تاوان هوش مصنوعی را ما می‌دهیم؛ افزایش قیمت جهانی رم و بازگشت به عصر حجر!

گل بود به سبزه نیز آراسته شد!

سال‌هاست خرید قطعات کامپیوتر یا یک گوشی هوشمند درست‌وحسابی در ایران، دست‌ کمی از عبور از هفت‌خان رستم ندارد. دیگر عادت کرده‌ایم صبح که بیدار می‌شویم، اول نگاهی به نرخ ارز بیندازیم و با یک حساب‌وکتاب سرانگشتی، آرزوهایمان را چند پله پایین‌تر بیاوریم. اما این بار داستان از این هم ناراحت‌کننده‌تر است.

یعنی همین را کم داشتیم که وسط تورم و آشفته‌بازار ارزی، بازار جهانی هم ساز مخالف بزند و قیمت رم سر به فلک بکشد. کافیست به وضعیت بازار در همین چند هفته‌ی اخیر نگاهی بیندازید تا عمق فاجعه را درک کنید:

همان‌طور که در نمودارهای قیمتی بالا می‌بینید، اگرچه تا اواسط پاییز، روند افزایش قیمت با شیبی نسبتا ملایم همراه بوده، اما در بازه‌ی زمانی کوتاه ۴۵ روزه، بازار با یک شوک ناگهانی و انفجار قیمت مواجه شده است. به‌طور دقیق‌تر، قیمت رم ۳۲گیگابایتی DDR5-5600 نزدیک‌به ۳٫۵ برابر و رم ۹۶گیگابایتی حدودا ۳ برابر شده است.

اصلا کار به جایی رسیده که در بازار جهانی، یک کیت رم دسکتاپ، از قدرتمندترین کارت گرافیک جهان هم گران‌تر شده است! بدین‌ترتیب، بستن یک سیستم حرفه‌ای در سال ۲۰۲۶ هزینه‌ای نجومی خواهد داشت، اما این بار گلوگاه اصلی به‌جای کارت گرافیک (یا بهتر است بگویم، علاوه‌بر آن)، رم خواهد بود.

یعنی چه بلایی سر بازار رم آمده و انگشت اتهام را باید به سمت چه چیزی یا چه کسی بگیریم؟

یادتان هست زمانی که رم یکی از بی‌دردسرترین قطعات کامپیوتر برای خرید بود؟ ظرفیت موردنیازتان را انتخاب می‌کردید، سرعتش را با مادربرد چک می‌کردید و تمام! اما حالا رم به یکی از بی‌ثبات‌ترین و گیج‌کننده‌ترین بخش‌های بازار پی‌سی تبدیل شده و ترکش‌های این انفجار قیمتی، بازار موبایل را حتی شدیدتر از لپ‌تاپ و دسکتاپ تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.

علت این جهش قیمت هم تغییر همزمان و پیچیده‌ در نحوه‌ی تولید حافظه، مشتریان هدف و استراتژی سوددهی کارخانه‌هاست.

در مرکز بحران افزایش قیمت رم، DRAM قرار دارد؛ همان حافظه‌ای که در پی‌سی، لپ‌تاپ، کنسول، سرور و حتی ماشین‌ها استفاده می‌شود. بازار تولید این حافظه‌ها در انحصار سه غول بزرگ است: سامسونگ، اس‌کی هاینیکس (SK Hynix) و میکرون. این سه شرکت روی‌هم‌رفته بیش از ۹۰ درصد بازار جهانی رم را در اختیار دارند. به‌طور دقیق‌تر، داده‌های Counterpoint Research نشان می‌دهد که در سه‌ماهه‌ی دوم سال ۲۰۲۵، اس‌کی هاینیکس ۳۸ درصد، سامسونگ ۳۲ درصد و مایکرون ۲۳ درصد از سهم بازار را در اختیار داشته‌اند و باتوجه به انفجار سود خالصشان، به نظر نمی‌رسد عجله‌ای هم برای معکوس کردن روند قیمت‌های نجومی داشته باشند.

پیش از آنکه هوش مصنوعی به جنون فعلی برسد، سازندگان DRAM در حال آماده‌سازی برای بازنشسته کردن خطوط تولید قدیمی بودند. فرآیندهای ساخت DDR4 و LPDDR4 قدیمی شده بودند و سود کمتری داشتند. شرکت‌هایی مثل میکرون، اطلاعیه‌های «توقف تولید» صادر کردند تا مشتریان را به سمت تکنولوژی‌های جدیدتر هل دهند. این کار به‌خودی‌خود باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت شد.

و بعد، انفجار هوش مصنوعی رخ داد.

آموزش مدل‌های زبانی بزرگ نیاز به حافظه‌های فوق‌سریع دارد. پردازنده‌های گرافیکی که برای آموزش هوش مصنوعی استفاده می‌شوند، به حافظه با پهنای باند بالا (HBM) نیاز دارند. HBM درواقع همان DRAM است که به صورت عمودی روی هم چیده شده و برای سرعت بالا بهینه شده است.

