کشف موجود باستانی عجیبی که ترکیبی از پرنده و دایناسور است

امروز با اطمینان می‌توانیم بگوییم که پرنده‌ها نوادگان دایناسورها هستند گرچه دیرینه‌شناسان هنوز نتوانستند پازل کامل این رویداد تکاملی حیرت‌انگیز را کامل کنند.

به گزارش ساینس‌آلرت، اسکلت فسیلی کاملی از یک پرنده کشف شده که در حدود ۱۲۰ میلیون سال پیش در چین کنونی می‌زیسته است. این اسکلت که دارای سری دایناسورمانند و بدنی شبیه به پرنده‌های امروزی است، می‌تواند به شفاف‌سازی مراحل کلیدی در فرآیند تکاملی دایناسورها کمک کند.

گذار تکاملی از دایناسور به پرنده شامل تغییراتی چشمگیر در عملکرد، شکل و محیط است که درنهایت به طرح بدن معمولی پرندگان امروزی منجر شد. برخی از این شاخصه‌های متغیر را هنوز هم می‌توان در مراحل رشد پرندگان امروزی دید؛ اما ترتیب این تغییرات و ماهیت تکاملی که باعث شکل‌گیری چنین ویژگی‌هایی شد، هنوز موضوع بحث و بررسی است.

فسیل حیرت‌انگیز جدید موسوم به کراتوناویس ژویی (Cratonavis zhui) می‌تواند دیدگاه‌های مهمی را درباره‌ی تکامل پرندگان کنونی آشکار کند. پژوهشگرها اثر بدن کراتوناویس را در طول حفاری‌های شمال چین کشف کردند.

آثار بدن دایناسورهای پردار و پرندگان آغازین مثل مرغ کنفوسیوس (Confuciusornis sanctus) که در این منطقه کشف شدند، حدود ۱۲۰ میلیون سال پیش، در دوره‌ی کرتاسه در سنگ‌های رسوبی شکل گرفتند. این پژوهش به رهبری ژو ژونگی از آکادمی علوم چین (CAS) با استفاده از روش اسکن تومورگرافی (CT) جمجمه‌ی فسیلی با وضوح بالا انجام شد. پژوهشگرها با استفاده از نسخه‌های دیجیتالی استخوان‌های معدنی‌ به بازسازی شکل و کارکرد جمجمه در زمان زندگی پرنده پرداختند.

بر اساس نتایج، شکل جمجمه‌ی کراتوناویس تقریبه به جمجمه‌ی دایناسورهایی مثل تیرانوسوروس رکس شباهت دارد نه پرندگان دیگر. ژیهنگ لی، دیرینه‌شناس CAS می‌گوید:

شاخصه‌های جمجمه‌ای اولیه نشان می‌دهند اغلب پرندگان دوره‌ی کرتاسه مثل کراتوناویس نمی‌توانستند منقار فوقانی خود را به شکلی مستقل نسبت به پوشش مغز و فک پائین جابه‌جا کنند. قابلیت جابه‌جایی مستقل منقارها بیشتر در میان پرندگان کنونی دیده می‌شود که بر گوناگونی عظیم زیستی آن‌ها هم تأثیر گذاشته است.

در میان گونه‌های مرغی خانواده‌ی دایناسورها، کراتوناویس گونه‌ای بین آرکئوپتریس (با شباهت بیشتر به خزندگان) و مرغ کنفوسیوس (Ornithothoraces) است که بسیاری از ویژگی‌های پرندگان کنونی را دارد.

همچنین فسیل کراتوناویس دارای استخوان سرشانه‌ای و استخوان کف پایی اول طویل است. این ویژگی‌ها به‌ندرت در فسیل دیگر اجداد دایناسوری پرندگان دیده شده‌اند و در پرندگان امروزی وجود ندارد. روندهای تکاملی کاهش طول استخوان کف‌پایی اول را حین رشد پرندگان نشان می‌دهند.

مؤلفان پژوهش همچنین نشان دادند در طول تکامل دایناسورها به پرندگان، استخوان کف‌پایی اول به دلیل فرآیند انتخاب طبیعی کوتاه‌تر شده است. با رسیدن استخوان به‌اندازه‌ی بهینه که کمتر از یک‌چهارم طول استخوان کف‌پایی دوم است، کارکردهای پیشین آن هم از بین رفتند.

ویژگی منحصربه‌فرد استخوان کف‌پایی بزرگ در کراتوناویس را می‌توان با دایناسور بالائور (Balaur) از اواخر کرتاسه مقایسه کرد که عضو گروهی از گوشتخواران پردار به نام درومیسوروس‌ها است. استخوان شانه‌ی کشیده هم قبلا در پرندگان کرتاسه مثل Yixianornis و Apsaravis دیده شده بود.

به نوشته‌ی مین‌وانگ دیرینه‌شناس و یکی از مؤلفان اصلی پژوهش، استخوان سرشانه‌ی عریض به این گونه اجازه می‌داد بهتر بال‌های خود را بچرخاند و به این ترتیب کمبود دیگر قابلیت‌های پرواز را جبران کند

به باور مؤلفان، ریخت ناهنجار استخوان سرشانه و کف پا در کراتوناویس نشان‌دهنده‌ی انعطاف اسکلتی در این پرندگان آغازین است. ترکیب منحصر‌به‌فرد آناتومی کراتوناویس ژویی می‌تواند نشانه‌ای از چگونگی تغییر و تکامل گونه‌ها باشد.

این پژوهش در مجله‌ی Nature Ecology & Evolution منتشر شده است.