فشار اروپا غول‌های فناوری را وادار به اعمال چه تغییراتی کرده است؟

۱۵ اسفند، موعد تحول بزرگی بود که مدت‌ها منتظرش بودیم؛ غول‌های بزرگ تکنولوژی که به «دربان‌های» دنیای فناوری معروف‌اند، در برابر قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا (DMA) سر تسلیم فرود آوردند. اتحادیه اروپا از غول‌های فناوری می‌خواهد امکان تعامل بیشتر با محصولات سایر شرکت‌های فناوری را فراهم و از ترجیح دادن جانب‌دارانه‌ی خدمات دیجیتالی خود دوری کنند. این قانون اختلافات بسیاری بر سر اینکه چه سرویس‌هایی باید شامل DMA شوند به‌راه انداخت، شرکت‌های کوچک‌تر را به‌هیجان آورد و تغییراتی در نحوه‌ی مدیریت بخش‌های اساسی کسب‌وکار شرکت‌های بزرگ دنیا ایجاد کرد. حالا این قوانین پس از سال‌ها بحث و جدال به مرحله‌ی اجرا درآمده‌‌اند.

اتحادیه اروپا شش غول فناوری آلفابت، آمازون، اپل، بایت‌دنس، متا و مایکروسافت را که ارائه‌دهندگان خدمات پایه‌ای و اصلی همچون فروشگاه‌های برنامه، موتورهای جست‌وجو و مرورگرهای وب هستند، به‌عنوان دربان‌های فناوری معرفی کرده است و محدودیت‌های DMA را بر خدمات خاصی در این شرکت‌ها اعمال خواهد کرد. این شرکت‌ها که تجارت‌های عظیم ده‌ها میلیارد دلاری خود را در معرض خطر می‌دیدند، برای لغو، دور زدن یا اصلاح این قانون به شیوه‌های گوناگونی متوسل شدند، اما در نهایت چاره‌ای جز تسلیم ندیدند.

شش شرکت تعیین شده، باید تا ۱۵ اسفند اجرای قوانین DMA را برای ۲۲ سرویس تحت پوشش خود که کمیسیون اروپا دست روی آن‌ها گذاشته است، شروع کرده باشند. تا ۱۶ اسفند، این شرکت‌ها باید گزارش‌های خود را در رابطه با انطباق با این قانون به اتحادیه اروپا ارسال کرده و شیوه‌ی انطباق کسب‌وکار خود با این قوانین را توضیح داده باشند. مقامات اروپایی این طرح‌ها را در جلساتی با حضور هر یک از شرکت‌های تحت پوشش، ارزیابی خواهند کرد.

به گزارش ورج، کمیسیون اروپا، برچسب «دربان» (Gatekeeper) را به شرکت‌هایی اطلاق می‌کند که دو شرط مهم را احراز کرده باشند: نخست آن که درآمد سالانه‌شان در اتحادیه‌ی اروپا در هر یک از سه سال گذشته حداقل ۷٫۵ میلیارد یورو باشد، یا میانگین ارزش بازار ۷۵ میلیارد یورو در سال مالی گذشته داشته باشند و بستر اصلیشان نیز در حداقل سه کشور عضو اتحادیه‌ اروپا فراهم و در دسترس باشد. دوم آن که یک پلتفرم با ماهانه حداقل ۴۵ میلیون کاربر فعال عادی و بیش از ۱۰ هزار کاربر فعال تجاری در سه سال اخیر در اتحادیه‌ اروپا داشته باشند.

این کمیسیون، سرویس‌های خاصی را از هر یک از این شش دربان شناسایی کرده که معتقد است مشمول قوانین DMA هستند. شرکت‌هایی که این قوانین را رعایت نکنند، با جریمه‌های سنگین تا ۱۰درصد از درآمد جهانی خود رو‌به‌رو خواهند شد که در صورت تکرار تخلف می‌تواند به ۲۰درصد هم برسد.

در ادامه خواهیم دید که هر یک از این غول‌های فناوری، برای حفظ سلطه‌ و گردش مالی ده‌ها میلیارد دلاری خود مجبور به پذیرش چه تغییراتی از سوی اتحادیه اروپا شده‌اند.