وقتی شرکت‌های بزرگ هوش مصنوعی قراردادهای سنگین می‌بندند، تولیدکنندگان حافظه هم به دنبال پول می‌روند. HBM و رم‌های سروری، حاشیه‌ی سود بسیار بالاتری نسبت به رم‌های معمولی دسکتاپ دارند و قراردادهای بلندمدت و تضمین‌شده ارائه می‌دهند.

طبق گزارش Tom’s Hardware، سامسونگ و اس‌کی هاینیکس ممکن است طی قراردادی با OpenAI برای پروژه‌ی زیرساختی «Stargate»، متعهد شده باشند که تا ۹۰۰,۰۰۰ ویفر DRAM در ماه تأمین کنند؛ رقمی که می‌تواند معادل ۴۰ درصد از کل خروجی حافظه‌ی جهان باشد.

درنتیجه، رم‌های مصرفی که من و شما برای پی‌سی یا گوشی نیاز داریم، دیگر در اولویت تولید نیستند و این یعنی کاهش عرضه و افزایش وحشتناک قیمت.

درحالی که اوضاع برای مصرف‌کنندگان وخیم بود، شرکت میکرون با اعلام خروج از بازار حافظه و ذخیره‌سازی مصرف‌کننده، نمک روی زخم مصرف‌کنندگان پاشید؛ این یعنی توقف تولید رم‌ها و SSDهای برند محبوب کروشال (Crucial).

برند کروشال همیشه به‌عنوان یک لنگر قیمتی در بازار عمل می‌کرد و رقبا را مجبور می‌کرد قیمت‌هایشان را در حد معقول نگه دارند. میکرون صراحتا اعلام کرده: «رشد دیتاسنترها که پیشرانِ آن هوش مصنوعی است، منجربه جهش ناگهانی تقاضا برای حافظه و فضای ذخیره‌سازی شده است. از همین رو، میکرون تصمیم دشواری گرفت تا از بازار محصولات مصرفی برند کروشال خارج شود؛ هدف ما بهبود روند تامین کالا و پشتیبانی از مشتریان بزرگ و استراتژیک در بخش‌هایی است که رشد سریع‌تری دارند.»

این برند تا فوریه ۲۰۲۶ (بهمن ۱۴۰۴) به فعالیت ادامه می‌دهد و پس از آن، به خاطره‌ها می‌پیوند. با حذف کروشال، تنها سامسونگ و SK Hynix به‌عنوان تامین‌کنندگان اصلی باقی می‌مانند و همان‌طور که می‌دانید، رقابت کمتر همیشه به معنای قیمت بالاتر است.

شرکت Framework، سازنده‌ی لپ‌تاپ‌های ماژولار و قابل تعمیر اخیرا اعلام کرد که قیمت رم‌های DDR5 در سفارش‌های شخصی‌سازی شده را ۵۰درصد افزایش داده است و این افزایش قیمت را صرفا واکنشی به هزینه‌های نجومی نامید که تامین‌کنندگان به آن‌ها تحمیل کرده‌اند.

X

به‌گفته‌ی فریم‌ورک،‌ یک رک سرور از سیستم GB300 انویدیا که برای توسعه‌ی هوش مصنوعی استفاده می‌شود، به‌تنهایی ۲۰ ترابایت رم HBM3E و ۱۷ ترابایت رم LPDDR5X مصرف می‌کند. این مقدار حافظه LPDDR5X رم موردنیاز برای هزار لپ‌تاپ است، درحالی‌که یک دیتاسنترِ مخصوص هوش مصنوعی، پر از هزارانِ رکِ این‌چنینی است؛ با این حساب، طبیعی است که تولیدکنندگان رم ترجیح می‌دهند خطوط تولید محدود خود را به این سرورهای پرسود اختصاص دهند تا اینکه برای لپ‌تاپ مصرف‌کننده رم تولید کنند.

شرکت لنوو هم به مشتریان تجاری خود نامه زده و اعلام کرده است که تمام پیش‌فاکتورها و قیمت‌های فعلی فقط تا اول ژانویه ۲۰۲۶ اعتبار دارند و بعد از آن، موج گرانی از راه می‌رسد.

X

از آن سمت، مدیرعامل HP هم هشدار داده که نیمه‌ی دوم سال ۲۰۲۶ بسیار سخت خواهد بود. نکته مهم اینجاست که چیپ‌های رم حدود ۱۵ تا ۱۸ درصد از کل هزینه‌ی ساخت یک لپ‌تاپ را تشکیل می‌دهند. وقتی قیمت برخی از قطعات DRAM نسبت‌به سال گذشته ۷۰ تا ۱۷۰ درصد رشد کرده باشد، سازنده‌ی لپ‌تاپ چاره‌ای جز بالا بردن قیمت نهایی ندارد.

