بازار در گرگ و میش: صنعت رمزارز ایران در خلأ قانونی رها شده است

گزارش «بازار در گرگ و میش» ایران‌بروکر نگاهی داده‌محور انداخته به صرافی‌های ارز دیجیتال در ایران. در این گزارش، ایران بروکر عملکرد ۲۰ صرافی برتر کشور را تحلیل و مقایسه کرده و تصویری جامع و کاربردی از بازار رمزارز ایران ارائه می‌دهد.

در مقدمه این گزارش آمده است: «بازار ارزهای دیجیتال در ایران، با وجود سال‌ها فعالیت، هم‌جنان در خلأ قوانین شفاف به مسیر خود ادامه می‌دهد. دخالت‌های مقطعی نهادهای بالادستی، از جمله مسدودسازی درگاه‌های پرداخت بانکی، نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری در این حوزه بیشتر واکنشی است تا آینده‌نگر.»

ایران‌بروکر این نکته را یادآور شده که داده‌های کمی و آماری این گزارش پیش از حمله سایبری به پلتفرم نوبیتکس گردآوری شده است.

از آن‌جایی که آمارهای رسمی شفافی درباره حجم معاملات و تعداد کاربران فعال صرافی‌های ارز دیجیتال ایرانی وجود ندارد، این گزارش برای شناسایی صرافی‌ها از شاخص بازدید ماهانه وب‌سایت SimilarWeb استفاده کرده است. در نهایت ۲۰ صرافی شناسایی شده‌اند که تعداد کاربران بیشتری داشته‌اند و بزرگ‌ترین‌هایشان به‌ترتیب نوبیتکس، تبدیل، بیت‌پین، رمزینکس، اوام‌پی فینکس، والکس و... بوده‌اند.

بررسی صورت‌گرفته در این مطالعه بر مبنای ۶ شاخص بوده است: شاخص بازار و دارایی‌ها، معاملات و کارمزدها، تجربه کاربری، امنیت، دسترس‌پذیری داده‌ها و شاخص شرکت و مدیریت.

نتیجه به‌دست‌آمده در این بررسی نشان می‌دهد «عملکرد صرافی‌ها در شاخص‌های مختلف یکسان نیست. برخی پلتفرم‌ها ممکن است در یک حوزه بسیار موفق و در حوزه‌ای دیگر ضعیف عمل کرده باشند.»

در جدولی که نتایج کمی ارزیابی ۲۰ پلتفرم رمزارزی از نمره ۱۰۰ نمایش داده شده، نوبیتکس با امتیاز کل ۷۸.۸۸ در رتبه نخست ایستاده و اکسیر با امتیاز ۶۲.۹۳ در رده دوم قرار دارد. تبدیل (با امتیاز ۶۲.۹۱)، والکس (با امتیاز ۶۲.۲۲) و بیت‌پین (با امتیاز ۶۱.۱۸) سوم تا پنجم هستند.

میانگین امتیاز کل صرافی‌ها ۵۰ از ۱۰۰ است؛ نه به اندازه‌ای پایین که وضعیت بازار بحرانی باشد و نه آن قدر بالا که بتوانیم بازار را دارای بلوغ رقابت‌پذیر بدانیم:

این سطح از عملکرد، بیشتر بیانگر دستیابی به حداقل‌های مورد انتظار است تا ارائه خدمات ممتاز. اختلاف چشمگیر میان بالاترین و پایین‌ترین امتیازها نیز نشانه‌ای از تنوع بالا در سطح کیفیت و زیرساخت صرافی‌های ایرانی است.

- از متن گزارش ایران‌بروکر

هم‌چنین، بررسی امتیازها نشان می‌دهد که نیمی از صرافی‌ها هنوز به سطح رقابت نرسید‌ه‌اند که یعنی باید عملکردشان در حوزه‌های امنیت و شفافیت داده‌ها را ارتقا بدهند.

نتایج بررسی شاخص امنیت در پلتفرم‌های ارز دیجیتال نشان می‌دهد که «تنها تعداد محدودی از صرافی‌ها، از جمله نوبیتکس، رمزینکس، اکسیر و اوام‌پی فینکس، در این شاخص عملکرد مطلوبی داشته‌اند.» این یافته نشان می‌‌دهد که با وجود اهمیت حیاتی آن، هنوز در اولویت بسیاری از صرافی‌های ایرانی قرار ندارد و نیازمند توجه جدی‌تر و پیاده‌سازی استانداردهای حرفه‌ای‌تر است.»

این گزارش شاخص «شفافیت شرکت و مدیرعامل» را نیز بررسی که مجموعه‌ای از عوامل از جمله شفافیت در معرفی مدیرعامل، اطلاع‌رسانی درباره ساختار حقوقی و مالکیتی، سابقه فعالیت صرافی و انتشار گزارش‌های سالانه طراحی شده است. این شاخص ارزیابی می‌کند که پلتفرم‌ها تا چه میزان در زمینه رهبری حرفه‌ای، پاسخ‌گویی عمومی و اداره شفاف سازمانی عمل می‌کنند.

