معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی: هوش مصنوعی مهم‌ترین ابزار ماست؛ نظارت آینده با یادگیری ماشین جلو می‌رود

صبح امروز دانشگاه صنعتی شریف میزبان «رگ‌میت» بود؛ نخستین رویداد سالانه رگ‌تک ایران که با حضور مدیران دولتی و فناوری، فعالان صنعت پرداخت، دانشجویان و اصحاب رسانه برگزار شد. در این نشست، محور اصلی بحث‌ها یک گزاره مشترک داشت: نظارت سنتی دیگر پاسخ‌گو نیست و آینده تنظیم‌گری ناگزیر به سمت نظارت هوشمند، داده‌محور و ریسک‌محور حرکت می‌کند؛ مسیری که به تعبیر سخنرانان، برگشت‌ناپذیر است.

به گزارش زومیت نوش‌آفرین مؤمن‌واقفی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، نقطه شروع این تغییر نگاه را در دو مسیر موازی توضیح داد:

• پیچیده‌تر شدن الزامات و هزینه‌های عدم‌انطباقبه گفته او، ریشه بخشی از این پیچیدگی‌ها به بحران مالی ۲۰۰۸ برمی‌گردد؛ روندی که در نهایت، طبق اشاره او، در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار هزینه عدم‌تطابق برای بانک‌های جهانی رقم زده و همین «خسارت به اکوسیستم» باعث شده توجه به مفاهیم نظارتی بیش از گذشته جدی شود.
• ظهور فناوری‌های نوین و مدل‌های جدید کسب‌وکار مالیدر کنار انباشت قوانین، فناوری‌های نوینی که با مفاهیمی مثل بانکداری باز و مدل‌های مدرن مالی شکل گرفته‌اند، زمین بازی را عوض کرده‌اند. جمع این دو نیرو به یک نتیجه مشخص می‌رسد: تنظیم‌گر دیگر راهی ندارد جز اینکه از «نظارت سنتی» به سمت «نظارت هوشمند و داده‌محور» حرکت کند.

مؤمن‌واقفی، هوش مصنوعی و الگوریتم‌های یادگیری ماشین را از مهم‌ترین ابزارهای پیشران در تحول نظارت دانست؛ ابزارهایی که به گفته او در مسیر یک تغییر جدی قرار دارند. او همچنین تأکید کرد نباید از زیرساخت‌هایی که در سال‌های اخیر جایگزین زیرساخت‌های سنتی می‌شوند غافل شد و در این زمینه به بلاکچین اشاره کرد.

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی با صراحت به چند چالش ساختاری اشاره کرد که مسیر رگ‌تک را در کشور دشوار کرده است:

• به‌روز نبودن زیرساخت‌های بانکی و فاصله با استانداردهای مدرن
• نبود بیزینس‌مدل مشخص برای رگ‌تک که باعث شده سرمایه‌گذاری کافی شکل نگیرد
• چالش‌های نهادی و حکمرانی و نبود آیین‌نامه‌های شفاف در این حوزه
• کمبود نیروی متخصص به‌عنوان یکی از گلوگاه‌های اصلی توسعه

او در همین چارچوب توضیح داد که بخش قابل‌توجهی از رگ‌تک‌های دنیا ماهیت «انطباقی» دارند و برای بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت کاربرد مستقیم ایجاد می‌کنند. از نگاه او، اگر حوزه‌های دانشگاهی وارد این مسیر شوند، بانک مرکزی از آن استقبال می‌کند و این اطمینان را داد که شرکت‌های پرداخت می‌توانند بهره‌بردار محصولات دانشگاهی در این حوزه باشند.

