آیا علم ژنتیک معمای سلطه دوندگان شرق آفریقا برای دوهای استقامت را حل می‌کند؟

بیش از ۱۰٫۰۰۰ ورزشکار در رقابت‌های المپیک ریو حضور دارند که تا به امروز به رقابت‌های خود پرداخته و نفرات برتر در رشته‌های مختلف مدال‌های رنگین خود را دریافت کرده‌اند. اما نکته‌ای که در هر دوره از المپیک شاهد تکرار شدن آن هستیم، سلطه‌ی ورزشکارانی از شرق آفریقا یا با ریشه‌های از این ناحیه در دوهای استقامت است.

اما چرا ورزشکارانی از شرق آفریقا در رشته‌ی دو و میدانی و بالاخص دوهای استقامت همواره موفق بوده و سکوهای اول قهرمانی را به خود اختصاص می‌دهند. بسیاری در پاسخ این سوال تفاوت‌های ژنتیکی را عامل برتری دوندگان شرق آفریقا بر سایر ورزشکاران می‌خوانند. شاید نگاهی به تعداد مدال‌هایی که ورزشکاران این ناحیه از قاره‌ی سیاه کسب کرده‌اند، دلیلی منطقی برای قبول تفاوت‌های ژنتیکی با سایر ورزشکاران برای این رشته باشد.

در طول ۱۵ سال اخیر تحقیقات علمی گوناگونی برای اثبات وجود تفاوت‌های ژنتیکی و یافتن پاسخ سوالی در مورد اینکه چرا قهرمانان دوهای استقامت اغلب در این منطقه هستند، انجام شده است. شواهد موجود نشان از این دارد که آناتومی بدن دوندگان آفریقای شرقی به دلیل بهره‌گیری از پاهای بلند احتمالا باعث بهینگی در هنگام دویدن شده و همچنین سرعت حرکت را نیز بالا می‌برد. اما هیچ یک از تحقیقات انجام شده موردی را دال بر وجود برتری‌های ژنتیکی در این افراد نشان نداده که می‌توانند با بهره‌گیری از آن به راحتی حریفان را پشت سر بگذارند.

عملکرد ورزشکاران نخبه و قهرمانان به واقع بسیار پیچیده است، از این‌رو نمی‌توان برتری یک گروه از ورزشکاران را به عاملی نظیر تفاوت‌های ژنتیکی متصل کرد. البته دانشمندان دلیل برتری این ورزشگاران را در احتمال وجود ژن‌های ترکیبی و تعاملی نیز خوانده و آخرین تحقیقات نیز برای یافتن صحت این موضوع انجام شده است.

در صورتی که عوامل ژنتیکی به تنهایی نتوانند پاسخی منطقی به دلیل برتری ورزشکاران شرق آفریقا در دوهای استقامت دهند، از این‌رو چه عوامل دیگری نیز وجود دارد که باعث می‌شود تا این ورزشکاران همچنان به سلطه‌ی خود ادامه دهند. یکی از فاکتورهای مطرح شده، شرایط زندگی این ورزشکاران از سنین کودکی است. براساس اطلاعات ارائه شده لزوم پیاده روی و دوهای بلندمدت برای رفت و آمد به مدرسه را باید یکی از فاکتورهای اصلی در شکل گرفتن یک بدن آماده برای دوی استقامت خواند، بطوریکه داده‌های موجود نشان از این دارد که اغلب ورزشکاران این رشته مسافتی ۵ تا ۲۰ کیلومتری را در سنین کودکی برای رفت و آمد به مدرسه طی کرده‌اند. همچنین تمرینات هوازی نیز نمی‌تواند ظرفیت حداکثر هوازی ورزشکاران را چنانکه در آفریقایی‌ها می‌بینیم، افزایش دهد.

آیا ارتفاع در بهبود عملکرد دوندگان تاثیرگذار است؟ بسیاری از ورزشکاران نخبه کنیا و اتیوپی در ارتفاع ۲٫۰۰۰ تا ۲٫۵۰۰ متری از سطح زمین متولد شده و زندگی خود را در چنین ارتفاعاتی ادامه می‌دهند. زندگی در ارتفاع بالا باعث می‌شود تا میزان هموگلوبین (هموگلوبین پروتئیتی در خون است که وظیفه انتقال اکسیژن را برعهده دارد) و هماتوکریت (میزان گلبول‌های قرمز در خون) خون بالا می‌رود. بالا رفتن دو فاکتور مورد نظر در خون باعث می‌شود تا میزان اکسیژن رسانی به ماهیچه‌هایی که در حال فعالیت هستند، بیش از پیش افزایش یابد.

البته باید به نکته اشاره کرد که صرف زندگی در ارتفاع بالا نمی‌تواند عامل اصلی موفقیت برای این ورزشکاران باشد، بلکه ترکیب دو عامل زندگی در ارتفاع بالا در کنار انجام تمرینات در آن شرایط باعث می‌شود تا دوندگان شرق آفریقا قدرت بالایی در دوهای استقامت داشته باشند. این قابلیتی است که ورزشکاران بدون حضور در مناطق با ارتفاع بالا به‌صورت مستمر نمی‌توانند به دست بیاورند. ایتن و آدیس آبابا را باید دو شهر عمده‌ای خواند که ورزشکاران اغلب تمرینات خود را در آن انجام می‌دهند. این دو شهر ارتفاعی بالای ۲٫۴۰۰ متر دارند. از این رو به نظر می‌رسد زندگی در ارتفاع بالا در کنار تمرینات مستمر در این ارتفاع باعث شده تا ورزشکاران شرق آفریقا سلطه‌ی بلامنازعی در دوهای استقامت داشته باشند.

در کنار ویژگی‌های فیزیکی، باید فاکتور مهم دیگری را نیز برای سلطه‌ی ورزشکاران شرق آفریقا برشمرد که انگیزه‌های مالی در صورت قهرمانی در مسابقات بین المللی است. انگیزه‌های مالی در کشور‌های فقیر آفریقایی را باید اصلی‌ترین دلیل برای تلاش ورزشکاران برای رسیدن به موفقیت خواند، چراکه بهبود وضعیت زندگی کوچک‌ترین دستاورد قهرمانی در مسابقات جهانی و المپیک است.

دانشمندان به این نکته اشاره می‌کنند که نمی‌توان به قطع یقین تفاوت‌های ژنتیکی را اصلی‌ترین دلیل برای موفقیت ورزشکاران آفریقایی خواند و مجموعه‌ی عواملی نظیر محل سکونت، تمرینات پرفشار در ارتفاع بالا و شاید تفاوت‌های ژنتیکی می‌تواند عامل موفیت دوندگان آفریقای شرقی باشد.