خیره‌کننده‌ترین تصاویر فضایی ۲۰۲۵؛ از شفق‌های قطبی تا منظومه‌های ستاره‌ای نوزاد

اکنون که سال ۲۰۲۵ رو به پایان است، زمان آن فرا رسیده که سفری کوتاه ولی پرهیجان در خاطرات فضایی این سال داشته باشیم. از کشفیات شگفت‌انگیز در اخترشناسی گرفته تا پیشرفت‌های مهیج در پروازهای فضایی، از تصاویر خیره‌کننده کهکشان‌ها و شفق‌های قطبی تا پرتاب موشک‌ها و کاوشگرهای جدید، امسال مملو از لحظات ناب و حیرت‌آور در دنیای علم و فضا بود.

در ادامه، نگاهی داریم به برجسته‌ترین رویدادها و تصاویر کیهانی که نه تنها ما را با عظمت جهان آشنا می‌کنند، بلکه الهام‌بخش کنجکاوی و شگفتی‌های علمی نسل امروز و فردا هستند.

امسال ستاره‌شناسان با آغاز به‌کار رصدخانه ورا سی. روبین در شیلی وارد مرحله‌ای تازه شدند. این رصدخانه برای تصویربرداری بسیار دقیق از آسمان ساخته شده و قرار است در پروژه‌ای ۱۰ ساله با نام پیمایش میراث فضا و زمان (LSST)، تغییرات آسمان را ثبت کند. هدف این طرح کمک به شناخت بهتر منظومه شمسی، کهکشان راه شیری و پدیده‌های ناشناخته‌ای مانند ماده تاریک و انرژی تاریک است.

دانشمندان در مراسم «نخستین نور» در ماه ژوئن، تصاویر به‌دست‌آمده از فقط ۱۰ ساعت رصد را منتشر کردند؛ تصاویری پرجزئیات از کهکشان‌های دوردست و ابرهای رنگیِ گاز و غبار که گستردگی شگفت‌انگیز کیهان را نشان می‌دهد.

این تصویر خیره‌کننده که به‌وسیله‌ی تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا گرفته شده، مارپیچ‌های ظریف و تو در توی موادی را نشان می‌دهد که درطول حدود ۷۰۰ سال توسط سامانه‌ای کیهانی به نام آپپ (Apep) پرتاب شده‌اند.

منظومه آپپ از دو ستاره موسوم به ولف–رايت تشکیل شده است. این ستارگان درخشان و پرجرم درطول چند میلیون سال مقادیر زیادی ماده از خود خارج می‌کنند و سپس بسته به اندازه‌شان، به سیاه‌چاله یا ستاره نوترونی تبدیل می‌شوند. این منظومه همچنین ستاره‌ی ابرغول عظیم سومی دارد.

در تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۲۵، موشک نیوگلن شرکت بلو ارجین از پایگاه پرتاب ۳۶ در کیپ کاناورا، فلوریدا به فضا پرتاب شد و دو فضاپیمای متعلق به ناسا را در قالب ماموریتی به نام ESCAPADE (کاوشگران شتاب و دینامیک پلاسما) به مریخ فرستاد.

پرتاب ماه نوامبر، دومین پرواز موشک نیوگلن محسوب می‌شد. پرواز اول این موشک در ژانویه ۲۰۲۵ انجام شد و بلو ارجین به هدف اصلی‌اش که رسیدن به مدار زمین بود، با موفقیت دست یافت؛ اما در آن زمان بوستر مرحله‌ی اول موشک نتوانست روی سکوی شناور در اقیانوس اطلس فرود بیاید.

اما در پرواز اخیر، نه تنها موشک به مدار موفق رسید، بلکه بوستر اصلی با دقت کامل روی سکوی شناور فرود آمد و امکان استفاده مجدد از آن در مأموریت‌های آینده فراهم شد؛ موفقیتی بزرگ که نقطه عطفی حیاتی در مسیر ساخت موشک‌های سنگین چندبارمصرف به شمار می‌رود.

