مازوت می‌سوزد و هزینه آن را مردم می‌دهند

اطلاعات مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست می‌گوید اصفهان، تهران، کرج، اهواز و تبریز هم بعد از مشهد وضعیت مساعدی ندارند. اهالی اراک هم سال‌هاست با هوای آلوده درگیرند و در شیراز هم وضعیت مناسب نیست؛ شهرهایی صنعتی که هر سال زمستان نفس مردمشان تنگ می‌شود.

اگرچه بسیاری از خبرها متهم اصلی آلودگی هوا را وسایل متحرک می‌دانند، دو‌سه سال است بعضی‌ها می‌گویند بوی گوگرد را می‌شود در هوا احساس کرد و آلودگی با سال‌های گذشته تفاوت دارد؛ بویی که از عوارض ناترازی گاز و استفاده از سوخت جایگزین در صنایع خبر می‌دهد. مازوت سوختی کم‌هزینه است که مسیر خود را بر‌فراز شهرهای صنعتی کشور باز می‌کند و آسمان را با ابرهای گرفته و پر از دود پر می‌کند. در نیروگاه‌های گازی سوخت دوم گازوئیل و در نیروگاه‌های بخاری سوخت جایگزین گازوئیل و مازوت است که به‌دلیل قیمت ارزان مازوت در فصل‌های سرد که نیروگاه‌ها ناچارند از سوخت کمکی استفاده کنند، تمایل بیشتری به آن وجود دارد.

بااین‌همه، تیر امسال وقتی در بهشهر و نکا مردم دود مازوت را در آسمان دیدند، دیگر ماجرا سرما و افزایش مصرف گاز نبود. مازوت فراورده‌ای است که در ستون تقطیر پالایشگاه در آخرین مرحله و با بیشترین ماندگاری قرار دارد و معضل همیشگی آن انبارداری و ذخیره‌سازی است. به‌دلیل تحریم هم نمی‌‌توان آن را به مشتری بین‌المللی فروخت؛ پس آن را می‌سوزانند. پیش‌از‌این، بیشترین مورد مصرف صادراتی مازوت ایران، کشتی‌ها به‌خصوص کشتی‌های اماراتی بود؛ اما قوانین زیست‌محیطی دریایی هم سفت و سخت‌تر شده است و الان مازوت در نیروگاه‌های بخار و کارخانه‌های سیمان و واحدهای صنعتی دیگر سوزانده می‌شود.

گفته می‌شود کارخانه‌های تهران اجازه مازوت‌سوزی ندارند؛ اما در بسیاری از شهرها مازوت با اجازه می‌سوزد. رئیس اسبق مرکز ملی هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در نشستی درباره‌ی سیاست‌های آلودگی هوا گفت که جایی مانند نیروگاه شهید‌رجایی ۷ میلیون لیتر مصرف دارد که برای آن و پالایشگاه شازند اراک با خط لوله مازوت می‌برند و به زرند کرمان که مصرف کمتری دارد، با تانکر مازوت می‌رسانند.

امسال سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم محیط‌زیست رسماً اعلام کرد که از ۱۶ نیروگاه بخاری کشور، ۱۴ نیروگاه مازوت می‌سوزانند: نیروگاه طوس در مشهد، مفتح در همدان، سهند بناب در تبریز، ایرانشهر در سیستان‌و‌بلوچستان، شهید‌منتظری در اصفهان، شهید‌منتظر‌قائم در البرز، شهید‌رجایی در قزوین و بندرعباس. داریوش گل‌علی‌زاده گفته بود در تهران فقط نیروگاه بعثت در منطقه‌ی ۱۶ است که قابلیت مازوت‌سوزی دارد که آن‌هم از سال ۱۳۹۳ با حکم قضایی پلمب شده است. به‌طور‌کلی، او معتقد است مصرف مازوت دلیل آلودگی هوا نیست؛ اما می‌تواند آلودگی را تشدید کند.

بااین‌همه، این تنها واحد صنعتی در استان تهران نیست که مازوت مصرف می‌کند. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران درباره‌ی سیمان فیروزکوه گفته است که در فصل سرد سال مازوت مصرف می‌کند؛ اما با‌توجه‌به سیستم فیلتراسیون و شرایط قرارگیری و توپوگرافی منطقه مشکلی ایجاد نمی‌کند. به‌گفته‌ی او، نیروگاه‌های پرند و پاکدشت هم از گازوئیل به‌جای گاز استفاده می‌کنند.

در همین تهران که گفته می‌شد هیچ واحد صنعتی مازوت نمی‌سوزاند، ۲۹ آذر صدای عضو شورای شهر در‌آمد که «کارخانه‌ی سیمان تهران» کاری نمانده است که علیه مردم شهرری انجام ندهد و مردم را با مازوت عاصی کرده و به اکوسیستم منطقه‌ی ری و محیط‌زیست آسیب‌های بسیاری زده است. کارخانه‌ی سیمان تهران متعلق به بنیاد مستضعفان است؛ ازاین‌رو، جعفر شربیانی از رئیس بنیاد خواسته بود یار مستضعفان باشند؛ ولی حقیقت آن است که سیمان تهران بیشترین تأثیر آلودگی را بر تهران و ری می‌گذارد.