آلفابت که شرکت مادر گوگل است، امپراتوری عظیمی در دنیای فناوری دارد که مرزهای آن از محبوب‌ترین موتور جستجوی جهان و پرطرفدارترین مرورگر وب تا پر استفاده‌ترین سیستم‌عامل تلفن همراه و بزرگ‌ترین پلتفرم استریم ویدیوی جهان ادامه دارد. بسیاری از این سرویس‌ها به شدت با هم در ارتباط هستند و برای تقویت قدرت خود، از داده‌ها و جامعه‌ی کاربران یکدیگر استفاده می‌کنند. فهرست خدمات آلفابت که کمیسیون اروپا آن‌ها را مشمول قوانین DMA تشخیص داده عبارتند از:

• گوگل پلی
• گوگل مپ
• خدمات خرید گوگل
• جستجوی گوگل
• یوتیوب
• سیستم‌عامل اندروید
• سیستم تبلیغات آنلاین آلفابت
• مرورگر کروم

در نتیجه‌ی این اعلان، آلفابت تغییرات مختلفی را طی دو ماه گذشته اعمال کرده است که بر تمامی خدمات آن برای کاربران اتحادیه اروپا از اشتراک داده گرفته تا نتایج جستجو تأثیر می گذارد. مهم‌ترین تغییراتی که آلفابت اعمال کرده است، عبارتند از:

• ایجاد دو صفحه‌ی انتخاب جدید که یکی مخصوص انتخاب مرورگر پیش‌فرض در دستگاه‌های اندرویدی و دیگری برای انتخاب موتور جستجوی پیش‌فرض در مرورگر کروم است و پس از ۱۵ اسفند در منطقه‌ی اقتصادی اروپا (EEA) دردسترس خواهد بود.
• نمایش پیوندهای بیشتر به سایت‌های رقیب هنگام جستجوی گوگل برای مواردی همچون پروازها، هتل‌ها و ایجاد فضایی اختصاصی برای سایت‌های مقایسه‌ی خدمات. همچنین گوگل برخی از ویجت‌های خود از جمله کادر پروازهای گوگل را حذف خواهد کرد.
• اجازه به کاربر برای مخالفت با اشتراک‌گذاری برخی از داده‌هایش هنگام استفاده از یوتیوب، موتور جستجو، خدمات تبلیغات، گوگل پلی، خدمات خرید گوگل، کروم و گوگل مپ از ۱۵ اسفند ماه.
• ایجاد یک API انتقال داده‌ی جدید ویژه‌ی‌ توسعه‌دهندگان برای استفاده از سرویس گوگل تیک‌اوت که به کاربران امکان می دهد داده‌هایشان را به طور کامل از سرویس های گوگل خارج کنند.
• و در نهایت گزینه‌ای برای توسعه‌دهندگان پلی استور تا بتوانند کاربران خود در منطقه‌ی اقتصادی اروپا را به خارج از برنامه‌ هدایت و روش‌های پرداخت دلخواه خود را تبلیغ کنند. این مورد بخشی از برنامه‌ی بزرگ اصلاح نظام پرداخت در گوشی‌های اندرویدی در اروپا است.

آلفابت و زیرمجموعه‌هایش مدت‌ها است آماج حملات ضدانحصار اتحادیه‌ی اروپا بوده‌اند و برخی از تغییرات بالا در واقع محصول فشارهای قبلی هستند. برای مثال، کروم پس از یک جدال قانونی پردردسر، مدتی است که صفحه‌ی انتخاب موتور جستجوی پیش‌فرض را در اندروید ارائه می‌کند.

تغییرات پیشنهادی آلفابت باعث نارضایتی برخی از رقبا، به ویژه پلتفرم‌های جستجوی تخصصی کوچکتر شده است. پلتفرم بررسی‌های آنلاین Yelp اخیرا ادعا کرده است که این تغییرات جستجو اتفاقاً نرخ ماندگاری کاربران در باغ محصور گوگل را افزایش می‌دهد.

