مروری بر تکرار مکرر قطعی‌ و اختلال در اینترنت؛ فقط عذرخواهی بدون هیچ توضیح

چهار ماه تمام فریادهای بلند مردم، کارشناسان، صاحب‌نظران و رسانه‌ها و درخواستشان برای این که اینترنت محدود و پلتفرم‌ها مسدود نشوند به جایی نرسید. همچنان دسترسی به اینترنت بین‌الملل هزار زحمت دارد، سنگر VPNها یکی‌یکی فرو می‌ریزد و مردم از امکانات مختلفی، از تعامل و برقراری ارتباط گرفته تا امکان اشتغال و کسب درآمد محروم مانده‌اند.

در این چهار ماه نه مطالبات عمومی شنیده شد و نه گوشی بدهکار اظهار نظر برخی مسئولان درباره لزوم برداشته شدن محدودیت‌ها بود تا مشکلات پیشین کماکان به قوت خود باقی بمانند. تاسف‌برانگیزتر این که مشکلاتی هم به مسائل قبلی اضافه شد تا اینترنت بی‌رمق‌تر از قبل شود و نفسش به شماره بیفتد.

کاربران هنوز قطعی اینترنت همراه کشور در نیمه اول پاییز را به یاد دارند؛ روزهایی که شبکه جهانی اینترنت همراه به دلیل ملاحظات امنیتی از حدود ساعت چهار عصر تا پایان شب قطع می‌شد و با «ایران اکسس» شدن، کاربران فقط به شبکه ملی اطلاعات دسترسی داشتند. هرچند مدت‌ها است از آن قطعی‌های سراسری خبری نیست و اینترنت بین‌المللی البته با میزان قابل توجهی اختلال و کندی کم‌وبیش در دسترس است، اما حالا اتفاقات جدیدی در حال رخ دادن است که موج تازه‌ای از نگرانی‌ها درباره وضعیت اینترنت را به وجود آورده است.

دوشنبه هفته قبل (۲۶ دی) نقطه آغاز موج جدید اختلالات گسترده در شبکه اینترنت کشور بود؛ شرکت ارتباطات زیرساخت هم تایید کرد که در این روز اختلال‌هایی در سایت مرکز تبادل ترافیک داده تهران از ساعت ۱۷ تا ۱۹ رخ داده و شبکه اینترنت کشور را با مشکل مواجه کرده بود.

در همین روز گوگل پلی هم به مدت چهار ساعت بدون نیاز به VPN در دسترس برخی کاربران در اپراتورهای ایرانسل و رایتل قرار گرفت و بعد دوباره فیلتر شد. همان زمان این گمانه‌زنی مطرح شد که تغییراتی در شیوه اعمال فیلترینگ باعث شده فیلتر این پلتفرم موقتا برداشته شود. با این حال، این موضوع در حد حدس و گمان باقی ماند، چون هیچ‌کس درباره علت این اتفاق پاسخی نداد.

بیست‌وهفتم دی ماه هم قطعی سراسری اینترنت، به‌طور موقت، در کشور رخ داد، به طوری که حتی پلتفرم‌های داخلی هم برای دقایقی از دسترس خارج شدند. اپراتورها از علت وقوع این اختلالات اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند و پیگیری علت این قطع دسترسی را به شرکت ارتباطات زیرساخت ارجاع می‌دادند.

این شرکت هم البته پاسخ داد؛ پاسخی در حد دو جمله: «به دلیل بروز مشکلات فنی در راستای توسعه شبکه، شاهد افت موقت کیفیت سرویس IXP خواهیم بود. از شکیبایی شما تا رفع مشکل سپاسگزاریم.»

پس از بروز اختلال، معاون فنی شرکت زیرساخت در یک گفت‌وگوی تلویزیونی علت را افت ترافیک شبکه اینترنت کشور اعلام کرد و گفت به دلیل حجم ترافیک داخل کشور شبکه نیازمند توسعه بوده و در جریان همین توسعه دادن ترافیک اینترنت افت پیدا کرده و دسترسی به اینترنت قطع شده است.

