دانشمندان نگران دزدیده شدن تلسکوپ جیمز وب به دست دزدان دریایی هستند

تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا که به‌زودی به‌عنوان جانشین شایسته‌ی تلسکوپ مشهور هابل به فضا پرتاب خواهد شد، در مسیر پرفرازونشیب ساخت و آماده‌سازی با انواع و اقسام مشکلات مواجه شده است: مدیریت ضعیف، اشکالات فنی، افزایش بیش از حد هزینه‌ها، تأخیرهای زمانی و البته همه‌گیری جهانی کووید ۱۹. در تازه‌ترین مورد، دزدی دریایی به نگرانی جدید افراد مسئول ایمنی تلسکوپ تبدیل شده است.

موضوع دزدی دریایی در نشست اخیر درباره‌ی تلسکوپ فضایی جیمز وب مطرح شد. تا چند ماه دیگر، این تلسکوپ سوار بر کشتی به سایت پرتاب در آمریکای جنوبی منتقل خواهد شد و با گذر از کانال پاناما به گویان فرانسه خواهد رسید. جیمز وب با آینه‌ای به بلندی ساختمانی دوطبقه و سپر محافظتی به اندازه‌ی زمین تنیس، برای قرارگیری درون هواپیما بیش از حد بزرگ است.

به گفته‌ی یکی از اعضای حاضر در نشست، به منظور محافظت از تلسکوپ دربرابر دزدانی که ممکن است بخواهند این محموله‌ی ارزشمند را با هدف باج‌خواهی تصاحب کنند، تاریخ عزیمت جیمز وب به سایت پرتاب مخفی نگاه داشته خواهد شد. کریستوفر کانسلایس، اخترفیزیکدان از دانشگاه منچستر که در نشست یادشده شرکت کرده بود، ابتدا از نگرانی درباره‌ی دزدی دریایی گیج شده بود؛ اما اهمیت این موضوع به‌سرعت برایش روشن شد. کانسلایس در گفت‌وگو با مارینا کورن از آتلانتیک گفت: «چرا باید اعلام کنید که در تاریخی معین، محموله‌ای به ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار را ارسال خواهید کرد؟»

وقتی کانسلایس درباره‌ی نشست در توییتر نوشت، دیگر دانشمندان با کنایه و شوخی واکنش نشان دادند؛ اما این برداشت شوخ‌طبعانه در واقع نشانه‌ای از نگرانی بود. ساخت تلسکوپ فضایی جیمز وب بیش از حد تصور هرکس طول کشیده است. این سازه پس از ۲۰ سال تلاش، سرانجام قرار است در اوایل آبان ۱۴۰۰ به فضا پرتاب شود. در این واپسین مرحله، موقعیت‌های بسیار واقع‌گرایانه‌تری از غارتگران دریایی وجود دارند که ممکن است مأموریت را از مسیر خود خارج کنند؛ اما برای پروژه‌ای که چنین مسیر سختی پیموده است، دزدی دریایی نیز ممکن است مشکل‌ساز شود.

یک سخنگوی ناسا به آتلانتیک گفت جیمز وب در زمانی نامعلوم بین اواخر جولای یا میانه‌ی آگوست به محل پرتاب ارسال خواهد شد؛ اما او به پرسش درباره‌ی اتخاذ اقدامات ویژه نظیر اینکه آیا ارتش آمریکا، کشتی حامل تلسکوپ را اسکورت خواهد کرد یا نه، پاسخ نداد. تمام این پنهان‌کاری‌ها صرفاً یک اقدام احتیاطی بیشتر به‌شمار می‌آید. بااین‌حال، نگرانی در مورد دزدی دریایی به‌کلی بی‌اساس نیست.

تلسکوپ‌ها اجسامی غیر عادی، پیچیده و گران‌قیمت هستند و توجه‌ها را جلب می‌کنند. جیمز وب به‌طور ویژه با ۱۸ آینه با روکش طلا که به شکل لانه‌ی زنبور ساخته شده‌اند، از دیگر تلسکوپ‌ها جذاب‌تر به نظر می‌آید و احتمالاً پرزرق‌وبرق‌ترین وسیله‌ی ساخت انسان در فضا خواهد بود. اگر به تاریخچه‌ی پژوهش‌های اخترشناسی نگاه بیندازیم، با انبوهی از رویدادهای ناگوار حین حمل‌ونقل و نقشه‌هایی شوم با انگیزه‌های کاملاً زمینی مواجه خواهیم شد.