مگان گری، مشاور سابق موتور جستجوی داک‌داک‌گو، مفهوم صفحات انتخاب مرورگر پیش‌فرض را به عنوان وسیله‌ای مؤثر برای ترویج رقابت به‌کل زیر سوال برده است. تیم سوئینی، مدیر عامل اپیک که به دلیل نقض قوانین ضد انحصار در ایالات متحده از گوگل شکایت کرده است، به شدت به چارچوب پرداخت اندروید اعتراض دارد. بنابراین اگرچه شاید هنوز به پایان سین‌جیم‌های کمیسیون اروپا در مورد انحصار آلفابت نرسیده‌ایم؛ حداقل زمین بازی دعواهای آینده را به‌خوبی می‌شناسیم.

اپل به‌خاطر اکوسیستم بسته‌اش که به «باغ محصور» معروف است، مهم‌ترین هدف فشارهای ضدانحصاری اروپا است. سیستم عامل iOS، مرورگر وب سافاری و اپ استور همگی به‌عنوان سرویس‌های مشمول قوانین تعیین شده‌اند و بیشتر گفتگوها بر این موضوع متمرکز است که اپل تا چه اندازه باید آن‌ها را باز کند.

کوپرتینونشین‌ها ۵ بهمن امسال اعلام کردند که به منظور رعایت قوانین جدید اتحادیه‌ی اروپا، تغییرات متعددی را در به‌روزرسانی iOS 17.4 اعمال خواهند کرد که عبارتند از:

• اجازه‌ی انتشار برنامه‌های iOS ازطریق فروشگاه‌های جانبی و پایان دادن به انحصار اپ استور در عرضه‌ی برنامه برای گوشی آیفون.

• توسعه‌ی یک چارچوب و APIهای جدید که به توسعه‌دهندگان فروشگاه‌های اپلیکیشن جانبی نیز اجازه می‌دهد تا نصب و به‌روزرسانی برنامه ها را مدیریت کنند.

• پشتیبانی از موتورهای مرورگر جانبی که بر اساس وب‌کیت اپل ساخته نشده‌اند. وب‌کیت موتور زیربنای مرورگر سافاری است و از این به بعد، کاربران iOS صفحه‌ی جدیدی را مشاهده خواهند کرد که آنان را به انتخاب یک مرورگر پیش‌فرض از میان گزینه‌های در دسترسشان تشویق می‌کند.

• باز کردن سیستم NFC آیفون برای استفاده از خدمات پرداخت سریع غیر از اپل‌پی در برنامه‌های بانکی و کیف پول.

این بیانیه بدان معنا نیست که اپل این تغییرات را به میل خود انجام داده است. غول فناوری که سود هنگفت خود را در خطر می‌دید، به شدت به قرارگیری تحت بندهای DMA اعتراض کرده و معتقد است که در واقع پنج فروشگاه اپلیکیشن مجزا را به جای یک پلتفرم واحد اجرا می‌کند و به دلیل کوچک بودن این فروشگاه‌ها، مشمول مقررات اتحادیه‌ی اروپا نمی‌شود. این بازی موفقیت آمیز نبود و کمیسیون اروپا تنها آی‌مسیج را معاف کرد تا اجباری برای سازگار کردن آن با سایر پلتفرم‌های پیام‌رسان نباشد.

درحال‌حاضر، دو فروشگاه اپلیکیشن جانبی از سوی MacPaw و Mobivention معرفی شده، اما تنها موبیونشن ادعا کرده است که فروشگاهش بلافاصله از زمان شروع اجرای قوانین DMA برای کاربران iOS در دسترس خواهد بود. گوگل و موزیلا، ارائه‌دهندگان مرورگرهای وب رقیب نیز هرچند ظاهراً درحال آزمایش مرورگرهای جدید iOS هستند، هنوز رسماً زمان عرضه‌ی این برنامه‌ها را اعلام نکرده‌اند.

