دانشمندان سه دریاچه مدفون در زیر سطح یخی مریخ شناسایی کردند
دو سال پیش، دانشمندان سیاره‌شناس، کشف دریاچه‌ی آب شور بزرگی را در زیر سطح یخی قطب جنوب این سیاره گزارش دادند. این یافته هرچند شگفت‌انگیز بود، با قدری شک و تردید رو‌به‌رو شد. اما اکنون پژوهشگران وجود آن دریاچه و سه نمونه‌ی بیشتر دیگر را تأیید کرده‌اند.
کشف تازه که روز دوشنبه در نشریه‌ی نیچر آسترونومی منتشر شد، با استفاده از داده‌های راداری از فضاپیمای مدارگرد مریخی سازمان فضایی اروپا با نام مارس اکسپرس تحقق یافت. پژوهشگران به‌دنبال شناسایی تک دریاچه‌ای زیرسطحی در منطقه‌ای مشابه در سال ۲۰۱۸ به کشف جدید دست پیدا کردند. این دریاچه درصورت تأیید وجود به نخستین توده‌ی آب مایع شناسایی‌شده تاکنون در سیاره‌ی سرخ و مکانی احتمالا سکونت‌پذیر برای حیات تبدیل می‌شد. اما آن یافته صرفا برپایه‌ی ۲۹ مشاهده‌ی انجام‌شده از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ بود و از این‌رو بسیاری از پژوهشگران، تأیید این ادعا را مستلزم دستیابی به شواهد بیشتر می‌دانستند. اکنون پژوهشگران در جدیدترین مطالعه، از مجموعه داده‌هایی گسترده‌تر شامل ۱۳۴ مشاهده بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ استفاده کرده‌اند.
النا پتینلی، دانشمند سیاره‌شناس در دانشگاه رم و از نویسندگان مقاله‌ی جدید می‌گوید «ما همان توده‌ی آبی را شناسایی کردیم؛ اما سه توده‌ی آبی دیگر را نیز دراطراف نمونه‌ی اصلی یافتیم. این سیستمی پیچیده است.» تیم پژوهشی از ابزار رادار مدارگرد مارس اکسپرس به‌نام رادار پیشرفته‌ی مریخی برای ژرفاسنجی زیرسطح و یونوسفر (مارسیس) استفاده کرد تا منطقه‌ی قطب جنوب سیاره را کاوش کند.
مارسیس، امواجی رادیویی را به سمت سیاره ارسال می‌کند که پس از اصابت به لایه‌های مواد در سطح و زیرسطح سیاره، به مدارگرد بازمی‌گردند. نحوه‌ی بازتابش سیگنال رادیویی، نشان‌دهنده‌ی وجود ماده‌ای نظیر سنگ، یخ یا آب در موقعیتی به‌خصوص است. دانشمندان برای شناسایی دریاچه‌های یخچالی زیرسطحی در سیاره‌ی خودمان نیز از همین روش استفاده می‌کنند. تیم پژوهشی به بازتاب‌پذیری قوی در برخی نواحی پی برد که به‌گفته‌ی پژوهشگران، بیانگر وجود توده‌های آب مایع به‌دام‌افتاده در زیر بیش از یک کیلومتر از یخ مریخ است. دریاچه‌ها نزدیک به ۷۵ هزار کیلومتر مربع از سطح مریخ را پوشش می‌دهند؛ ناحیه‌ای که تقریبا هم‌اندازه‌ی یک‌پنجم از مساحت کشور آلمان است. دریاچه‌ی مرکزی با بیش‌ترین اندازه، ۳۰ کیلومتر مساحت دارد و دراحاطه‌ی سه دریاچه‌ی کوچک‌تر با وسعت هرکدام چند کیلومتر است.