کسی توضیح نداد دقیقا چه توسعه‌ای روی شبکه اتفاق افتاده، چطور موجب افت ترافیک شده و چرا وضعیت اینترنت را برای چند روز ناپایدار کرده است. سوالات و ابهامات زیاد بود و پاسخ هیچ! معاون وزیر و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت هم که سه روز بعد از بروز اختلال در شبکه اینترنت کشور بالاخره به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «با تلاش بی‌وقفه همکاران این شرکت، مشکل مرکز تبادل ترافیک کشور حل شد و وضعیت ارتباطات شبکه داخلی به حالت عادی برگشت.»

لاجوردی همچنین اعلام کرده بود که «هم‌اکنون سکوهای داخلی و پیام‌رسان‌ها بدون مشکل مشغول خدمات‌رسانی به هموطنان عزیز هستند» اما درباره این که مرکز تبادل ترافیک کشور دقیقا چه مشکلی داشته و این اختلالات به چه علتی رخ داده بود، توضیحی نداد.

تکرار این اختلال گسترده و قطعی اینترنت ثابت و همراه کشور در تاریخ پنجم بهمن ماه این نگرانی را ایجاد کرد که این قطعی‌های موقت و چند دقیقه‌ای هم به رویه روتین اعمال محدودیت تبدیل شود یا تلاشی در راستای تغییر و تکمیل سیستم فیلترینگ یا محدودیت‌های دیگری باشد. این نگرانی‌ها زمانی بیشتر می‌شود که درباره این اتفاقات و تکرار مکررشان توضیحی ارائه نمی‌شود.

برای قطعی ۱۰ دقیقه‌ای اینترنت کشور در روز چهارشنبه، پنجم بهمن، که شرکت ارتباطات زیرساخت هم در اطلاعیه خود آن را تایید کرد و نوشت «امروز از ساعت ۱۱:۴۳ به مدت ده دقیقه شاهد افت ترافیک بین‌الملل بودیم که به سرعت برطرف شد» هنوز علتی ذکر نشده است. در این اطلاعیه که بیش از یک ساعت بعد از بروز اختلالات منتشر شد آمده است که «تیم‌های فنی در حال بررسی علت بروز این حادثه هستند» و تا لحظه نوشته شدن این گزارش هم هنوز دلیل آن اعلام نشده است.

شرکت ارتباطات زیرساخت در مورد هر دو اختلال گسترده‌ای که در دو هفته متوالی رخ داده صرفا عذرخواهی کرده است؛ عذرخواهی که قطعا لازم است اما کافی نیست، این شرکت و همچنین، وزارت ارتباطات موظف به پیگیری دلایل وقوع این مشکلات و ارائه توضیح به مردم هستند. مسئولان مربوطه اما نه‌تنها توضیحی نمی‌دهند، بلکه وعده‌هایشان درباره رفع مشکل نیز عملی نمی‌شود.

سهراب آغ بیات، معاون فنی شرکت ارتباطات زیرساخت، بعد از همان قطعی اینترنت در تاریخ بیست‌وهفتم دی، اعلام کرده بود که «امیدواریم این اختلال تا قبل از روز شنبه به طور کامل رفع شود» اما هشت روز بعد، یعنی همین امروز، قطعی سراسری اینترنت اتفاق افتاد.

در فاصله بین این دو اختلال گسترده در شبکه اینترنت کشور نتیجه پیگیری علت وقوع این اختلالات اعلام نشد؛ تنها اتفاقی که رخ داد این بود که از روز شنبه، اول بهمن، سایت مرکز تبادل ترافیک داده تهران، که وضعیت شبکه اینترنت را نمایش می‌دهد، هم از دسترس خارج شد تا کاربران امکان مشاهده وضعیت شبکه از طریق این سایت را هم نداشته باشند.

درباره علت از دسترس خارج شدن این سایت هم توضیحی ارائه نشده اما وقتی هشت روز پس از اولین قطعی موقت بار دیگر این اتفاق تکرار می‌شود به نظر می‌رسد مشکلاتی که شرکت ارتباطات زیرساخت از آن صحبت کرده همچنان باقی است، فقط دیگر سایت مرکز تبادل ترافیک داده وجود ندارد که بتوان از طریق آن وضعیت شبکه و اختلالات آن را پیگیری کرد.