شرکت مادر فیسبوک که ید طولایی در تصاحب شبکه‌های اجتماعی رقیب و ارائه‌ی خدمات پیام‌رسانی دارد، پلتفرم تبلیغاتی بسیار گسترده‌ای نیز در مجموعه‌ی خود دارد. فهرست خدمات متا که تحت پوشش DMA قرار گرفته‌اند، عبارتند از:

• فیسبوک
• بازار فیسبوک
• اینستاگرام
• واتساپ
• مسنجر
• تبلیغات متا

تبلیغات هدفمند، منبع درآمد اصلی متا و از نان شب برایش واجب‌تر است. این شرکت سال گذشته به کاربران اجازه داد با خرید یک طرح ۱۰ یورویی در ماه، خود را از شر تبلیغات غیرمستقیم فیس‌بوک و اینستاگرام خلاص کنند و از چند روز پیش هم اعلام کرده است که قصد دارد به ازای حساب‌های مرتبط، از کاربران هزینه دریافت کند. متا ارائه‌ تبلیغات به کاربران زیر ۱۸ سال را نیز متوقف کرده است؛ هرچند برنامه‌های بلندمدتش در این رابطه چندان واضح نیست.

ارائه‌ی این گزینه‌ی پولی منجر به شکایت سازمان مصرف کنندگان اروپا (BEUC) از متا شد که مدعی بود هزینه‌ی این اشتراک بسیار بالا است و عملاً حق انتخاب واقعی را از بسیاری از کاربران می‌گیرد. متا دو ماه پیش، از عرضه‌ی تدریجی برخی دیگر از ویژگی‌های حفاظت از داده‌ها، از جمله توانایی جدا کردن حساب‌های مرتبط فیسبوک و اینستاگرام و مدیریت جداگانه‌ی آن‌ها خبر داد.

باوجود درخواست متا برای تجدید نظر کمیسیون اروپا درمورد انحصاری بودن برخی از خدمات این شرکت، DMA بدون چشم‌پوشی در حال اعمال تغییرات مد نظرش است. متا پاییز امسال گفت که مسنجر و مارکت‌پلیس در این فهرست قرار نمی‌گیرند، چرا که اولی یک ویژگی یکپارچه با فیس‌بوک است و دومی هم یک سرویس بین مصرف‌کنندگان است و متا در آن حتی نقش واسطه را هم ایفا نمی‌کند. غول آمریکایی تا سرحد توان با DMA جنگید، اما حریف اراده‌ی کمیسیون اروپا نشد.

امپراتوری خرده‌فروشی آمازون، بر روی سیستم پیچیده‌ی جمع‌آوری داده‌ها و واسطه‌گری بازار بزرگ فروشندگان متفرقه بنا شده است. همین موجب شده برخی از فروشندگان آن را ناعادلانه بدانند. فروشگاه آنلاین و کسب‌وکار تبلیغاتی آمازون، دو سرویسی هستند که از نظر کمیسیون اروپا، مشمول اعمال DMA می‌شوند.

غول تجارت الکترونیک، در پاسخ به این قانون، تغییراتی در نحوه‌ی مدیریت تبلیغات و کنترل مشتریان بر آن‌ها اعمال کرده است و از مدتی پیش، پیغامی به مشتریان اروپایی که از فروشگاه آنلاین بازدید می‌کنند، نمایش می‌دهد و می‌پرسد آیا تمایل دارند اطلاعاتشان با هدف نمایش تبلیغات شخصی‌سازی شده به آنان مورد استفاده قرار گیرد یا خیر.

رد این درخواست، بر توانایی آمازون برای جمع‌آوری اطلاعات از تمامی سرویس‌های سرگرمی آن اعم از پرایم ویدئو، IMDb، توییچ و همچنین دستگاه‌های خانه‌ی هوشمند، کتابخوان‌های الکترونیکی کیندل، سیستم عامل‌ها، تبلت‌های فایر و فروشگاه اپلیکیشن آن تأثیر منفی می‌گذارد. این امر می تواند درآمد آمازون از نمایش تبلیغات شخصی‌سازی شده برای کاربران در اتحادیه اروپا را به شدت کاهش دهد.