گرچه خورشید رسماً از دوره اوج فعالیت خود عبور کرده و به فاز کمتر فعال چرخه‌ی ۱۱ ساله‌اش وارد شده، همچنان فعال و پرانرژی است. در نوامبر ۲۰۲۵، مجموعه‌ای از انفجارها و فوران‌های خورشیدی رخ داد که اثرات آن حتی تا عرض‌های جنوبی مانند مکزیک و فلوریدا نیز قابل مشاهده بود. خورشید شفق‌های قطبی خیره‌کننده‌ای بر فراز این مناطق به‌وجود آورد و علاقه‌مندان به آسمان شب و نجوم را شگفت‌زده کرد.

هنوز این احتمال وجود دارد که خورشید با نزدیک‌شدن به کمینه خورشیدی در سال‌های ۲۰۳۰ یا ۲۰۳۱، فعالیت‌های مغناطیسی بیشتری نشان دهد و شفق‌های مشابه یا حتی خیره‌کننده‌تری خلق کند. بااین‌حال، نمایش نوامبر ۲۰۲۵ ممکن است تا دوره بعدی بیشینه خورشیدی، آخرین فرصت برای تماشای چنین شفق‌های خیره‌کننده‌ای بوده باشد؛ بنابراین این رویداد برای بسیاری از علاقه‌مندان، تجربه‌ای کم‌نظیر و به‌یادماندنی محسوب می‌شد.

ابر مولکولی تاریک موسوم به آفتاب‌پرست ۱، نزدیک‌ترین منطقه تشکیل ستاره به زمین است و جزئی از مجموعه بزرگ‌تر کمپلکس آفتاب‌پرست به شمار می‌رود. تصویر منتشر شده از این ابر تاریک توسط دوربین انرژی تاریک ثبت شده است؛ این ابزار قدرتمند برای پیمایش گسترده آسمان طراحی شده و روی رصدخانه اینتر-آمریکن سرو تولولو در شیلی نصب شده است؛ جایی که امکان ثبت جزئیات فوق‌العاده‌ای از ساختارهای گازی و غباری این ابرها فراهم می‌کند.

در حالی که ما زمینی‌ها از گردش سالانه‌مان در منظومه شمسی لذت می‌بریم، دانشمندان با کمک تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه جنوبی اروپا (VLT) عکس‌های نوزادی از مجموعه‌ای کامل از دیگر منظومه‌های ستاره‌ای منتشر کرده‌اند. نتایج به‌طرز شگفت‌آور آشنا به نظر می‌رسند: بسیاری از دیسک‌های باقی‌مانده که پژوهشگران تصویربرداری کرده‌اند، ساختارهایی مشابه منظومه شمسی خودمان دارند؛ از جمله کمربندی از سیارات عظیم که از درون با سیارک‌ها و از بیرون با دنباله‌دارها احاطه شده است.

تصاویر زمین از فضا دیدی گسترده و متفاوت از زندگی روزمره به ما می‌دهند. برای نمونه، این ویدیو از زمین توسط فضاپیمای اُسیریس-رِکس ناسا ثبت شده است.

کاوشگر سیارکی ناسا در تاریخ ۲۳ سپتامبر، از فاصله‌ی تقریبا ۳۴۰۰ کیلومتری زمین، با دوربین خود به نام StowCam از سیاره آبی عکس‌برداری کرد. این ابزار تصویربرداری نقش مهمی در مأموریت اصلی جمع‌آوری نمونه‌های سنگ از سیارک بنو داشت.

اکنون اسیریس-رکس وارد مرحله دوم هیجان‌انگیز مأموریت خود شده است. این فضاپیما در سال ۲۰۲۹، دو ماه پس از گذر سیارک آپوفیس ار کنار زمین، از کنار آن پرواز خواهد کرد. این سیارک در آن سال چنان به زمین نزدیک خواهد شد که تقریباً دو میلیارد نفر از روی سیاره قادر به رصد آن خواهند بود. بدون شک، در آن زمان همه ابزارهای فضاپیما باید در بهترین وضعیت باشند.