یکی از اولین رخدادهای ناگوار از این نوع در سال ۱۸۷۲ در رصدخانه‌ی الگینی در پیتسبرگ آمریکا به وقوع پیوست. ساموئل لانگلی، اخترشناس و مدیر این رصدخانه، پس از آنکه از یک کنفرانس بازگشت، کارمندانش او را به بالای ساختمان بردند. لنز تلسکوپ رصدخانه به سرقت رفته بود. در ادامه، لانگلی ازطریق پست نامه‌ای از سارق تبهکار با این مضمون دریافت کرد: «نیمه‌شب من را در جنگل پشت رصدخانه ملاقات کن؛ وگرنه دیگر هرگز لنز خود را نخواهی دید.» لانگلی و سارق سرانجام با یکدیگر ملاقات کردند؛ اما گفتگویشان به مشاجره انجامید. اخترشناس داستان از پرداخت باج به سارق خودداری کرد؛ زیرا باور داشت که این کار موجب شکل‌گیری پدیده‌ی لنزدزدی در دیگر مؤسسات تحقیقاتی خواهد شد. لانگلی موفق شد سارق را متقاعد کند تا در ازای مخفی ماندن هویتش در روزنامه‌ها، محل لنز را فاش کند. لنز تلسکوپ سپس در سطل زباله‌ای در نزدیکی یک هتل پیدا شد؛ اما چنان آسیب دیده بود که رصدخانه مجبور شد آن را برای تعمیر ارسال کند.

احتمالاً چشمگیرترین رخداد ناگوار در تاریخ مدرن، داستان تلسکوپ جیمز کلرک ماکسول (JCMT) است. در سال ۱۹۸۴، سازه‌ای فلزی که برای محافظت از این رصدخانه طراحی شده بود، از محل ساخت در انگلستان آماده‌ی انتقال به هاوایی شد. به نقل از ریچارد هیلز، دانشمند پروژه‌ی JCMT، کشتی استخدام‌شده برای حمل سازه در واپسین دقیقه دچار خرابی شد و از این‌رو، وظیفه‌ی انتقال قطعه‌ی تلسکوپ بر دوش یک کشتی تجاری کوچک قرار گرفت. کشتی قرار بود به‌طور مستقیم به هاوایی سفر کند.

اما در عوض، کشتی عازم هلند شد تا محموله‌ای دوم شامل مواد منفجره‌ی خطرناک را تحویل بگیرد. سپس کشتی پیش از عزیمت به اکوادور برای تخلیه‌ی بار، در ورودی کانال پاناما معطل و منتظر شد تا محموله‌ی ویژه‌اش ترخیص شود. تیم تلسکوپ جیمز کلرک ماکسول در طول انجام این سفر کاملاً غیر مجاز کشتی تجاری، هیچ راهی برای برقراری ارتباط با کاپیتان آن نداشتند. مسئولان صرفاً می‌توانستند با بررسی سراسیمه‌ی دفاتر حمل‌ونقل، محل تقریبی کشتی را ردیابی کنند. در تمام این مدت، محافظ فولادی JCMT روی عرشه‌ی کشتی مانده بود.

پس از ۱۰ هفته، کشتی سرانجام به هاوایی رسید. در آن زمان، مبلغ جریمه‌ای که کاپیتان برای ورود دیرهنگام متحمل شد، با دستمزد دریافتی برای تحویل خود محموله برابر بود. کاپیتان درحالی‌که خارج از آب‌های سرزمینی شناور بود، پیامی تهدید‌آمیز به ساحل فرستاد. او گفت «یا دستمزد من را کامل پرداخت می‌کنید یا این قلعه‌ی فلزی را درون دریا می‌اندازم و خداحافظی می‌کنم.» تیم تلسکوپ جیمز کلرک ماکسول موفق شد حکمی از دادگاه دریافت کند که تحت قوانین حاکم بر دزدی دریایی در آب‌های آزاد به کاپیتان دستور می‌داد کشتی را ترک کند. به نقل از هیلز، گارد ساحلی حکم را به کشتی شورشی تحویل داد و کاغذ آن را ظاهراً براساس سنتی دریایی به دکل کشتی چسباند و با تهدید اسلحه، کاپیتان را بازداشت کرد.

