واکسن علیه کوردیسپس؛ آیا نجات بشر در دنیای لست آو آس امکان‌پذیر است؟

در بازی ویدئویی آخرین بازمانده از ما (Last of Us)، دنیاگیری عفونت قارچی کوردیسپس، بشر را به زانو درآورده و آخرالزمانی هولناک را رقم زده است. این قارچ با آلوده‌کردن مغز افراد، کنترل آن‌ها را به‌دست می‌گیرد و قربانیان با حمله به دیگران و گازگرفتن آن‌ها، به انتشار هرچه بیشتر قارچ کمک می‌کنند. دنیا در وحشتی بی‌پایان فرو رفته است و بازماندگان ازطریق تشکیل جوامع کوچک، در تقلایی نفس‌گیر برای بقا هستند.

در این میان، گروهی از افراد که با نام «فایرفلای» شناخته می‌شوند، بدین نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند با ساخت واکسن ازطریق افراد دارای مصونیت، بشریت را نجات دهند. به‌طور خاص، پزشکان فایرفلای دختر نوجوانی به نام «الی» را پیدا کرده‌اند که سیستم ایمنی‌اش عملکردی منحصربه‌فرد دارد و با سرکوب رشد قارچ، از ابتلای او به عفونت کوردیسپس جلوگیری می‌کند. جری اندرسون، پزشک ارشد فایرفلای در جایی از بازی اشاره می‌کند که درصورت موفقیت در بازسازی مصونیت الی و ساخت واکسن، نقطه عطفی معادل کشف پنی‌سیلین در تاریخ پزشکی رقم خواهد خورد.

اما فایرفلای‌ها هیچ‌وقت موفق به ساخت واکسن نمی‌شوند. شخصیت اصلی بازی با نام «جول» که وظیفه‌ی رساندن الی به مقر اعضای فایرفلای را برعهده دارد، متوجه می‌شود که تلاش برای ساخت واکسن به مرگ الی منجر خواهد شد؛ زیرا یافتن منبع مصونیت مستلزم آن است که پزشکان بخشی از مغز الی را بردارند. درنتیجه جول تصمیم می‌گیرد با کشتار وحشیانه‌ی اعضای فایرفلای ازجمله تیم پزشکی آن‌ها، الی را به قیمت نابودی بشر، نجات دهد.

حل بزرگ‌ترین معمای دنیای لست آو اس تبعات بسیار بزرگی دارد؛ از زیر سوال‌رفتن تصمیم جول و تبدیل او از قهرمان به خائن گرفته تا احتمال نجات دنیا در نسخه‌ی بعدی بازی. به شخصه مانند بسیاری از طرفداران ترجیح می‌دادم دراکمن هرگز ابهام ساخت واکسن را برای ما برطرف نمی‌کرد و اجازه می‌داد تا همچنان در تاریکی به‌سر ببریم. اما اکنون که معما حل شده، بیایید نگاهی علمی به ماجرا بیندازیم و به مهم‌ترین پرسش بازی پاسخ دهیم: آیا ساخت واکسن برای عفونتی قارچی مثل کوردیسپس اساساً امکان‌پذیر است؟

سازندگان لست آو آس برای خلق دنیای آخرالزمانی بازی از قارچی واقعی به نام «اوفیوکوردیسپس آنیلاتریلیس» الهام گرفتند که با نام «قارچ مورچه زامبی» نیز شاخته می‌شود. کوردیسپس توانایی آلوده‌کردن انسان‌ها را ندارد و قربانیان خود را صرفاً از میان مورچه‌ها و سایر حشرات انتخاب می‌کند. برخلاف آنچه ممکن است به‌نظر آید، این قارچ انگلی کنترل مغز حشرات را در دست نمی‌گیرد، بلکه در توانایی‌های حرکتی آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند و موجب می‌شود که قربانی روی شاخه‌ای مرتفع بنشیند تا زمانی که قارچ از بدنش بیرون بیاید و هاگ‌ها را برای آلوده‌کردن حشره بعدی در هوا منتشر کند.

کوردیسپس برای سازگاری با حشرات خاص تکامل پیدا کرده؛ درحالی‌که ساختار زیستی بدن انسان بسیار پیچیده‌تر و متفاوت‌تر از حشرات است. برای آنکه این قارچ به توانایی آلوده‌کردن انسان دست پیدا کند، باید فرآیندی بسیار طولانی از جهش‌های ژنتیکی و سازگاری تکاملی را پشت سر بگذارد. اکثر قارچ‌های انگلی اساساً نمی‌توانند در دما‌ی ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد بدن ما زنده بمانند؛ مگر آنکه دچار جهش شوند و به سازگاری حرارتی دست یابند. یکی از فرضیاتی که طرفداران درباره بازی مطرح کرده‌اند، بیان می‌کند که گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی موجب جهش قارچ‌ها شده است.