آمازون متعهد شده است که اطلاعات دقیق و گسترده‌ای را مستقیماً از طریق وب‌سایت خود در اختیار تبلیغ‌کنندگان و ناشران دارای کمپین‌های تبلیغاتی در اتحادیه‌ی اروپا قرار دهد. این گزارش‌ها باید حاوی اطلاعات دقیقی درباره‌ی مبالغ پرداختی از سوی تبلیغ‌کننده و همچنین سهم دریافتی ناشر از تبلیغات نمایش داده‌شده در وب‌سایت یا برنامه‌ی جانبی او باشد. این شرکت همچنین در حال راه‌اندازی محیطی جدید برای تبلیغ‌کنندگان و کمپین‌های تبلیغاتی در اتحادیه‌ی اروپا است که به آن‌ها اجازه می‌دهد موفقیت و تأثیر کمپین‌های خود را در فضای ابری امن و با رعایت کامل حریم خصوصی بررسی کنند.

آمازون هنوز توضیح نداده است که برای بهبود فضای رقابتی تحت قوانین DMA دقیقا چه نوع تغییراتی ایجاد می‌کند. این قوانین می‌گویند شرکت‌ها نمی‌توانند تولیدات فروشندگان دیگر را کپی کنند یا محصولات خود را در نتایج جستجو بر محصولات رقبا ترجیح دهند؛ اموری که آمازون در گذشته به هر دوی آن‌ها متهم شده است.

غول آمریکایی مدت‌ها است در اتحادیه‌ی اروپا زیر ذره‌بین بررسی‌های ضدانحصار رفته است و قانون‌گذاران، آن را به سوءاستفاده از داده‌های فروشنده برای پیشی گرفتن در رقابت متهم می‌کنند. این شرکت در سال ۲۰۲۲ این اتهامات را رفع کرد و قول داد دست از استفاده از داده‌های خصوصی بردارد. آمازون همچنین شرایط را برای حضور فروشندگان بیشتر در بخش «پیشنهاد ویژه» فروشگاهش تسهیل کرده است. محصولات با قرار گرفتن در این بخش که پیش‌تر «جعبه‌ی خرید» نامیده می‌شد، بازدیدهای بسیار بالایی از کاربران می‌گیرند.

از بین محصولات مایکروسافت، ویندوز تحت مقررات DMA قرار می‌گیرد و این امر موجب تغییر میزان تبلیغات یا دادن اجازه به کاربران برای مسدود کردن تبلیغات در برنامه‌ها و خدمات متعدد داخل آن می‌شود.

غول نرم‌افزار آمریکایی مجبور شده است تغییرات گسترده‌ای از جمله قابلیت غیرفعال کردن جستجوی داخلی بینگ و امکان حذف مرورگر اج را فراهم کند و حتی به شرکت‌هایی همچون گوگل اجازه‌ی افزودن جستجوی اختصاصی خود به ویندوز را بدهد. این گزینه‌ها هم‌اکنون دردسترس کاربران بازارهای منطقه اقتصادی اروپا یعنی کشورهای اتحادیه اروپا به‌علاوه‌ی ایسلند، لیختن‌اشتاین و نروژ قرار دارند.

مایکروسافت به دستگاه‌های ویندوزی در منطقه‌ی اقتصادی اروپا اجازه می‌دهد نتایج بینگ را از جستجوی ویندوز حذف کنند و گوگل می‌تواند از این فرصت به بهترین نحو استفاده کند. شرکت‌های دیگر می‌توانند فیدهای دلخواه خود را به بخش ویجت‌های ویندوز ۱۱ اضافه کنند. قوانین DMA برای آسان‌تر کردن فرایند حذف برنامه‌های از پیش نصب‌شده، به کاربران ویندوز ۱۱ اجازه می‌دهد حتی برنامه‌های کورتانا، دوربین و فوتوز را نیز حذف کنند.

