جهت‌یابی با شانس یا اقبال؛ اختلال به دلیل پارازیت یا مهاجرت به مسیریاب چینی؟

راننده تاکسی می‌خواهد از خیابان پایین به سه خیابان بالاتر برود، نقشه ما را تا انتهای اتوبانی در غرب تهران می‌برد و دور می‌زند. راهی که قرار بود ۵ دقیقه زمان ببرد، ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و یک اعصاب ضعیف و روان رنجور هم روی دست مسافر و راننده می‌گذارد.

از روز پنج‌شنبه ۱۳ آذرماه اختلال‌ها در مسیریابی دوباره افزایش پیدا کرده است. بررسی زومیت از پلتفرم «نشان» هم تایید می‌کند که از روز پنج‌شنبه هفته قبل راننده‌های تهرانی آسان به مقصد نرسیده‌اند.

احسان چیت‌ساز، معاون وزیر ارتباطات، در گفت‌گو با زومیت می‌گوید که این اختلال‌ها احتمالا ناشی از اسپوفینگ است که نهاد متولی آن به حوزه دفاعی کشور برمی‌گردد. پیش از این در زومیت توضیح داده شده بود که GPS Spoofing (جعل سیگنال موقعیت) یعنی گوشی کاربر یا اطلاعات موقعیت‌یابی غلط دریافت می‌کند، یا اصلاً نمی‌تواند موقعیت دقیق خود را پیدا کند.

چیت‌ساز پیشتر گفته بود سامانه جی‌پی‌اس در اختیار وزارت دفاع آمریکاست و برای جلوگیری از وابستگی، استفاده از نسخه چینی را در دستور کار قرار می‌دهند. در روزهایی که در شرایط جنگی به سر نمی‌بریم آیا امکان دارد مشکلات فعلی مسیریابی ناشی از تغییر سامانه موقعیت‌یابی یا همان مهاجرت به بیدو باشد؟ این موضوعی بود که زومیت به بررسی آن پرداخته است.

مهدی عباس آبادی

مدیرعامل نشان: مهاجرت از GPS به بایدو، یک ایده تئوریک با بهای سنگین است

مطالعه '6

بررسی گروه‌های تلگرامی راننده‌های اسنپ و تپسی نشان می‌دهد که این وضعیت در روزهای شنبه و یک‌شنبه (۱۵ و ۱۶ آذر) تا حدودی بهتر بود تا این که دوباره روز گذشته (۱۷ آذر) شرایط بغرنج شد یا همان‌طور که راننده‌ها توصیف می‌کنند: «جی‌پی‌اس بگیر نگیر دارد.»

بهزاد کاظمی، مدیر ارشد فنی نشان، به زومیت می‌گوید که طبق رصد آن‌ها، در روزهای پنج‌شنبه و جمعه هفته گذشته، اختلال GPS نسبت به روزهای قبل، افزایش داشته و پیک اختلال در همین دو روز بوده است.

کاظمی هم تایید می‌کند که علت اختلال‌ها جعل سیگنال موقعیت یا همان GPS Spoofing است. اما چرا مکان‌یابی گوشی‌های ما به این روز افتاد؟

کاربرها اشتباه مصطلحی دارند و می‌گویند «جی‌پی‌اس» مختل شده‌ ولی به زبان تخصصی GPS فقط یکی از سامانه‌های موقعیت‌یابی ماهواره‌ای دنیاست و ما از چندین سامانه مختلف برای رسیدن به مقصد استفاده می‌کنیم. یعنی سامانه‌هایی که به روسیه، چین، اروپا، هند و ژاپن تعلق دارد و همه آن‌ها با هم سیستم GNSS یا همان سیستم‌های جهانی رهیابی ماهواره‌ای را تشکیل می‌دهند.

این توضیحی بود که یاسر عشورزاده، مدیرعامل شرکت تیزنگر و متخصص حوزه ژئودزی، به زومیت می‌دهد. او می‌گوید نمی‌توان فقط جی‌پی‌اس را مختل کرد. به گفته او، «اختلال‌هایی که در کشور انجام می‌شود روی کل سیستم رهیابی مسیریابی ماهواره‌ای اعمال می‌شود و همه آن‌ها را از کار می‌اندازند.»

گیرنده‌های ماهواره‌ای، همین کیت‌های ‌ GNSS هستند. این گیرنده‌ها هم GPS ایالات متحده، هم Glonass روسیه، هم Galileo اتحادیه اروپا  و همچنین BeiDou چین را پوشش می‌دهند و می‌توانند به کمک این‌ها تعیین موقعیت کنند.