اما آیا دنیاگیری عفونتی قارچی مثل کوردیسپس واقع‌بینانه است؟ دیوید، هیوز، بوم‌شناس رفتاری، متخصص قارچ‌های مورچه زامبی و یکی از مشاوران علمی لست آو آس، در گفتگو با نیچر توضیح می‌دهد که انتقال قارچ‌های آلوده‌کننده حیوانات به انسان، روی کاغذ امکان‌پذیر است؛ اما واقع‌بینانه نیست که فکر کنیم آن‌ها می‌توانند موجب تغییرات رفتاری در انسان‌ها شوند. اینکه قربانیان دنیای لست آو آس مراحل مختلف عفونت را پشت سر می‌گذارند و مثلا از موجوداتی بی‌حرکت در یک نقطه به «استاکر» یا «کلیکر» تبدیل می‌شوند، همگی خیال‌پردازی خالقان بازی است.

بله، دست‌کم نسبت به برخی قارچ‌ها این امکان وجود دارد و این ایمنی می‌تواند برای بسیاری از افراد تا پایان عمر باقی بماند. ادوارد راب، دامپزشک و مدیر ارشد استراتژی اَنی‌وایو لایف‌ساینسز، شرکت داروسازی حیوانات در لانگ‌بیچ کالیفرنیا، به ساینس‌نیوز می‌گوید: «برای مثال، افرادی که در جنوب‌غربی آمریکا بزرگ می‌شوند، ممکن است دربرابر قارچ «کوکسیدیوئید» که عامل ایجاد بیماری تب دره است، ایمنی مادام‌العمر پیدا کنند.»

اما برخی قارچ‌ها می‌توانند بارها و بارها ما را آلوده کنند. عفونت‌های قارچی مثل عفونت مخمری، قارچ پوستی، بیماری پای ورزشکار و دیگر عفونت‌های پوستی قارچی معمولاً عود می‌کنند؛ درنتیجه مشخص نیست که افراد می‌توانند نسبت به آن‌ها ایمن شوند یا خیر.

تقریباً تمام افراد به طور منظم هاگ‌های قارچی را در حجم کم تنفس می‌کنند؛ اما سیستم ایمنی معمولاً مانع از ایجاد عفونت می‌شود. بااین‌حال، با گسترش نواحی زندگی قارچ‌ها و ساخت‌وساز انسان‌ها در بیابان‌ها، بوته‌زارها و دیگر نواحی مناسب برای رشد قارچ، افراد بیشتری در معرض این موجودات قرار می‌گیرند. به‌گفته‌ی راب: «افرادی که بیشتر در معرض خطر هستند، کسانی‌اند که زیاد با هاگ‌ها سروکار دارند، مثل کارگران فضای سبز، کارگران ساختمانی، یا افرادی که زیاد به کمپینگ می‌روند یا فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که در معرض گردوغبار حاوی هاگ قارچ قرار می‌گیرند.»

رکس توضیح می‌دهد که برخلاف آنچه در مورد الی در داستان لست آو آس می‌بینیم، منبع ایمنی دربرابر قارچ‌ها قطعاً مغز نیست. در دنیای واقعی، «اگر قارچی مثل عامل تب دره به مغز برسد، درمان‌ناپذیر است. داروها فقط می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند، اما نمی‌توانند آن را درمان کنند.»

سیستم ایمنی از انواع مختلفی از سلول‌های سفید خون تشکیل شده که برخی پادتن تولید می‌کنند و برخی دیگر مهاجمان را به روش‌های مختلف از بین می‌برند. پادتن‌ها معمولاً خیلی کوچک‌اند، عمدتاً دربرابر ویروس‌ها و باکتری‌های کوچک مؤثرند و نمی‌توانند قارچ‌های نسبتاً بزرگ را از پا درآورند. درعوض، سلول‌های ایمنی موسوم به سلول‌های تی مبارزان اصلی در برابر قارچ‌ها هستند. این سلول‌ها در خون، مغز استخوان و غدد لنفاوی یافت می‌شوند.

مقابله با عفونت قارچی بسیار دشوار است و به‌نظر می‌آید که حتی از کشتن زامبی‌های غول‌پیکری که آگاهانه قصد کشتن بازماندگان بازی را دارند، سخت‌تر باشد. برای مبارزه با یک قارچ، دانشمندان ابتدا باید نحوه‌ی عملکرد و ژنوم آن را مطالعه کنند. انجام این کار برای موجودی با بیش از ۱۰هزار ژن درمقایسه با ویروس‌ها با فقط ده‌ها ژن و باکتری‌ها با صدها ژن، بسیار سخت‌تر است. احتمال می‌رود در آینده‌ی نزدیک بتوانیم واکسن ضدقارچ بسازیم، اما درحال‌حاضر هیچ واکسن تأییدشده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به عفونت قارچی برای انسان‌ها وجود ندارد.