اغلب حوادث از این دست چنان چشمگیر نبودند. در سال ۲۰۰۲، آینه‌های تلسکوپ ارسال‌شده به شیلی، درنتیجه‌ی سفر طولانی از اروپا، آسیب‌دیده و خراب به مقصد رسیدند. ناسا نیز هنگام حمل‌ونقل ابزارآلات گران‌قیمت خود، سابقه‌ای طولانی در پنهان‌کاری دارد. در اغلب موارد، تلسکوپ‌هایی که با پوشش مبدل سفر می‌کنند، بدون مشکل به مقصد می‌رسند. کرن نیرمن، اخترفیزیکدان در دانشگاه ایالتی آریزونا به آتلانتیک گفت در سال ۲۰۰۳، کامیونی در بزرگراه مشاهده کرد که معلوم شد در حال حمل تلسکوپ فضایی اسپیتزر به فلوریدا است. تنها نشانه از این بار مخفی، وجود لوگوی کوچک ناسا روی کامیون بود. در داستانی دیگر در سال ۲۰۱۲، کامیون حامل یک تلسکوپ ناسا در مسیر خود از مینه‌سوتا به تگزاس ناپدید شد. وقتی مقام‌های ناسا وحشت‌زده شدند، یک کارمند شرکت کامیون‌رانی به جستجوی محموله‌ی گمشده رفت و راننده را در خواب در کامیون پیدا کرد؛ اما اثری از تریلر حامل تلسکوپ به چشم نمی‌خورد. در نهایت تریلر، رهاشده در یک کارواش در دالاس پیدا شد و راننده ادعای دزدیده شدن آن را به میان آورد.

مقاله‌های مرتبط:

• ناسا تاریخ جدید پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب را اعلام کرد؛ ۹ آبان ۱۴۰۰
• از ساخت داروی کووید ۱۹ تا پرتاب تلسکوپ جیمز وب؛ در سال ۲۰۲۱ چه انتظاری از دنیای علم باید داشته باشیم؟

هیچ دلیل خاصی وجود ندارد که تصور کنیم اتفاقی ناخوشایند همانند موارد اشاره‌شده برای جیمز وب رخ خواهد داد. سفر به آفریقای جنوبی و حتی پرتاب موشک که از نظر یک دانشمند، «به‌ معنای واقعی کلمه قرار دادن تمام تخم‌مرغ‌ها درون یک سبد و سپس چسباندن این سبد به دو هزار تن ماده‌ی منفجره‌ی قوی است»، خطرناک‌ترین بخش‌های مأموریت نخواهند بود. از نگاه دانشمندان و مهندسان، سفر جیمز وب به مدارش در فاصله‌ی تقریباً یک میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتری از زمین و آغاز استقرار تلسکوپ در یک توالی خودکار و پیچیده از صدها مانور بسیار کوچک، پراسترس‌ترین رویداد خواهد بود. تلسکوپ در این فرایند قادر به تحمل فقط چند خطا است. اگر اشتباهی رخ دهد، هیچ راهی برای برطرف کردن آن وجود نخواهد داشت. تلسکوپ فضایی هابل که در سال ۱۹۹۰ پرتاب شد و در مداری با ارتفاع تقریباً ۵۴۷ کیلومتری از زمین در گردش است، به نحوی ساخته شد تا فضانوردان بتوانند بارها برای انجام تعمیرات به آن سر بزنند؛ درحالی‌که جیمز وب این‌گونه نیست.

حتی اگر تلسکوپ جدید ناسا در مسیر جابه‌جایی‌اش با برخی موانع برخورد کند (دزدی دریایی یا هر مشکل دیگر)، تاریخ نشان داده است که به سلامت به مدار دوردست خود خواهد رسید. تلسکوپ جیمز کلرک ماکسول همچنان عملیاتی است و چندی پیش، داده‌ها برای کشف بحث‌برانگیز نشانه‌ی احتمالی حیات در ابرهای زهره را ارائه داد. لنز جایگزین در رصدخانه‌ی الگینی هنوز کار می‌کند و در شب‌های روشن، برای نشان‌دادن مشتری و زحل به بازدیدکنندگان از آن استفاده می‌شود. اگر استقرار جیمز وب به‌خوبی پیش برود، تلسکوپ نور ضعیف دوردست‌ترین ستارگان و کهکشان‌ها در جهان را رصد و همچنین مولکول‌های حیات‌بخش احتمالی در جو سیاره‌های بسیار دور را شناسایی خواهد کرد. جیمز وب هنگام بررسی داستان وجود ما (ظهور ارگانیسم‌های بسیار کوچک در اقیانوس‌های زمین، خلق سیاره‌ی آبی، تولد منظومه‌ی شمسی، تشکیل کهکشان راه شیری)، به نخستین فصل و دقایق ابتدایی پس از آغاز جهان خواهد رسید.