با این اوصاف، موسسه‌ی تحقیقاتی ترند‌فورس که قبلا پیش‌بینی می‌کرد بازار لپ‌تاپ در سال ۲۰۲۶ رشد ۱٫۷ درصدی داشته باشد، حالا پیش‌بینی می‌کند که بازار با کاهش ۲٫۴ درصدی مواجه خواهد شد. به زبان ساده، لپ‌تاپ‌ها در سال ۲۰۲۶ گران‌تر می‌شوند، مدل‌های پایه ضعیف‌تر می‌مانند و پیدا کردن مدل‌های با رم بالا بدون پرداخت هزینه نجومی، به یک رویا تبدیل خواهد شد.

متاسفانه این گرانی فقط محدود به کامپیوترها نیست. گزارش‌های تکان‌دهنده‌ای از ترندفورس نشان می‌دهد که بازار موبایل قرار است از این وضعیت، بیشترین ضربه را بخورد.

طبق پیش‌بینی‌ها، در سال ۲۰۲۶، مشخصات فنی گوشی‌ها نه‌تنها پیشرفت نمی‌کند، بلکه پسرفت خواهد کرد.

در بازار گوشی‌های پرچمدار، مدل‌های ۱۶ گیگابایتی تقریبا ناپدید خواهند شد و اکثر پرچمداران (به‌جز مدل‌های اولترا و خاص) به استاندارد ۱۲ گیگابایت بازمی‌گردند. گزارش‌ها می‌گویند تعداد مدل‌های ۱۲ گیگابایتی همین حالا هم ۴۰ درصد کاهش یافته است.

X

از سوی دیگر، وضعیت موجودی انبارها هم بحرانی است. به‌طور معمول، سازندگان گوشی برای ۸ تا ۱۰ هفته، موجودی حافظه دارند، اما الان این رقم به کمتر از ۴ هفته رسیده است. تولیدکنندگان چینی مثل شیائومی هشدار داده‌اند که با افزایش هزینه‌های لیست مواد اولیه، چاره‌ای جز افزایش قیمت نهایی یا کاهش مشخصات سخت‌افزاری ندارند.

برای مثال، قیمت رم‌های ۴ گیگابایتی DDR4x که در گوشی‌های ارزان استفاده می‌شود، از ۷ دلار در ابتدای سال به بیش از ۳۰ دلار در اواسط نوامبر رسیده است؛ یعنی بیش از ۴ برابر افزایش قیمت دلاری برای تولیدکننده.

در بازار لپ‌تاپ هم پیش‌بینی می‌شود که ۸ گیگابایت رم، همچنان استاندارد مدل‌های پایه باقی بماند. این خبر بدی برای مایکروسافت است که تلاش داشت استاندارد ۱۶ گیگابایت را برای ویندوز ۱۱ و قابلیت‌های هوش مصنوعی کوپایلت جا بیندازد.

وضعیت برای لپ‌تاپ‌های اولترابوک وخیم‌تر است. از آنجا که رم در این دستگاه‌ها روی مادربرد لحیم شده و غیرقابل تعویض است، سازندگان نمی‌توانند برای کاهش هزینه، از ماژول‌های ارزان‌تر استفاده کنند. درنتیجه، این مدل‌ها مستقیما با جهش قیمت مواجه خواهند شد.

طنز تلخ ماجرا اینجاست که تا دیروز به اپل خرده می‌گرفتیم که چرا مک‌بوک‌های گران‌قیمت خود را با رم ۸ گیگابایت عرضه می‌کند و آن را توهین به کاربر می‌دانستیم. اما حالا با تغییرات بازار جهانی، به نظر می‌رسد که اکوسیستم ویندوز نیز به ناچار در حال پذیرش این واقعیت است. ظاهرا باید خودمان را قانع کنیم که ۸ گیگابایت رم، آنقدرها هم که فکر می‌کردیم کم نیست!

وضعیت فعلی بازار حافظه را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: رم از یک کالای معمولی به یک کالای نادر و لوکس تبدیل شده است.

سامسونگ، اس‌کی هاینیکس و سازندگان دیگر، خطوط تولید خود را به سمت سرورها و هوش مصنوعی چرخانده‌اند، چون پول آنجاست. تا زمانی که تب هوش مصنوعی فروکش نکند یا کارخانه‌های جدید (که ساختشان سال‌ها طول می‌کشد) وارد مدار نشوند، خبری از کاهش قیمت‌ها نیست.

این چالش دامن‌گیر حافظه‌های SSD هم شده، چون دیتاسنترهای هوش مصنوعی علاوه بر پردازش، به فضای ذخیره‌سازی عظیمی بر بستر حافظه‌های NAND نیاز دارند. خلاصه اینکه اگر سال ۲۰۲۶ دیدید گوشی‌های میان‌رده‌ فقط ۶ گیگابایت رم دارند و قیمت دلاری‌شان هم افزایش یافته، تعجب نکنید؛ این هزینه‌ای است که ما برای پیشرفت هوش مصنوعی می‌پردازیم.