یک سال «وعده» بی‌سرانجام؛‌ سر دواندن مردم با سراب رفع فیلترینگ

یکی از اصلی‌ترین وعده‌هایی که پای مسعود پزشکیان را به پاستور باز کرد، رفع فیلترینگ بود. پزشکیان در مناظره‌های انتخاباتی خود بارها وعده داد زمانی که رئیس‌جمهور شود، در برابر فیلترینگ می‌ایستد چون به‌ ضرر کشور است. در مناظره‌های انتخاباتی وعده‌ها دست‌یافتنی به‌نظر می‌رسید و تصور می‌شد رفع فیلترینگ یکی از نخستین مصوبات دولت چهاردهم در «۱۰۰ روز اول» باشد.

عبارت‌هایی مانند «بلافاصله بعد از استقرار دولت» یا «در اولین جلسات شورای عالی فضای مجازی»، پرکاربردترین وعده‌های این دوره بودند که خیلی زود با تشکیل دولت لحن آن‌ها به‌سمت لزوم انجام «بررسی‌های کارشناسی» تغییر کرد. ستار هاشمی، وزیر ارتباطات از شهریور که در وزارت ارتباطات مستقر شد تا آبان ۱۴۰۳ بارها اعلام کرد که دولت در حال تدوین طرحی جامع برای رفع فیلترینگ است.

امروز گام اول رفع محدودیت از اینترنت را با همدلی و وفاق برداشتیم. از پیگیری رئیس‌جمهور و همراهی رسانه‌ها و فعالان ممنونم و بیش از پیش به این همراهی و همدلی نیازمندیم. این مسیر ادامه دارد...

- ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات

پس از بازگشایی واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع محدودیت سایر پلتفرم‌ها از سوی رسانه‌ها پیگیری می‌شد و هر بار پاسخ «در حال بررسی» به خبرنگاران داده می‌شد. نزدیک به ۷ ماه بعد از گام اول رفع فیلترینگ، جنگ ۱۲ روزه اتفاق افتاد و در میانه آن، اینترنت ایران به‌طور کامل قطع شد. این اتفاق بهانه جدید دولت برای توجیه رفع فیلتر نشدن پلتفرم‌ها بود.

مسعود پزشکیان در یک سالگی ریاست‌جمهوری خود، گفت: «در شورای عالی فضای مجازی در مورد موضوع رفع فیلتر زمان‌بندی صورت گرفته و اگر جنگ اتفاق نمی‌افتاد، بر اساس آن زمان‌بندی بقیه پلتفرم‌ها هم باز می‌شدند.»

وزیر ارتباطات هم در آن زمان اعلام کرد پیش از جنگ ۱۲ روزه، فرایند رفع فیلتر چند پلتفرم مهم خارجی آغاز شده بود که با آغاز جنگ، متوقف شده است. حالا ۶ ماه از آتش‌بس و پایان جنگ می‌گذرد اما هنوز خبری از رفع فیلترینگ نیست.

شهریور ۱۴۰۴، مهدی طباطبائی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور گفت: «فیلترینگ بیشتر پلتفرم‌ها تا پایان سال ۱۴۰۴ رفع می‌شود. تنها مسائل فنی فیلترینگ باقی مانده و منتظر توافقاتی هستیم که چند دستگاه در آن دخیل هستند.»

همان زمان محمد سرافزار، عضو شورای عالی فضای مجازی در گفت‌وگویی به‌صراحت اعلام کرد که «اکثر اعضای شورا با رفع فیلترینگ مخالف هستند» تا معلوم شود فقط هم مسائل فنی باقی نمانده و توافقات با چند دستگاه میسر نشده است.

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت هم در همان زمان اعلام کرد کار کارشناسی تایید کرده که فیلترینگ هزینه‌ها را بالا می‌برد و به همین دلیل موضوع برداشته شدن آن را پیگیری می‌کند. حتی یک نماینده مجلس هم وعده «تا پایان هفته» را داد.

در آبان ماه، شایعاتی درباره رفع فیلترینگ قریب‌الوقوع تلگرام و یوتیوب شنیده شد. شنیده‌ها نسبتا موثق‌تر از پیش بودند؛ حتی روزنامه خراسان روز هشتم آبان نوشت که شورای عالی فضای مجازی در نظر دارد در مرحله دوم رفع فیلترینگ، دو پلتفرم تلگرام و یوتیوب را آزاد کند. وعده یک «شنبه»ای که قرار است این پو پلتفرم رفع فیلتر شوند هم داده شد اما مثل همیشه در حد همان وعده باقی ماند.

با این حال، مسئولان دست از وعده دادن برنداشتند و یک هفته بعد، مصطفی پوردهقان، نماینده مردم اردکان در مجلس، گفت مذاکرات خوبی درباره رفع فیلترینگ تلگرام انجام شده و تعهدات لازم و شرایط ایران از سوی این پلتفرم پذیرفته شده و تا پایان هفته دوم آبان، تلگرام رفع فیلتر می‌شود.

باز هم این اتفاق رخ نداد و حتی گفته نشد این مذاکره‌ها کجا انجام شده، تلگرام چه وعده‌هایی را پذیرفته و اگر واقعا پذیرفته چه موضوعی مانع برداشته شدن محدودیت این پیام‌رسان شده است؟ در این میان اعضای دولت در مصاحبه‌ها مدام تاکید می‌کردند که اختیارات‌شان در حد فشار آوردن و مذاکره برای رفع فیلترینگ است اما تصمیم‌گیرنده نهایی نیستند.