در‌مقابل تهران که مسئولان بر استفاده‌نکردن از مازوت در آن اصرار می‌کنند، در شهرهای دیگر الزام به استفاده از مازوت وجود دارد. در قزوین، البرز، اصفهان و فارس مازوت‌سوزی برای کاهش حجم مصرف گاز صنایع به‌کار گرفته می‌شود. به‌گفته‌ی نماینده‌ی شاهین‌شهر، در یک شبانه‌روز در بعضی نقاط این منطقه ۷ میلیون لیتر مازوت استفاده می‌شود که ۲۱ برابر آلایندگی خودروهاست.

به‌گفته‌ی مدیر‌کل حفاظت محیط‌زیست البرز، کرج تا ۲۶ دی فقط یک روز سالم را تجربه کرده است. سال گذشته، برای آلایندگی‌های نیروگاه شیهدمنتظر‌قائم ۲۸ میلیارد تومان جریمه تعیین شد و مدیرکل گفته است که امسال نیروگاه یادشده خود را در مرز نگه داشته و در مواقعی که خارج از مرز بوده، تذکرات لازم را گرفته است. البته او تاکید کرده است که وظیفه‌ی محیط‌زیست کنترل خروجی دودکش‌هاست و صنایع باید فیلتر برای خروجی داشته باشند.

بااین‌حال، ۲۱ دی خبر مازوت‌سوزی این نیروگاه در ایسنا منتشر شده است. گفته می‌شود این نیروگاه در فردیس ۲۰ درصد برق تهران و کرج را تأمین می‌کند. استان البرز با مازوت‌سوزی نیروگاه شهید‌رجایی هم دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و وزش باد باعث می‌شود به‌خصوص غرب البرز تحت‌تأثیر آن قرار بگیرد. در قزوین هم ۱۸ دی سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اعلام کرد دو هفته است که نیروگاه شهید‌رجایی کاملاً سوخت مازوت داشته و غلظت آلاینده‌ها آن‌قدر زیاد است که امکان اندازه‌گیری نیست.

در اراک، از ۲۰ آبان نیروگاه حرارتی شازند مشغول مازوت‌سوزی بود و آسمان این شهر را گوگردی می‌کرد. سه واحد از این نیروگاه از مازوت استفاده می‌کند. مدیرعامل گاز استان مرکزی گفته بود چون اولویت با گاز منازل است، برای جبران ناترازی صنایع مجبورند سوخت دوم استفاده کنند و صرفه‌جویی در بخش خانگی باعث می‌شود گاز به بخش صنعتی هم تعلق بگیرد. سازمان محیط‌زیست این استان بابت مازوت‌سوزی از نیروگاه شازند شکایت هم کرد؛ اما به جایی نرسید و رأیی صادر نشد. به‌گفته‌ی یکی از مسئولان سازمان استان، چون پلمب نیروگاه تأثیر ملی‌منطقه‌ای دارد، در این زمینه در سطح ملی تصمیم‌گیری می‌شود.

بیش از ۴۰ قانون و مصوبه درباره‌ی آلودگی هوا وجود دارد. سال ۱۳۹۶ هم قانون هوای پاک تصویب شد؛ اما باز هم خلأ یا ضعف قانونی در این زمینه‌ها وجود دارد و تازه بسیاری از قوانین و مصوبات فعلی هم اجرا نشده است؛ چون بودجه‌ی متمرکزی برای اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا در بودجه‌های سالانه اختصاص پیدا نکرده است.

سرپرست حفاظت محیط‌زیست مرکزی هم ۲۶ دی گفته است که تا‌به‌حال فقط ۱۰ درصد قانون هوای پاک اجرا شده است و برای آن اعتبار تامین نمی‌شود. او به ایسنا اعلام کرده است: «به‌جز نیروگاه‌های تهران، بقیه نیروگاه‌های کشور به استفاده از مازوت ملزم شدند... این مسئله از‌طریق دیسپاچینگ ملی نفت‌و‌گاز و شورای عالی امنیت ملی در حال برنامه‌ریزی است.» البته خبر الزام به مازوت‌سوزی در رسانه‌های دیگری هم مطرح شده است؛ الزاماتی که محدودیت‌های مصرف مازوت در نیروگاه‌های بخار را برمی‌دارند و از شکایت از این رویه هم جلوگیری می‌کنند.

ماجرای مازوت‌سوزی باعث احساس تبعیض بین شهرها هم شده است. در شرایطی که مسئولان دائم تاکید می‌کنند در تهران مازوت‌سوزی انجام نمی‌شود، به آلودگی شهرهای دیگر توجه نمی‌شود. همین موضوع باعث شد شورای شهر اهواز در خوزستان ۱۹ دی به تبعیض در مازوت‌سوزی اعتراض کند. یکی از اعضای شورا گفته است که چرا در‌حالی‌که نیروگاه رامین اهواز که از تولیدکننده‌های مهم برق پایدار کشور است و شاهراه اصلی گاز شمال کشور از خوزستان عبور می‌کند، سهم این نیروگاه آن‌قدر از گاز کم است که به ماوزت‌سوزی مجبور شود.

سال گذشته طبق اعلام وزارت بهداشت، ۶ هزار و ۴۰۰ نفر به‌دلیل آلودگی هوا از دنیا رفتند و امسال چون آلودگی دی‌اکسید‌گوگرد بیشتر است، حتماً این تعداد بیشتر است. رئیس اداره‌ی مسئولیت‌های اجتماعی وزارت بهداشت چند روز پیش در نشستی در اتاق ایران گفته است که آلودگی هوای امسال وزارت بهداشت را زمین‌گیر کرد و آمار مرگ‌و‌میر آن از تصادفات رانندگی خیلی بیشتر بود. این هزینه‌ای است که نادیده گرفته می‌شود.