- یاسر عشورزاده، مدیرعامل شرکت تیزنگر

وزیر ارتباطات ۲۹ مرداد ماه، یعنی زمانی که هنوز اضطراب جنگ تخلیه نشده بود تایید کرد که اختلالاتی که در طیف‌های فرکانسی و سیگنال‌های GPS مشاهده می‌شود، به دلیل ملاحظات امنیتی و احتمال حضور پهپادهاست. با این که هنوز توضیحی درباره اختلال‌های این‌ روزها داده نشده اما عشورزاده، کارشناس حوزه ژئودزی، می‌گوید عملا این شکل اختلال نمی‌تواند مانع ارسال و جهت‌یابی همه پهپادها شود.

عشورزاده معتقد است اگر هدف از ایجاد اختلال، جلوگیری از هدایت پهپادهای خارجی باشد، نتیجه چندانی ندارد:

با این حال تاکید می‌کند: «از آنجا که بخشی از حملات در جنگ دوازده روزه از داخل کشور هدایت می‌شد، احتمال دارد این اختلال‌ها برای جلوگیری از این موضوع به کار برود. در غیر این صورت برای مقابله با پرتاب‌های خارجی تاثیری نخواهد داشت.»

هانیه کلهر

وقتی «Find My» هم دروغ می‌گوید: اختلال GPS و کابوس یافتن دستگاه‌ها در ایران

مطالعه '6

به خاطر همین مشکلات بود که پیش از این معاون وزیر ارتباطات از برنامه برای مهاجرت خدمات مکان‌یابی از GPS آمریکایی به منظومه Beidou چین خبر داد.

ماجرا تا همین جا هم پیش نرفت و مرکز مطالعات راهبردی وزارت کشور در کانال رسمی خود در پیام‌رسان «بله» ادعا کرد که ایران در روزهای اخیر و همزمان با تحولات نظامی منطقه، بیشتر خدمات GPS را متوقف کرده و سامانه بیدو چین را فعال کرده است. با این حال عشورزاده توضیح می‌دهد که چنین چیزی اصلا امکان‌پذیر نیست.

گفته می‌شد می‌خواهیم از ماهواره چینی فقط برای تعیین موقعیت استفاده کنیم اما این حرف درستی نیست. گوشی موبایل شما کیت موقعیت‌یابی دارد که سیگنال تمام ماهواره‌ها را دریافت می‌کند. اگر بخش نظامی ما این حرف را بزند منطقی است اما برای موبایلی که کیت GNSS دارد و مردم با موبایل می‌خواهند از مسیریاب استفاده کنند این حرف کاربردی نیست، چون موبایل همه سیگنال‌ها را دریافت می‌کند.

- یاسر عشورزاده، مدیرعامل شرکت تیزنگر

در حالی که وضعیت به‌گونه‌ای نیست که نشان‌دهنده یک جنگ قریب‌الوقوع باشد، چرا مسیریاب‌ها ما را در دشت و کویر گمراه می‌کنند؟ آیا اختلال‌های امروز به دلیل ملاحظات امنیتی ایجاد شده یا سیستم‌های رهیابی کشور همان‌طور که معاون وزیر ارتباطات گفته بود در حال مهاجرت به بیدو هستند؟

اگر بخواهند روی سیگنال ماهواره‌های جی‌پی‌اس اختلال درست کنند، تحلیل موقعیت‌های ماهواره‌ای گالیله اروپا، Glonass روسیه و BeiDou چین باقی می‌ماند و موقعیت را دریافت می‌کند که مسیریابی انجام می‌شود. به همین دلیل، اختلال‌هایی که در کشور انجام شده برای کل سیستم رهیابی مسیریابی ماهواره‌ای بوده، نه فقط یک ماهواره. برای همین است که دریافت همه سیگنال‌ها را از کار می‌اندازند.

- یاسر عشورزاده، مدیرعامل شرکت تیزنگر

عشورزاده اضافه می‌کند: «الان تجهیزات الکترونیک در چین طوری طراحی شده‌اند که اگر همه موقعیت‌یاب‌های ماهواره‌ای از کار بیفتند قابلیت دریافت بیدو را خواهد داشت، اما ما چنین کشوری با چنین تجهیزاتی نیستیم.»

تحقیقات زومیت از یک منبع موثق نشان می‌دهد که اختلال‌ها حداقل فعلا ناشی از مهاجرت به بیدو نیست و مشخصا پارازیت‌ها فقط برای جی‌پی‌اس به‌تنهایی نیست.

با این توضیحات به نظر می‌رسد که دلیل اصلی این اختلال‌ها مهاجرت از جی‌پی‌اس به بیدو نباشد. همان‌طور که منابع مختلف می‌گویند این اختلال‌ها از نوعی است که بر روی موقعیت‌یابی همه ماهواره‌های مسیریابی (از جی‌پی‌اس آمریکایی تا موقعیت‌یاب‌های روسی، چینی، اروپایی و...) پارازیت می‌اندازد و جهت‌یابی ما را به شانس یا اقبال می‌سپارند.