مریخ سیاره سرخ است؛ اما درباره علت این سرخی احتمالا اشتباه می‌کردیم

مریخ به‌دلیل رنگ سرخ زنگ‌زده و نمادینش شناخته می‌شود و بسیاری افراد از آن به عنوان «سیاره سرخ» یاد می‌کنند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که سرخی مریخ صرفا جذابیتی بصری نیست و شیمی مسئول این رنگ، می‌تواند اطلاعات مهمی را درباره‌ی این همسایه کیهانی دربرداشته باشد.

به مدت چندین دهه، فضاپیماها و مریخ‌نوردها داده‌هایی را جمع‌آوری کردند که به توضیحی آشنا برای رنگ سرخ مریخ اشاره داشتند: زنگ‌زدگی مواد معدنی آهن یا اکسید آهن موجود در گردوغبار این سیاره. این همان ترکیبی است که باعث می‌شود زنگ‌زدگی‌ها روی زمین رنگ قرمز به خود بگیرند.

دانشمندان قبلا می‌دانستند که در مریخ طی میلیاردها سال، اکسید آهن به گرد و غبار تبدیل و توسط بادهای قوی به سراسر سیاره منتقل شده است؛ روندی که هنوز هم چشم‌انداز مریخ را شکل می‌دهد. بااین‌حال، تمام اکسیدهای آهن یکسان نیستند، بنابراین کارشناسان مدت‌هاست که ماهیت دقیق زنگ‌زدگی مریخ را مورد بحث قرار داده‌اند.

درک چگونگی تشکیل زنگ‌زدگی‌ها می‌تواند نگاهی اجمالی را از محیط گذشته‌ی مریخ به ما بدهد. آیا زمانی مریخ گرم و مرطوب بود یا از همان اول شرایط سرد و خشک داشت؟ و مهم‌تر از آن آیا زمانی از حیات پشتیبانی کرده است؟

کاملا ثابت شده است که فرآیندهای زنگ‌زدگی مریخ از سال‌های پیش رخ‌ داده‌اند. در طول اعصار، صخره‌های حاوی آهن شکسته شدند و سیاره را با گرد و غباری بسیار واضح پوشاندند؛ به‌طوری که حتی با چشم غیرمسلح، مریخ در آسمان شب رنگ سرخ به خود می‌گیرد؛ اما بیش از یک راه برای زنگ‌زدن سنگ وجود دارد و مشکل همین‌ جاست؛ زیرا هر کدام داستان متفاوتی درباره‌ی تاریخچه‌ی آب و مواد معدنی مریخ می‌گویند.

اکنون شکی نیست که روزی روزگاری، آب مایع روی سطح سیاره سرخ جاری بود. مجموعه‌ای از شواهد جمع‌آوری‌شده توسط مریخ‌نوردها به طور قاطع به یک مریخ مرطوب اشاره دارند؛ اما مشاهدات انجام‌شده از گرد و غبار مریخ توسط فضاپیماهای در حال مطالعه‌ی این سیاره، هیچ شواهدی از آب نشان نداده‌اند.

گروه پژوهشگرها برای بازسازی گرد و غبار مریخ، از یک دستگاه آسیاب پیشرفته استفاده کردند تا نمونه‌های خود را منطبق با ذرات نرم و بادآورده مریخی تصفیه کنند. سپس دانشمندان این نمونه‌های زمینی را با استفاده از همان تکنیک‌های فضاپیماهای مدار مریخ، تجزیه و تحلیل کرده و امکان مقایسه مستقیم با داده‌های واقعی مریخ را فراهم کردند.

کالین ویلسون، دانشمند پروژه TGO و مارس اکسپرس در بیانیه‌ای گفت: «این بررسی نتیجه مجموعه داده‌های تکمیلی ناوگان مأموریت‌های بین‌المللی است که مریخ را از مدار و در سطح زمین کاوش می‌کنند.»

پژوهشگرها دریافتند که بهترین تطبیق برای گرد و غبار قرمز مریخ، ترکیبی از سنگ‌های آتشفشانی بازالتی و یک اکسید آهن غنی از آب به نام فری هیدرات است. این کشف جالب است زیرا فری هیدرات معمولا در حضور آب خنک به سرعت تشکیل می‌شود؛ به طوری که باید زمانی که هنوز آب مایع در سطح مریخ وجود داشته است، به وجود آمده باشد.

فری هیدرات حتی پس از میلیاردها سال که در گرد و غبار و توسط بادهای مریخی پراکنده شده بود، اثر آبکی خود را حفظ کرده است و سرنخی هیجان‌انگیز از گذشته باستانی مریخ ارائه می‌دهد. والانتیناس می‌گوید:

چون فری‌هیدرات تنها زمانی که مریخ آبی بوده می‌توانست شکل بگیرد، مریخ زودتر از آنچه قبلا تصور می‌کردیم زنگ زده است. علاوه بر این فری‌هیدرات در شرایط امروزی در مریخ پایدار می‌ماند.

داده‌های مدارگرد شناسایی مریخ ناسا (MRO) به همراه اندازه‌گیری‌های مریخ‌نوردهای کیوریاستی، پث‌فایندر و اپورچونیتی، بیشتر از شناسایی فری‌هیدرات پشتیبانی می‌کنند. این مشاهدات شواهد مهمی را ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد غبار سرخ مریخ نشانه‌ای از گذشته آبی خود را حفظ می‌کند و این ایده را تقویت می‌کند که آب مایع زمانی نقشی کلیدی در شکل‌دهی سطح سیاره داشته است. کالین می‌افزاید:

ما مشتاقانه منتظر نتایج مأموریت‌های آتی مانند مریخ‌نورد رزالیند فرانکلین متعلق به آژانس فضایی اروپا و بازگشت نمونه مریخ ناسا هستیم که به ما امکان می‌دهد، عمیق‌تر درباره‌ی عامل سرخی مریخ، کاوش کنیم.

برخی از نمونه‌های دربردارنده‌ی گرد‌ و غبار که قبلا توسط مریخ‌نورد پرسویرنس ناسا جمع‌آوری شدند، در انتظار بازگشت به زمین هستند. زمانی که این نمونه‌های گران‌بها را به آزمایشگاه برسانیم می‌توانیم دقیقا میزان فری‌هیدرات غبار را اندازه‌گیری کنیم. این مشاهده برای درک ما از تاریخچه‌ی آب و امکان حیات در مریخ اهمیت بالایی دارد. والنتیناس می‌گوید: «مریخ همچنان سیاره سرخ است. فقط درک ما از قرمز بودن آن تغییر کرده است.»

مطالعه ۲۵ فوریه در مجله نیچر منتشر شد.