فالکون 9 اسپیس ایکس ۱۰ ساله شد؛ راکتی که عرصه پرتاب‌های تجاری را دگرگون کرد

راکت معروف فالکون ۹ اسپیس‌ایکس دیروز پنجشنبه ۱۰ ساله شد. این بوستر قدرتمند دو مرحله‌ای در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۰ برای نخستین‌بار پرتاب شد و باموفقیت مدلی آزمایشی از کپسول کارگو دراگون را از پایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال در فلوریدا به مدار زمین پرتاب کرد. این مأموریت، دستاوردی بزرگ برای صنعت نوظهور پروازهای فضایی خصوصی بود و آغازگر پرتاب‌های فضایی اسپیس‌ایکس شد. این شرکت تنها ۶ ماه بعد دراگونی واقعی را به مدار فرستاد و چند ساعت بعد آن را از اقیانوس گرفت. پیش از آن، هیچ فضاپیمایی خصوصی، هرگز پس از مأموریتی مداری بازیابی نشده بود.

اسپیس‌ایکس در طول یک دهه‌ی گذشته، فالکون ۹ را در ۸۵ مأموریت به پرواز آورده و آن را به عملیاتی‌ترین راکت آمریکایی پرتاب‌شده تاکنون تبدیل کرده است. راکت فالکون ۹ و فضاپیمای دراگون به‌لطف پشتیبانی مالی ناسا به موقعیت کنونی دست یافته‌اند. سازمان فضایی آمریکا در سال ۲۰۰۸ به‌منظور پرواز مأموریت‌های رباتیک حمل محموله به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS)، قراردادی را به ارزش ۱/۶ میلیارد دلار با اسپیس‌ایکس امضا کرد. در مه ۲۰۱۲، دراگون در پروازی آزمایشی برای نخستین‌بار به آزمایشگاه مداری رسید. این کپسول نخستین مأموریت تحویل تدارکات خود را در دسامبر همان سال انجام داد.

اسپیس‌ایکس اکنون بیش از ۲۰ مأموریت بازتامین محموله به مقصد ایستگاه فضایی بین‌المللی را به پرواز درآورده است. واپسین مأموریت از این نوع در مارس گذشته پرتاب شد و پس از پایان آن، کپسول کارگو دراگون بازنشسته شد تا با نسخه‌ی دوم این فضاپیما جایگزین شود. اسپیس‌ایکس به‌لطف دستاورد تاریخی چند روز پیش، اکنون مأموریت‌های سرنشین‌دار را نیز به کارنامه‌ی خود افزوده است.

شنبه ۱۰ خرداد، فالکون ۹ نسخه‌ی مسافربری کپسول دراگون را پرتاب کرد و داگ هرلی و باب بنکن فضانوردان ناسا را در پروازی آزمایشی به‌نام دمو ۲ به ایستگاه فضایی بین‌المللی رساند. اگر همه‌چیز به‌خوبی پیش برود، اسپیس‌ایکس به‌زودی مجوز آغاز مأموریت‌های سرنشین‌دار برای ناسا را دریافت خواهد کرد. این شرکت تحت قراردادی ۲/۶ میلیارد دلاری که در سال ۲۰۱۴ در قالب برنامه‌ی خدمه‌ی تجاری با ناسا امضا کرد، متعهد به انجام دست‌کم ۶ پرواز این چنینی است.

راکت ۷۰ متری فالکون ۹ مجهز به ۹ موتور مرلین در مرحله‌ی اول و یک موتور در مرحله‌ی فوقانی خود است. این ساختار در طول یک دهه‌ی گذشته ثابت باقی مانده؛ اما عملکرد راکت تغییرات تقریبا زیادی به خود دیده است. به‌عنوان مثال نسخه‌ی «بلاک ۵» که مأموریت دمو ۲ را به فضا فرستاد، نسبت به نسخه‌ی ۱ فالکون ۹ که ۱۰ سال پیش پرواز کرد، قدرت بسیار بیشتری دارد.

این قدرت افزوده‌شده، چندبارمصرف‌پذیری بلاک ۵ را درمقایسه با نسخه‌های پیشین بهبود و به اسپیس‌ایکس امکان می‌دهد تا سوخت بیشتری را به فرودهای مرحله‌ی اول اختصاص دهد. این شرکت نخستین‌بار در دسامبر ۲۰۱۵ فالکون ۹ را پس از پرتاب فرود آورد و اکنون ۴۶ مرتبه این رویداد چشمگیر را تکرار کرده است که برخی از آن‌ها روی کشتی‌های بدون سرنشین در دریا اتفاق می‌افتند. اسپیس‌ایکس همچنین ۷ مرحله‌ی اول راکت سنگین فالکون هوی را که برپایه‌ی فالکون ۹ طراحی شده، باموفقیت فرود آورده است.