اتحادیه‌ی اروپا ابتدا علاوه‌بر ویندوز، شماری از محصولات مایکروسافت از جمله مرورگر اج، موتور جست‌وجوی بینگ و تبلیغات مایکروسافت را به‌عنوان خدمات دربان برشمرده بود، اما ردموندی‌ها با نامه‌نگاری‌های بسیار، موفق شدند این سه سرویس را از زیر تیغ DMA بیرون بکشند.

بایت‌دنس، غول چینی دنیای فناوری، تنها شرکت غیرآمریکایی است که توسط DMA به‌عنوان دربان شناسایی شده است و تنها یک سرویس تحت پوشش دارد: شبکه‌ی اجتماعی تیک‌تاک.

بایت‌دنس برنامه‌‌هایش را برای مطابقت با قوانین DMA به‌تازگی منتشر کرده است. این پلتفرم یک API راه‌اندازی کرده است که به کاربران اروپایی اجازه می‌دهد داده‌های خود را از تیک‌تاک به برنامه‌های دیگری که این مجوز را دریافت کرده باشند، انتقال دهند. توسعه‌دهندگان ثبت‌شده می‌توانند با اجازه‌ی کاربران، پست‌ها، دنبال‌کنندگان و سایر فعالیت‌های کاربر را از تیک‌تاک به برنامه‌های خود منتقل کنند. تیک‌تاک اعلام کرد که ابزار دانلود داده‌های کاربر را نیز بهبود داده است تا کاربران بتوانند پست‌ها و سایر اطلاعات خود را دانلود و آپلود کنند. این شرکت راه‌حل‌های پیشرفته‌ای نیز برای انتقال داده‌های حساب‌های تجاری ارائه خواهد کرد.

لو کوریا، نماینده‌ی دموکرات کالیفرنیا و عضو کمیته‌ی ضد انحصار مجلس نمایندگان آمریکا، اواخر سال گذشته نگارش نامه‌ای را رهبری کرد که در آن بیش از ۲۰ نماینده از هر دو حزب، هدف قرار گرفتن پیاپی شرکت‌های آمریکایی از سوی اتحادیه‌ی اروپا به‌ویژه تحت DMA را به باد انتقاد گرفتند. قانون‌گذاران آمریکایی به این معترض بودند که چرا باوجود رقابت شدید شرکت‌های چینی با همتایان آمریکایی در اروپا و سایر بازارها، کمیسیون اروپا هیچ نامی از سایر غول‌های فناوری چینی همچون هواوی، تنسنت و علی‌بابا به‌میان نیاورده است.

اتحادیه اروپا در تلاش است تا کنترل شرکت‌هایی مانند اپل، مایکروسافت و گوگل را بر اقتصاد دیجیتال کاهش دهد. اما برخی کارشناسان بر این باورند که بعید است وضعیت موجود تغییر کند. بسیاری از این شرکت‌ها خودشان برنامه‌ی تطبیق با قوانین DMA را ارائه داده‌اند و در بیشتر موارد، بعید است این تغییرات منجر به از دست دادن قدرتشان شود.

برخی از کارشناسان حتی تا آنجا پیش رفته‌اند که این تغییرات را «مخرب» نامیده‌اند و می‌گویند مثلا درمورد اپل، این تغییرات می‌تواند شرایط را برای توسعه‌دهندگانی که در تلاشند از انحصار فروشگاه اپلیکیشن اپل دور شوند، بسیار بدتر کند. طبق برنامه‌ی پیشنهادی فعلی اپل، بعید به‌نظر می‌رسد کسی حتی تلاش کند انحصار این دربان را به چالش بکشد، چون ارزشش را ندارد. به باور کارشناسان، اگر کمیسیون اتحادیه اروپا با برنامه‌ی اپل مخالفت نکند، DMA شکست خواهد خورد.

درنهایت، تمام دربان‌هایی که هدف DMA قرار گرفته‌اند، هنوز لازم است پیشنهادات خود را به تایید کمیسیون اروپا برسانند. به‌گفته‌ی یکی از کمیسیونرهای اتحادیه اروپا، اگر اتحادیه احساس کند راه‌حل‌های پیشنهادی به اندازه کافی خوب نیستند، «اقدام جدی» انجام خواهد داد.