روی سطح مریخ، فشار اندکی که ناشی از نبود جو درخورتوجه در این سیاره است، وجود آب مایع را امکان‌ناپذیر می‌کند. اما دانشمندان از مدت‌ها پیش در این فکر بوده‌اند که ممکن است آب باقی‌مانده از دریاها و دریاچه‌های باستانی در میلیاردها سال پیش در زیر سطح مریخ به دام افتاده باشد. این ذخایر آبی در صورت وجود، می‌توانند زیستگاه‌هایی بالقوه برای حیات مریخی باشند. روی زمین، حیات می‌تواند در دریاچه‌های یخچالی در مکان‌هایی نظیر جنوبگان دوام آورد.
بااین‌حال، مقدار نمک موجود در آب می‌تواند مشکل‌ساز باشد. دانشمندان تصور می‌کنند که هر نوع دریاچه‌ی زیرزمینی در مریخ، به‌منظور نگاه‌داشتن آب در حالت مایع باید حاوی مقدار نسبتا بالایی نمک باشد. هرچند در عمق سطح مریخ امکان دارد مقدار اندکی گرمای داخلی سیاره وجود ذاشته باشد، این گرما به‌تنهایی برای تبدیل یخ به آب کفایت نخواهد کرد. به‌گفته‌ی پتینلی، «ازمنظر حرارتی، این آب باید شور باشد.»
دریاچه‌های حاوی نمک، تقریبا ۵ برابر بیشتر از آب دریا می‌توانند از حیات پشتیبانی کنند؛ اما به‌گفته‌ی جان پریسکو، دانشمند محیط‌زیست در دانشگاه ایالتی مونتانا، با نزدیک‌شدن غلظت شوری به ۲۰ برابر آب دریا، دیگر وجود حیات امکان‌پذیر نخواهد بود. او می‌گوید «در این آبگیرهای شور در جنوبگان، چندان حیات فعالی وجود ندارد.»
وجود خود دریاچه‌های مریخی همچنان محل بحث و گفت‌وگو است. پژوهشگران پس از کشف سال ۲۰۱۸، نگرانی‌هایی نظیر فقدان منبع حرارتی کافی برای تبدیل یخ به آب را مطرح کردند. همچنین هرچند تازه‌ترین یافته از کشف دو سال گذشته پشتیبانی می‌کند و دربردارنده‌ی داده‌های بیشتر است، همه‌ی دانشمندان متقاعد نشده‌اند که مناطق شناسایی‌شده، توده‌های آب مایع هستند.
مایک سوری، ژئوفیزیکدان سیاره‌ای در دانشگاه پردو در ایالت ایندیانا می‌گوید «اگر مواد درخشان، درواقع آب مایع باشند، به‌نظرم احتمالا بیشتر نوعی لجن یا گل‌ولای هستند». جک هولت، دانشمند سیاره‌شناس در دانشگاه آریزونا نیز می‌گوید هرچند جدیدترین داده‌ها کیفیت خوبی دارند، درباره‌ی تفسیر آن‌ها مطمئن نیست. به‌گفته‌ی هولت «فکر نمی‌کنم دریاچه وجود داشته باشد. آنجا جریان گرمای کافی برای پشتیبانی از آب شور حتی در زیر کلاهک‌های یخی وجود ندارد.»
چین تابستان امسال مأموریتی را به مقصد مریخ پرتاب کرد که ممکن است بتواند صحت این ادعاها را بررسی کند. مأموریت تیان‌ون ۱ در فوریه ۲۰۲۱ (بهمن یا اسفند ۹۹) به مدار مریخ وارد خواهد شد و سطح‌نشینی را روی سطح سیاره مستقر خواهد کرد. مدارگرد مأموریت مجهز به تجهیزاتی راداری است که می‌تواند برای انجام مشاهدات مشابه به‌کار رود. درحال‌حاضر، این چشم‌انداز که دریاچه‌ها، بقایای گذشته‌ی مرطوب مریخ باشند، احتمالی هیجان‌انگیز است. پتینلی می‌گوید «ممکن است آب فراوانی در مریخ وجود داشته باشد و اگر آنجا آب باشد، وجود حیات نیز امکان‌پذیر است.»
نظرات