راکت آزمایشی فالکون ۹ در تاریخ ۱۰ ژوئن ۲۰۱۰ از سکوی پرتاب ۴۰ در پایگاه نیروی هوایی کیپ کاناورال فلوریدا از روی زمین برخاست

تا به امروز، برخی از بوسترهای بازیابی‌شده تا پنج مرتبه در مأموریت‌های مداری مختلف پرتاب شده‌اند. این نوع استفاده‌های دوباره، اولویتی بزرگ برای اسپیس‌ایکس و ایلان ماسک، بنیان‌گذار و مدیرعامل میلیاردر شرکت است. به عقیده‌ی ماسک، به‌پرواز درآوردن دوباره‌، سریع و مکرر وسایل نقلیه‌ی فضایی، پیشرفتی بزرگی به‌شمار می‌آید که دستیابی به آن برای مسکونی‌سازی مریخ و تحقق دیگر اکتشافات جسورانه ضروری است.

فالکون ۹ بیش از ۵۰ بار پشت سر هم باموفقیت پرتاب شده است. این راکت می‌تواند در هر مأموریت ۶۲ میلیون دلاری، ۲۲/۸ تن محموله را به مدار نزدیک زمین حمل کند. سازندگان راکت درسرتاسر جهان اکنون به‌سختی درتلاش برای دستیابی به این ترکیب از قدرت، اطمینان‌پذیری و مقرون‌به‌صرفگی هستند.

اما موقعیت کنونی اسپیس‌ایکس در عرصه‌ی پرتاب‌های تجاری، اصلا تضمین‌شده نبود. ماسک بارها اشاره کرده است که اگر راکت فالکون ۱ در سپتامبر ۲۰۰۸ در چهارمین تلاش خود باموفقیت به مدار نمی‌رسید، شرکت ورشکست می‌شد. همچنین، قرارداد محموله‌ی تجاری ناسا در سال ۲۰۰۸، نجات‌دهنده‌ی بزرگی دیگر بود. ماسک روز شنبه اندکی پس از موفقیت پرتاب دمو ۲ گفت «آن دو اتفاق، دو رویداد کلیدی نجات‌دهنده‌ی اسپیس‌ایکس بود. بدون آن‌ها موفق نمی‌شدیم.»

• آغاز عصر جدید فضا؛ اسپیس ایکس باموفقیت کپسول کرو دراگون را به‌همراه فضانوردان ناسا پرتاب کرد
• اسپیس ایکس با پرتاب دسته هشتم استارلینک، فالکون 9 را نخستین‌بار برای پنجمین مرتبه بازیابی کرد

اسپیس‌ایکس در مسیر پرفرازونشیب رسیدن به جایگاه کنونی، همواره خوش‌اقبال نبود. به‌عنوان مثال در ژوئن ۲۰۱۵، فالکون ۹ اندکی پس از پرتاب کارگو دراگون به مقصد ایستگاه فضایی بین‌المللی درمیانه‌ی آسمان منفجر شد. فالکون ۹ در سپتامبر ۲۰۱۶ نیز حین آزمایش پیش از پرتاب، روی سکو منفجر شد و ماهواره‌ی مخابراتی ایموس ۶ را ازبین برد.

فالکون ۹ تا چند وقت دیگر همچنان به پرواز ادامه خواهد داد؛ اما روزهای پایانی عمر آن به‌زودی از راه خواهد رسید. اسپیس‌ایکس هم‌اکنون درحال کار روی سامانه‌ی حمل‌ونقل بین‌سیاره‌ای و کاملا چندبارمصرف خود به‌نام استارشیپ است. به‌گفته‌ی ماسک، او می‌خواهد در آینده فالکون ۹، فالکون هوی و کپسول‌های دراگون را به‌نفع استارشیپ کنار بگذارد و تمام پرتاب‌های فضایی آتی اسپیس‌ایکس ازجمله باری و مسافربری را با راکت غول‌پیکر نسل بعدی خود انجام دهد. زمان تحقق این هدف هنوز معلوم نیست؛ اما اگر همه‌چیز به‌خوبی طبق نقشه‌ی ماسک پیش برود، استارشیپ می‌تواند نخستین پرواز مداری‌اش را همین امسال انجام دهد.

ماسک روز شنبه گفت امیدوار است اسپیس‌ایکس استارشیپ را تا دو سال آینده به فضاپیمایی واقعی تبدیل کند. او درعین‌حال اذعان کرد که همواره مایل است درباره‌ی زمانبندی برنامه‌ها قدری خوش‌بین باشد. «تصور می‌کنم تحقق این هدف در دو سال غیرممکن نیست. اگر رسیدن به آن بیش از چهار سال طول بکشد، غافلگیر خواهم شد.»