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد صرافی‌هایی مانند نوبیتکس، تبدیل، اکسکوینو و تترلند با ارائه تصویری روشن‌تر از ساختار مدیریتی و حقوقی خود توانسته‌اند در صدر این جدول قرار بگیرند.

نبود استانداردهای شفاف‌سازی و تعارض منافع در بازار یکی از مشکلات اصلی است که ایران بروکر در گزارش خود به آن اشاره کرده است. از یک سو، فقدان داده‌های رسمی و عمومی مساله‌ساز است؛ چراکه اکثر صرافی‌ها اطلاعات عملیاتی مثل حجم معاملات، تعداد کاربران فعال یا وضعیت سفارش‌ها را به‌صورت عمومی منتشر نمی‌کنند.

از سوی دیگر، مساله دسترسی محدود به API هم وجود دارد که باعث می‌شود ارزیابی میزان مسئولیت‌پذیری سازمانی و سطح اعتمادپذیری پلتفرم‌ها را با دشواری‌های جدی مواجه می‌کند.

سومین معضل ضعف در شفافیت ساختاری و الزامات امنیتی است. در این گزارش ذکر شده است که «بسیاری از صرافی‌ها حتی حداقل الزامات امنیتی را به‌طور کامل پیاده‌سازی نکرده‌اند. بخشی از پلتفرم‌ها فاقد شفافیت در ساختار حقوقی و مالکیتی خود هستند.»

ایران‌بروکر در گزارش خود به ماجرای هک نوبیتکس نیز پرداخته و با توجه به بی‌ساختار بودن بازار رمزارز در ایران، این بحران را هم نتیجه قابل پیش‌بینی وضعیت مذکور می‌داند:

این رخداد نتیجه منطقی و قابل‌پیش‌بینی یک اکوسیستم رهاشده در خلأ قانون بود؛ اکوسیستمی که در آن، مسئولیت‌پذیری یک انتخاب بود، نه یک الزام. این بحران، یک آینهٔ تمام‌نما در برابر کل اکوسیستم قرار داد.

در این گزارش اعلام شده است که در نبود استانداردهای پیشگیرانه، نهادهای ناظر، به‌ویژه بانک مرکزی، به‌جای تمرکز بر تدوین استانداردهای امنیتی برای حفاظت از دارایی کاربران، تمام انرژی خود را بر روی اجرای قوانین پول‌شویی متمرکز کرده بودند. بسیاری از کاستی‌ها، ریشه در یک محیط نظارتی و اقتصادی پر از ابهام، تناقض و عدم قطعیت دارند.

نگین باقری

رخنه در ۵ ساعت و ۱۲ دقیقه؛ اختلال‌های اینترنت چطور به هک نوبیتکس دامن زد؟

مطالعه '7

در این گزارش نمونه بارز این فشار «ماجرای درگاه‌های پرداخت پلتفرم‌های رمزارزی» اعلام شده است.

صرافی‌ها در یک دوراهی غیرممکن قرار گرفتند: یا با پذیرش شروطی مانند اشتراک‌گذاری داده‌های کاربران با شاپرک که با اصول جهانی حریم خصوصی در تضاد است، کسب‌وکار خود را سرپا نگه دارند یا با پایبندی به این اصول، شریان حیاتی مالی خود را از دست بدهند. این نوع سیاست‌گذاری، بازیگران را مجبور به انتخاب میان «بد» و «بدتر» می‌کند و عملاً آن‌ها را به سمت نقض یکی از اصول بنیادین کسب‌وکارشان سوق می‌دهد.

سیاست‌گذاری که صدای صنعت را نمی‌شنود مساله دیگری است که در این گزارش به‌عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های صرافی‌های ارز دیجیتال به آن اشاره شده است:

اغلب سیاست‌ها و دستورالعمل‌ها به‌صورت یک‌طرفه و بدون مشورت با انجمن‌های صنفی یا بازیگران اصلی صنعت تدوین و ابلاغ می‌شوند. این رویکرد بالا به پایین، باعث می‌شود که سیاست‌ها با واقعیت‌های عملیاتی بازار همخوانی نداشته باشند و به‌جای حل مشکل، چالش‌های جدیدی ایجاد کند.

- از متن گزارش ایران‌بروکر

البته در این گزارش مسئولیت نهایی صرافی‌ها در قبال حفاظت از دارایی و اعتماد کاربران انکار نشده اما راه‌حل را فقط در اصلاح عملکرد صرافی‌ها نمی‌بیند. ایران‌بروکر بر ضرورت یک «قرارداد اجتماعی جدید» میان نهاد ناظر و صنعت تاکید کرده است:

«قراردادی که در آن، رگولاتور با ایجاد ثبات و شفافیت، امنیت سرمایه‌گذاری را تضمین کند و در مقابل، صرافی‌ها با پذیرش استانداردهای جهانی، امنیت کاربران را. حرکت به سوی یک اکوسیستم سالم، مسیری دوطرفه است.»