یکی از نقاط کلیدی سخنان مؤمن‌واقفی، گسترش دایره بازیگران بود: به گفته او اکوسیستم «رگ تک» در فین‌تک دیگر محدود به بانک‌ها و شرکت‌های فناوری نیست؛ پلتفرم‌های رمزدارایی، لندتک، اینشورتک، طلای دیجیتال و… نیز در آن حضور دارند. در چنین فضایی، مدل نظارت هم ناچار است تغییر کند: کنترل داده‌محور ریسک‌ها پیش از تبدیل‌شدن به بحران.

در بخش دیگری از این نشست، به تفاوت رویکردهای جهانی اشاره شد. مومن واقعی اعلام کرد در انگلستان، FCA بیشتر رویکرد حمایتی را دنبال می‌کند و سازوکار سندباکس را ارائه داده است. او همچنین تاکید کرد در سنگاپور، حمایت مالی به‌عنوان راهبرد اصلی برجسته شده است.

جمع‌بندی مؤمن‌واقفی برای ایران این بود که برای مهار ریسک‌های سیستمی، چاره‌ای جز نگاه همزمان به همه حوزه‌ها و اتخاذ رویکردهای ترکیبی وجود ندارد: حمایت، تشویق، سرمایه‌گذاری و حتی مشارکت. او در پایان، از فعالان دعوت کرد طرح‌ها و ایده‌هایشان را ارائه کنند تا در سندباکس بانک مرکزی مورد آزمایش قرار گیرد.

محمدرضا رزوان، معاون پژوهش و روابط بین‌الملل دانشگاه صنعتی شریف، از زاویه دانشگاه به موضوع نگاه کرد و گفت بسیاری از پژوهش‌هایی که انجام می‌شود «جدید و نو» نیست و در حوزه تنظیم‌گری پژوهش دقیق و درست کمتر دیده شده است. او تأکید کرد وقتی رگ‌تک با نظام پرداخت ادغام شود—موضوعی که قرار است در نخستین همایش رگ‌تک ایران بررسی شود—دامنه اثرگذاری آن عمومی‌تر می‌شود و مستقیم با زندگی مردم سر و کار پیدا می‌کند.

رزوان همچنین یادآور شد هرچند تنظیم‌گری یک کار حاکمیتی است، اما واقعیت این است که فقط نهادهای حاکمیتی درگیر آن نیستند و بازیگران بزرگ بخش خصوصی نیز نقش دارند. او با اشاره به بزرگی نظام پرداخت ایران از نظر «کمیت و تنوع»، نتیجه گرفت رگ‌تک مستقیماً بر این صنعت اثر می‌گذارد و در مواجهه با آن «باید بزرگ فکر کرد».

رضا میرنظامی، رئیس پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف، بر پیوند «توسعه» و «شفافیت» تأکید کرد و گفت اگر قرار است فناوری در رگ‌تک پیش برود، باید همزمان مسیر توسعه و شفافیت آن نیز تقویت شود. او سه حوزه‌ای را که دانشگاه شریف می‌تواند در آن به اکوسیستم کمک کند، این‌گونه برشمرد:

• پژوهش
• تحقیق و توسعه
• برد و اعتبار علمی دانشگاه در نظام تصمیم‌گیری و حکمرانی برای کمک به سیاست‌گذاری

نظارت آینده، داده‌محور است؛ و راه برگشت ندارد

آنچه از مجموع صحبت‌ها در «رگ‌میت» می‌شد برداشت کرد، هم فشار هزینه‌های انطباق و هم موج فناوری‌های نوین، تنظیم‌گری را به سمت هوشمندسازی، داده‌محوری و ریسک‌محوری هل داده‌اند؛ با این تفاوت که در ایران، این مسیر علاوه بر فرصت‌های بزرگ، با چالش‌های زیرساختی، نهادی و سرمایه‌گذاری هم گره خورده است. در چنین شرایطی، «سندباکس» و همکاری نزدیک‌تر دانشگاه، صنعت و تنظیم‌گر می‌تواند یکی از معدود مسیرهای عملی برای آزمون، یادگیری و بلوغ راهکارهای رگ‌تک باشد.