استون‌هنج مرموز ممکن است با ماه نیز هم‌راستا باشد

وقتی صحبت از پیوند با آسمان به میان می‌آید، سازه‌ی پیشاتاریخی استون‌هنج که بیش از همه، به‌خاطر هم‌ترازی‌اش با خورشید مشهور است، احتمالا پیش از همه به ذهن خطور می‌کند.

در شب‌های نیمه‌ی تابستان، هزاران نفر در دشت سالزبری ویلتشر جنوب انگلستان، به دور استون‌هنج جمع می‌شوند تا طلوع خورشید را در راستای سنگ هیل، بیرون از سنگ‌کاری دایره‌ای، شاهد باشند و خورشید خیزان را جشن بگیرند. شش ماه بعد، جمعیت کوچک‌تری در اطراف سنگ هیل جمع می‌شوند تا در نیمه‌ی زمستان، غروب خورشید را در راستای دایره‌ی سنگی تماشا کنند.

اما فرضیه‌ای ۶۰ ساله وجود دارد که می‌گوید در زمان طلوع و غروب ماه، بخشی از استون‌هنج با سکون اصلی ماه هم‌راستا می‌شود. سکون ماه زمانی اتفاق می‌افتد که ماه در نقطه‌ای در مدار خود، در بالاترین یا پایین‌ترین فاصله از خط استوا قرار می‌گیرد. چندین دهه می‌شود که ارتباط میان چینش سنگ‌های خاص استون‌هنج و سکون اصلی ماه شناخته‌ شده، اما این پدیده در استون‌هنج هیچ‌گاه به شکلی اصولی مشاهده و ثبت نشده است.

اکنون، گروهی متشکل از باستان‌شناسان، اخترشناسان و عکاسان از دانشگاه‌های انگلیسی میراث انگلستان، آکسفورد، لستر، بورنموث و همچنین، انجمن سلطنتی اخترشناسان بریتانیا، گرد هم آمده‌اند تا با هدف کشف ارتباط میان این دو، فرضیه‌ی هم‌راستایی ماه و استون‌هنج را بررسی کنند.

شواهد باستان‌شناسی فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد هم‌راستایی خورشیدی، بخشی از طراحی اصلی و ساختار الگویی در معماری استون‌هنج بوده است. حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد، مردم خرسنگ‌های عظیم‌الجثه را دور هم چیدند و بنا را ساختند. به نظر می‌رسد که آن‌ها قصد داشتند محور انقلاب تابستانی (طولانی‌ترین روز در نیم‌کره‌ی شمالی) را در معماری استون‌هنج به ثبت برسانند.

شواهد باستان‌شناسی دورینگتون والز در استون‌هنج، مکانی که دانشمندان معتقدند اقامتگاه مردم باستانی در زمان بازدید از استون‌هنج بوده است، نشان می‌دهد که از بین دو انقلابین، نیمه‌ی زمستانی بود که بیشترین جمعیت را به خود جذب می‌کرد.

سنگ‌های جلوس با دقت در چهار گوشه‌ی مستطیلی و عمود بر محور طلوع خورشید قرار گرفتند تا مستطیلی تقریباً دقیق را تشکیل بدهند. این سنگ‌ها روزی دایره‌ی سنگی را در بر می‌گرفتند و امروزه فقط دو تا از آن‌ها باقی مانده است. این دو سنگ در مقایسه با همتایان بزرگ‌ترشان رنگ‌پریده به نظر می‌رسند و ارتفاع کمی دارند. پس هدف از قرارگیری این سنگ‌ها چه می‌تواند باشد؟

مستطیلی که توسط سنگ‌های جلوس تشکیل می‌شود، مستطیلی معمولی نیست. اضلاع کوتاه‌تر با محور اصلی دایره‌ی سنگی موازی هستند و این ممکن است سرنخی از هدف پشت این سنگ‌ها باشد. اضلاع بلندتر نیز مستطیل بیرونی دایره سنگی را پوشش می‌دهند.

فرضیه‌ی ۶۰ ساله بر این باور است که اضلاع طولانی‌تر مستطیل با سکون اصلی ماه همسو هستند. اما سکون ماه چیست؟ اگر موقعیت طلوع (یا غروب) ماه را در طول دوره‌ای یک ماهه در نظر داشته باشیم، می‌بینیم که ماه بین دو نقطه در افق حرکت می‌کند. این مرزهای جنوبی و شمالی طلوع (یا غروب) ماه، در یک چرخه‌ی ۱۸٫۶ ساله، بین حداقل و حداکثر دامنه در تغییر است. در این ترتیب، کمترین فاصله‌ی مدار ماه با خط استوا به‌اصطلاح سکون جزئی و بیشترین فاصله، سکون اصلی ماه نامیده می‌شود.