این در حالی است که کارشناسان و اهالی سیاست بارها گفته‌اند که رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی این اختیار را دارد که دستور رفع فیلترینگ صادر کند. اما دولت چهاردهم با تاکید بر «وفاق» می‌خواهد رفع فیلترینگ بدون اختلاف و درگیری میان جریان‌های مختلف انجام شود!

کمی بعد، فیلترینگ برداشته شد اما نه برای همه. انتشار اخبار مربوط به برداشته شدن فیلترینگ بعضی پلتفرم‌ها برای دانشگاهیان دوباره موضوع اینترنت طبقاتی را صدر اخبار رساند و اعضای دولت وادار به پاسخ‌گویی در خصوص این تصمیم شدند.

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اعلام کرد، فرایند رفع فیلترینگ طولانی شده و برای عقب نماندن فعالیت‌های آموزشی، دسترسی برخی دانشگاه‌ها به اینترنت آزاد شده است. البته دسترسی به اینترنت «آزاد» در دانشگاه‌های مختلف متفاوت بود؛ برخی از آن‌ها به تعداد زیادی از شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشتند و برای برخی فقط یوتیوب رفع فیلتر شده بود.

تیم زومیت

وقتی آزادی اینترنت سهمیه‌بندی می‌شود؛ واکنش‌ها به رفع فیلتر یوتیوب در دانشگاه تهران

مطالعه '12

مهاجرانی البته تاکید کرد دولت اعتقادی به اینترنت طبقاتی ندارد اما با گذشت دو ماه، همچنان فیلترینگ گسترده برای همه کاربران وجود دارد و اینترنت آزاد دانشگاه، در کنار وجود ۵۰ هزار سیم‌کارت‌ سفید، مصداق بارز اینترنت طبقاتی است.

محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور، اواخر آبان ۱۴۰۴، تاکید کرد که دکمه فیلترینگ دست دولت نیست و شورای عالی مجازی تصمیم‌گیرنده این موضوع است:

در مورد رفع فیلترینگ، مسئله برای ما دسترسی امن و پایدار مردم و کسب‌وکارهاست. تصمیم پایدار وقتی شکل می‌گیرد که همه ذی‌نفعان همراه شوند. شورای عالی فضای مجازی تصمیم می‌گیرد، نه دولت به‌تنهایی. ما می‌توانیم پیشنهاد بدهیم، فشار بیاوریم، استدلال کنیم و همه این کارها را کرده‌ایم اما نمی‌توانیم یک‌طرفه اجرا کنیم.

- محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور

در این میان چند نفر از مقامات سیاسی دیگر نیز درباره رفع فیلترینگ صحبت کردند. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، اعلام کرد فیلترینگ فعلی در شرایط عادی اشتباه است اما لغو کامل آن بدون وجود سازوکار حکمرانی هوشمند نیز عملی و منطقی نخواهد بود.

در میانه آذرماه،‌ الیاس حضرتی، رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت، دوباره اعلام کرد رئیس‌جمهور پای وعده‌های خود برای رفع فیلترینگ مانده اما برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی همچنان مقاومت می‌کنند. حضرتی گفت جلسات این شورا نهایتا منجر به رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی شده و روی بقیه پلتفرم‌ها همچنان مقاوت وجود دارد. او ابراز امیدواری کرد که تلاش‌های رئیس‌جمهور منجر تا یک ماه آینده، منجر به «یک قدم مثبت دیگر» در این مسیر شود. یک ماه هم به سر آمد و در هنوز بر همان پاشنه می‌چرخد.

آخرین وعده رفع فیلتر را ۳۰ آذرماه، مصطفی پوردهقان، نماینده مجلس، داد. او که پیش‌تر ادعا کرده بود تلگرام به‌زودی رفع فیلتر می‌شود، این بار گفت:

بر اساس گفته‌های مطرح‌شده، احتمالاً تصمیم نهایی درباره رفع فیلتر تلگرام در دی‌ماه گرفته و به‌صورت رسمی اعلام خواهد شد.

- مصطفی پوردهقان، نماینده مجلس

البته این خبر خیلی زود تکذیب شد و خبرگزاری فارس اعلام کرد اصلا جلسه شورای عالی مجازی تشکیل نشده که درباره این موضوع تصمیم بگیرند.

هرگونه تصمیم رسمی درباره رفع فیلتر تلگرام منوط به اجرای مصوبه ۳۲ بندی شورای عالی فضای مجازی است که سال گذشته با امضای سران قوا تصویب شد. طبق این مصوبه، برای رفع فیلتر هر پلتفرم مسدودشده، مجموعه‌ای از اقدامات کارشناسی باید انجام شود و هر مرحله فقط پس از تأیید کمیته ۹ نفره بازگشایی قابل اجراست

- خبرگزاری فارس

مقامات چه در ژست و چه در واقعیت مخالف فیلترینگ هستند اما مخالفت‌شان با محدودیت‌ها از سطح اظهارنظر کردن فراتر نمی‌رود. حالا با گذشت بیش از سه سال از تشدید فیلترینگ و یک سال از رفع فیلترینگی که قرار بود گام‌های بعدی داشته باشد، مردم در میانه جنگیدن برای عبور از فیلترها و تلاش برای متصل کردن وی‌پی‌ان‌ها احتمالا شنیدن وعده‌های تکراری و بی‌سرانجام برداشته شدن فیلترینگ آخرین چیزی است که می‌خواند بشوند.