شرکت انی‌وایو در حال ساخت واکسن برای دو بیماری قارچی است: تب دره و بلاستومایکوزیس که هم انسان و هم سگ‌ها را درگیر می‌کنند. به‌گفته‌ی راب، همان واکسن تب دره که اکنون روی سگ‌ها آزمایش می‌شود، در مراحل اولیه‌ی بررسی برای انسان به‌سر می‌برد. او افزود در حال حاضر، داروهای ضدقارچ می‌توانند عفونت را درمان کنند، اما «تنها راه پیشگیری، نفس‌نکشیدن است که تاکنون جواب نداده است.»

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) گزارش داده که سالانه بین ۱۰هزار تا ۲۰هزار نفر در ایالات متحده، عمدتاً در آریزونا و کالیفرنیا، به تب دره مبتلا می‌شوند که به‌طور میانگین ۲۰۰ نفر از آن‌ها جان خود را از دست می‌دهند. این آمار بسته به شرایط آب‌وهوایی متغیر، اما در برخی مناطق رو به افزایش است. در آریزونا، حدود ۱۱هزار نفر در سال ۲۰۲۳ به تب دره مبتلا شدند. این رقم در سال ۲۰۲۴ به ۱۴٬۷۷۰ نفر رسید و تا ۶ می ۲۰۲۵، بیش از ۵۵۰۰ نفر شناسایی شده‌اند. در کالیفرنیا نیز چنین روندی مشاهده می‌شود: از ۹۲۰۰ نفر در سال ۲۰۲۳ به ۱۲٬۶۳۷ نفر در سال ۲۰۲۴. تا ۳۱ مارس ۲۰۲۵، بیش از ۳۱۰۰ نفر در این ایالت به بیماری مبتلا شده‌اند.

گروه‌های دیگری نیز در حال ساخت واکسن برای تب دره و سایر عفونت‌های قارچی هستند؛ اما ممکن است سال‌ها طول بکشد تا یکی از آن‌ها وارد بازار شود.

با استفاده از داروهای ضدقارچ می‌توان با قارچ‌ها مقابله کرد؛ اما گزینه‌ها محدودند و برخی قارچ‌ها در حال مقاوم‌شدن در برابر این داروها هستند. سازمان جهانی بهداشت در نخستین گزارش رسمی خود درباره درمان‌های قارچی در اول آوریل ۲۰۲۵ هشدار داد که این موضوع نگران‌کننده است.

تنها چهار داروی جدید ضدقارچ در دهه گذشته در ایالات متحده، اروپا و چین تأیید شده‌اند. ۹ داروی دیگر در حال ساخت هستند؛ اما فقط ۳ مورد از آن‌ها به مراحل نهایی آزمایش روی انسان رسیده‌اند؛ بدین معنی که در دهه‌ی آینده داروهای ضدقارچ جدید بسیار کمی وارد بازار خواهند شد.

در درمان عفونت‌های باکتریایی، پزشکان معمولاً طیف گسترده‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها را در اختیار دارند. اما به‌گفته‌ی رکس، مجموعه داروهای ضدقارچی ما هرگز به اندازه داروهای ضدباکتری کامل نبوده است. برخی از عفونت‌های قارچی وجود دارند که برای آن‌ها هیچ درمان تأییدشده‌ای نداریم.

شرکت F2G در مراحل نهایی آزمایش بالینی داروی ضدقارچ جدیدی به نام اولوروفیم است. این دارو از ساخت «پیریمیدین‌ها» در قارچ‌ها که از عناصر سازنده‌ی DNA و RNA هستند، جلوگیری می‌کند. با مختل‌کردن این فرآیند، قارچ‌ها نمی‌توانند تکثیر شوند و برخی از گونه‌های خطرناک مثل آسپرژیلوس از بین می‌روند. اگر سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این دارو را تأیید کند، بدین معنی خواهد بود که برای ساخت آن تقریباً ۲۵ سال زمان صرف شده است.

داستان بازی لست آو آس از زمان شروع دنیاگیری در سال ۲۰۱۳ تا زمانی که جول در سال ۲۰۳۳ مأمور می‌شود تا الی را به دست اعضای فایرفلای برساند، ۲۰ سال پرش زمانی دارد. دور از انتظار نیست که تصور کنیم در این مدت، دانشمندان فدرا (سازمان فدرال مقابله با بلایای طبیعی) که اداره جوامع بازمانده را برعهده دارد، توانسته باشند با تکیه بر منابع و امکانات دولتی، به پیشرفت‌های واقعی در ساخت واکسن دست پیدا کرده باشند.

اما فایرفلای‌ها چطور؟ آیا آن‌ها با وجود دسترسی محدود به امکانات پزشکی و نیروی انسانی و درگیری‌های مداوم با فدرا و قربانیان کوردیسپس، اصلاً فرصت داشتند که فرآیند طولانی و پیچیده‌ی ساخت واکسن را پشت سر بگذارند؟ ترجیح می‌دهم صحبت‌های اخیر دراکمن را نادیده بگیرم و همچنان باور داشته باشم که جول با نجات الی، عقلانی‌ترین و اخلاقی‌ترین انتخاب ممکن را انجام داد.