تلسکوپ نمادین هابل امسال ۳۵ سالگی خود را جشن گرفت و همچنان با قدرت درحال فعالیت است. تصویر بالا که به وسیله هابل گرفته شده، کهکشان LEDA 1313424 را نشان می‌دهد که محققان آن را بول‌سای نامیده‌اند و تقریباً دو و نیم برابر کهکشان راه شیری اندازه دارد.

این تصویر خیره‌کننده، هشت حلقه تو در تو را نشان می‌دهد که الهام‌بخش این نام شده‌اند. (رصدهای تکمیلی توسط تلسکوپی در هاوایی یک حلقه نهم را نیز کشف کردند.) این حلقه‌ها موج‌هایی هستند که حدود ۵۰ میلیون سال پیش ایجاد شدند؛ زمانی که یک کهکشان کوتوله آبی کوچک (که در تصویر هابل در سمت چپ LEDA 1313424 دیده می‌شود) از قلب این کهکشان عبور کرد.

یکی از نقاط عطف برجسته سال ۲۰۲۵، کشف سومین جرم میان‌ستاره‌ای شناخته‌شده پس از مدت‌ها انتظار بود. این دنباله‌دار به نام 3I/ATLAS در ماه‌های گذشته یکی از خبرسازترین اجرام فضایی بوده است.

اطلس اوایل ژوئیه وارد منظومه شمسی ما شد و آن‌قدر سرعت بالایی داشت که ستاره‌شناسان بلافاصله نتیجه گرفتند باید از ستاره‌ای دیگر آمده باشد. در عرض چند هفته، تلسکوپ فضایی هابل این جسم فرازمینی را رصد و کُما (هاله گازی درخشان) اطراف آن را ثبت کرد.

از زمان کشف، شمار زیادی از فضاپیماها نیز دنباله‌دار اطلس را رصد کردند. شاید شگفت‌انگیزترین رصدها از کاوشگرانی بود که در مریخ مستقر بودند و دنباله‌دار اوایل اکتبر از کنارشان عبور کرد. اکنون دنباله‌دار اطلس در حال ترک محله کیهانی ما است؛ اما ستاره‌شناسان همچنان در تلاش‌اند تا نگاه‌های بیشتری به این جسم اسرارآمیز بیندازند. انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۶ داده‌های علمی بیشتری از سومین دنباله‌دار میان‌ستاره به‌دست آید.

فضانوردانی که در ایستگاه فضایی بین‌المللی زندگی و کار می‌کنند، اوایل امسال این تصویر را از مدارگرد دیگر زمین، یعنی ماه ثبت کردند. این عکس هنگام عبور ایستگاه از فراز بولیوی و برزیل و در جریان یکی از ۱۶ غروب آفتابی که این پایگاه هر روز تجربه می‌کند گرفته شد.

ظاهر فشرده و کمی تغییر یافته ماه در این تصویر در واقع یک توهم نوری است که به دلیل شکست نور در جو زمین ایجاد شده است. هنگامی که نور ماه از لایه‌های مختلف جو عبور می‌کند، مسیر آن خم می‌شود و باعث می‌شود ماه در برخی زوایا بزرگ‌تر، کشیده‌تر یا فشرده‌تر به نظر برسد. این پدیده مشابه همان چیزی است که هنگام غروب یا طلوع خورشید رخ می‌دهد، زمانی که خورشید یا ماه نزدیک افق، بزرگ‌تر و گاهی متغیر به نظر می‌آید. بنابراین، آنچه در تصویر دیده می‌شود بازتابی از تعامل نور و جو زمین است و نه تغییر واقعی در شکل ماه.