رویه تکرارشونده قطعی اینترنت، عذرخواهیِ صرف و عدم پاسخ‌گویی درباره آن، در کنار رویکردهای منفی نسبت به اینترنت که باعث شده موضع‌گیری‌ها در مواجهه با فضای مجازی قهری باشد و با نگاهی امنیتی و انضباطی درباره آن تصمیم‌گیری شود، مردم را نسبت به آینده اینترنت کشور نگرانتر از همیشه کرده است.

تجربه دو هفته قطعی اینترنت در دولت پیشین و تمام محدودیت‌های اعمال‌شده در چهار ماه اخیر در دولت سیزدهم هم باعث شده ترس عدم دسترسی به اینترنت، به معنای واقعی آن و بدون پسوند داخلی یا بین‌المللی، تبدیل به یک ترس جمعی شود.

یک تجربه تازه در روزهای پایانی هفته قبل نگرانی جدیدی هم به موارد قبلی اضافه کرد که به ما نشان داد دکمه قطعی اینترنت ظاهرا دم دستی‌ترین گزینه مسئولان برای مواجهه با مسائل مختلف است. در آزمون کنکور تقلب می‌شود و راهکار مسئولان برای پیش‌گیری از تکرار این اتفاق این است که اینترنت را قطع کنند. در حالی که راهکارهای فنی دیگری برای جلوگیری از تقلب وجود دارد اما مجموع نهادهای کشور از شورای امنیت کشور تا وزارت علوم، آموزش و پرورش و ارتباطات اولین گزینه را قطع کردن اینترنت می‌بینند و در دو روز به مدت دست‌کم چهار ساعت اینترنت همراه بسیاری از مردم در سراسر کشور را قطع می‌کنند.

هرچند شروطی تعیین شده بود که اینترنت همراه فقط در مناطق نزدیک به حوزه‌های برگزاری آزمون کنکور قطع شود و از قبل هم از طریق پیامک این موضوع به شهروندان اطلاع‌رسانی شود اما در عمل بسیاری از مردم که بعضی اصلا پیامکی دریافت نکرده بودند و بعضی دیگر اصلا در منطقه برگزاری آزمون نبودند با مشکل قطعی اینترنت همراه مواجه شدند و ساده‌ترین نیازهای روزمره‌شان مختل شده بود. البته در نهایت ظاهرا با وجود قطع شدن اینترنت هم تقلب در کنکور اتفاق افتاد!

دشواری‌های قطعی اینترنت آن قدر زیاد و پیامدهایش آن قدر منفی بود که وزیر علوم را به عذرخواهی وادار کند و وزیر ارتباطات را به این نتیجه برساند که دیگر برای برگزاری کنکور اینترنت را قطع نکند. زارع‌پور در این باره گفت: «این آخرین باری بود که اینترنت در هر سطحی، چه ثابت و چه سیار برای برگزاری کنکور قطع شد و بر اساس مصوبه شورای امنیت کشور برای کنکورهای بعدی باید سازمان سنجش به دنبال روش‌های نوین و اصولی مقابله با تقلب برود.»

حقیقت این است که کاربران یعنی مردم و شهروندان این جامعه نگران هستند؛ نگران این که همین امکانات اندک برای اتصال به شبکه جهانی اینترنت را از دست بدهند. آن‌ها قطعی سراسری اینترنت برای چندین روز را دیده‌اند، فیلتر شدن پلتفرم‌های پرکاربر و پراستفاده را شاهد بوده‌اند، دیده‌اند که چشم‌ها روی ضرر و زیان کسب‌وکارها و آسیب به اقتصاد دیجیتال کشور بسته شده و فیلترینگ ادامه پیدا کرده است، صدای پای طبقاتی شدن اینترنت را شنیده‌اند و حالا هم دارند می‌بینند که قطعی‌هایی بدون ذکر علت در اینترنت رخ می‌دهد و هیچ چیزی جز یک جمله عذرخواهی نمی‌شنوند.