قدم‌هایی برای دسترسی ایرانی‌ها به اینترنت آزاد بردارند.

بیایید با عدد و رقم درباره کاهش درآمد حرف بزنیم. برای مثال آریا کئوکسر، یکی از یوتیوبرهای معروف ایرانی، می‌گوید که اگر قبلا از هر هزار بازدید، ۱۱ دلار از یوتیوب دریافت می‌کرد الان این رقم به یک دلار رسیده است. یعنی درآمد او با ۹۰ درصد کاهش روبه‌رو شده است. او در یک لایو می‌گوید بابت ویدیویی که ۴۰۰ هزار بازدید گرفته ۴۰۰ دلار دریافت کرده است. البته وضعیت همه یوتیوبرها این‌قدر وخیم نیست.

به گفته پسندیده به نظر می‌رسد اغلب کانال‌هایی که مخاطب عمومی دارند و محتوای طولانی سرگرمی تولید می‌کردند با کاهش درآمد بیشتری روبه‌رو شده است.

به گفته شجاری این اتفاق ممکن است به دلیل سیاست‌های جدید یوتیوب در پایان سال ۲۰۲۵ باشد و هر یوتیوبری هم که از این صف جا مانده به‌زودی به این لیست بپیوندد.

به گفته آرین اقبال گوگل پیش از این در سال ۱۴۰۱ اینطور اعلام کرده بود که برای بازدهی تبلیغات خود دست به این کار زده است. یعنی کشورهایی که تبلیغات در آن منجر به افزایش درآمد نمی‌شود از نمایش تبلیغ محروم کند. توضیحات او این است:

صاحب تبلیغات انتظار دارد که نمایش این آگهی منجر به افزایش فروش کالای او شود و وقتی با ایران مراوده مالی وجود نداشته باشد، تبلیغات را به ما نشان نخواهد داد. درنتیجه پولی هم به حساب یوتیوبر ایرانی واریز نخواهد کرد. حتی در سال ۱۴۰۱ این سیاست‌ها را به بقیه سرویس‌های خود مثل گوگل کلاود گسترش داد.

- آرین اقبال، کارشناس اینترنت

نکته اما این است که همیشه گروه محدودی از بدنه محافظه‌کاران و مدافعان فیلترینگ بودند که به خاطر همین درآمد ارزی، از فیلترینگ یوتیوب دفاع می‌کردند. حالا با شدت سختگیری یوتیوب برای نمایش ندادن تبلیغات به کاربران ایران، دیگر این سیاست قابل دفاع نیست. دسترسی به انبوهی از اطلاعات موجود در یوتیوب، می‌تواند سطح سواد جامعه را افزایش دهد و دسترسی به این پلتفرم باید برای همه مردم آزاد شود.

همانطور که اقبال می‌گوید شناسایی کاربران ایرانی از سال‌ها پیش آغاز شده بود. تا سال‌ها پیش یوتیوب فقط ۱۰ درصد از مخاطبان ایرانی را شناسایی می‌کرد، اما در دو، سه سال اخیر، این آمار به‌طور پیوسته افزایش یافت. در نمودارهای زیر از داشبورد یک یوتیوبر فعال ایرانی می‌توان به‌ترتیب این جهش را مشاهده کرد:

حالا به گفته برخی یوتیوبرها از هفته قبل (حدود هشتم دسامبر) به یک‌باره به ۵۰، ۶۰ و به گفته برخی دیگر به ۷۰ درصد جهش کرده است.

اقبال می‌گوید که تشخیص موقعیت جغرافیایی ما برای گوگل یا همان یوتیوب به آسانی آب خوردن است؛ چراکه به گفته او این کمپانی علاوه بر آی‌پی ما، به دیتاهای دیگری هم دسترسی دارد.

گوگل مالک سیستم عامل اندروید است و بخش زیادی از اطلاعات آن‌ها از اینجا سرچشمه می‌گیرد. اطلاعاتی شامل منطقه زمانی، زبان و لوکیشن فرد. ترکیب همه این‌ها می‌تواند گوگل را به‌راحتی به آی‌پی ایرانی‌ها برساند. این در حالی است که سایت‌های غیر از گوگل مثل توییتر یا اینستاگرام فقط به آی‌پی ما دسترسی دارند.

- آرین اقبال، کارشناس حوزه اینترنت

او توضیحات دیگری هم دارد و اضافه می‌کند:

«این آی‌پی‌هایی که ما با وی‌پی‌ان استفاده می‌کنیم عموما به عنوان آی‌پی دیتاسنتری مارک شده‌اند. یعنی چک می‌کنند که ما از چه مسیری به آنها دسترسی پیدا می‌کنیم و مشخص است آی‌پی کاربر خانگی است یا کاربر دیتا سنتر. اگر دومی باشد سرویس با ضریب بالا احتمال می‌دهد که این یک وی‌پی‌ان است. راه دیگر تشخیص موقعیت جغرافیایی ما نشت دی‌ان‌اس است. یعنی گاهی فیلترشکن‌های ما هستند که نشتی دارند و موقعیت ما را لو می‌دهند. مورد دیگر لوکیشن‌ها و شماره‌تلفنمان است. با ترکیب همه این‌ها سرویسی مانند گوگل تشخیص می‌دهد که ما جزء کشورهای تحریمی هستیم یا نه و این برای گوگل بسیار آسان است.»

در سه روز گذشته برخی از گیمرها و استریمرها اعلام کردند تصمیم دارند به سرزمین دیگری مهاجرت کنند؛ یعنی محتوای خود را به‌جای یوتیوب در پلتفرم‌های دیگر از جمله kick آپلود کنند. توضیح آن‌ها این است که قبلا برای هر ویدئو بابت ساخت، تدوین، طراحی تامنیل هزینه می‌کردند و وقتی درآمد یوتیوب افت کند، تزریق پول برای آن‌ها نمی‌صرفد. با این حال، مهدی شجاری می‌گوید بهتر است یوتیوبرها به خاطر این تغییرات یوتیوب را رها نکنند.

هزینه ساخت یک ویدیو در سطح معمولی بدون ادیت خاص حدود یک تا دو میلیون تومان خواهد بود. این که برای فردی می‌صرفد یا نه به مدل و موضوع محتوای او مرتبط است. برای مثال ما در حوزه تکنولوژی به جز دو الی سه تا ویدیو در سال برای گوشی‌های خاص بازدیدهای زیادی نمی‌گیریم.

- مهدی شجاری، یوتیوبر و بنیان‌گذار موبونیوز

او ادامه می‌دهد: «در سال‌های گذشته مخاطبان زیادی از اینستاگرام به یوتیوب آمده‌اند و یوتیوبرها با اسپانسر گرفتن می‌توانند این هزینه را جبران کنند اما یوتیوبرهایی که در این پلتفرم فعالیت می‌کنند هنوز یاد نگرفته‌اند که به یوتیوب به‌عنوان یک بیزنس نگاه کنند. برای آن پروپوزال بنویسند و از روش‌های دیگری از یوتیوب درآمد جذب کنند.»

با این اوصاف و راهنمایی‌ها شاید برخی به این فکر کنند که عصر طلایی درآمد ارزی از راه یوتیوب به پایان رسیده است اما حالا که این پلتفرم برای مخاطبان ایرانی عملاً دیگر درآمدزا نیست می‌تواند آخرین بهانه‌جویی‌ها برای رفع فیلترینگ را از سیاستگذارانی که به آن به عنوان یک منبع درآمد ارزی نگاه می‌کردند بگیرد و دیگر توجیهی برای فیلترینگ این پلتفرم باقی نگذارد.