سکون اصلی ماه، دوره‌ای حدوداً یک‌و‌نیم تا دو ساله است و زمانی اتفاق می‌افتد که نقاط منتهای شمالی و منتهای جنوبی طلوع (یا غروب) ماه، در بیشترین فاصله از یکدیگر قرار داشته باشند. وقتی سکون اصلی ماه اتفاق می‌افتد، ماه در محدوده‌ای خارج از محدوده‌ی طلوع و غروب خورشید، طلوع و غروب می‌کند. این پدیده‌ی آسمانی به تنهایی ممکن است سرشار از معنا و مفهوم باشد.

قوی‌ترین شواهد از نشانه‌گذاری سکون اصلی ماه توسط انسان‌ها، در جنوب غربی ایالات متحده دیده می‌شود. «عمارت بزرگ چیمنی راک»، مجموعه‌ای چندسطحی است که بیش از هزار سال پیش توسط مردمان نیایی پوئبلو در جنگل ملی سن خوان در کلرادو ساخته شد.

بنای ملی چیمنی راک بر روی خط‌الراسی قرار دارد که به شکلی طبیعی، به جفتی از ستون‌های سنگی ختم می‌شود. این منطقه برای بیش از ۲۶ کشور قبیله‌ای بومی آمریکا، اهمیت فرهنگی بالایی دارد. از زاویه دید عمارت بزرگ، خورشید هرگز در شکاف بین ستون‌ها طلوع نخواهد کرد.

با این حال، در طول دوره‌ی سکون بزرگ، ماه به شکلی الهام‌بخش بین ستون‌ها طلوع می‌کند. باستان‌شناسان در کاوش‌های محوطه‌ی باستانی، چوب محفوظی را کشف کردند که تاریخ‌گذاری مراحل ساخت عمارت بزرگ را در سال‌های مختلف نشان می‌داد.

از شش تاریخ‌گذاری به‌دست‌آمده از برش‌های چوب، چهار مورد مربوط به سال‌های سکون اصلی ماه بین سال‌های ۱۰۱۸ و ۱۰۹۳ پس از میلاد است که نشان می‌دهد محوطه در سکون‌های متوالی تجدید شده، حفظ شده یا گسترش یافته است.

باستان‌شناسان گمان می‌کنند که در جنوب انگلستان نیز ارتباط خاصی میان سکون اصلی ماه و اولین مرحله‌ی ساخت استون‌هنج (بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ پیش از میلاد) وجود دارد. اولین مرحله‌ی ساخت استون‌هنج، به زمانی قبل از اضافه‌شدن سنگ‌های سارسنی باز می‌گردد.

با این حال، فرضیه‌ی سکون اصلی ماه بیشتر از آن که پاسخی به ما ارائه بدهد، سؤالاتی را ایجاد می‌کند. ما نمی‌دانیم که آیا هم‌راستایی سنگ‌های جلوس با ماه نمادین بوده است، یا اینکه مردم با استفاده از آن‌ها ماه را رصد می‌کردند؟ همچنین، ما هنوز نمی‌دانیم که رصد کدام یک از گام‌های ماه در استون‌هنج چشمگیر‌تر و تماشایی‌تر خواهد بود.

هدف محققان در پژوهش آتی، این است که به سؤالات مطرح‌شده توسط فرضیه‌ی سکون اصلی ماه پاسخ بدهند. مشخص نیست که آیا ماه به اندازه‌ی کافی برای سایه‌افکندن در محوطه قوی بوده است، یا ماه چگونه با سنگ‌های دیگر تعامل دارد؟ همچنین، محققان قصد دارند که بررسی کنند آیا هم‌راستایی هنوز هم مشاهده‌پذیر است یا اینکه توسط جنگل، ترافیک و سایر عوارض مسدود می‌شود.

ماه از فوریه ۲۰۲۴ تا نوامبر ۲۰۲۵ (بهمن ۱۴۰۲ تا آبان ۱۴۰۴) در هر دوره‌ی یک ماهه، دو بار با مستطیل سنگ‌های جلوس هماهنگ می‌شود و فرصت‌های بسیاری برای مشاهده‌ی این پدیده در فصول و گام‌های مختلف ماه را به محققان ارائه می‌دهد.

تحقیقات گروه از بهار امسال آغاز شد و مشاهدات تا اواسط سال آینده نیز ادامه خواهد داشت. همچنین، گروهی دیگر از محققان نیز در بنای یادمان چیمنی راک در ایالات متحده، به بررسی سکون اصلی ماه در نقطه‌ی منتهای شمالی می‌پردازند.

گروه محققان استون‌هنج امید دارند که همکاری با گروه محققان چیمنی راک و شرکایشان در سرتاسر اقیانوس آرام، به کشف هم‌راستایی ماه با استون‌هنج و همچنین، با چیمنی راک منجر شود و در نهایت، به تمامی سؤالات مطرح‌شده پاسخ بدهد.