باکتری در برابر باکتری؛ آیا میکروب‌های مفید می‌توانند پوست ما را نجات دهند؟

اگر سطح پوست را خراش دهید، با جامعه‌ای پرجنب‌وجوش از باکتری‌ها روبه‌رو می‌شوید که در آنجا زندگی می‌کنند. این نشانه‌ی خوبی است؛ زیرا پژوهش‌ها به صورت فزاینده‌ای نشان می‌دهند که داشتن نوع مناسب میکروب‌ها می‌تواند به لطافت و نرمی پوست در مدت زمان طولانی‌تر کمک کند. باکتری‌های مفید صرفا با حضور خود، ما را از عفونت توسط میکروب‌های بیماری‌زا و مضر محافظت می‌کنند. آن‌ها همچنین در ترمیم زخم‌ها نقش دارند و حتی ممکن است برخی از اثرات مضر پرتوهای فرابنفش (UV) را خنثی کنند.

ازاین‌رو دلیلی مهم برای مراقبت از میکروبیوم پوستمان داریم؛ اما چگونه باید این کار را انجام داد؟ یکی از روش‌هایی که به‌طور فزاینده‌ای محبوب شده، استفاده از پروبیوتیک‌های موضعی برای پوست است که از نظر تخصصی به معنی قراردادن موجودات زنده‌ی کوچک روی پوست برای بهبود سلامت آن است.

از سال ۱۹۱۲، دانشمندان با مالیدن باکتری‌ها به صورت افراد تلاش می‌کردند شرایطی مانند آکنه و سبوره (یک نوع شایع درماتیت که باعث ایجاد بثورات قرمز، خارش و پوسته‌های سفید یا زرد می‌شود) را بهبود بخشند.

امروزه ده‌ها شرکت محصولات مراقبت از پوست، محصولاتی را با عنوان پروبیوتیک عرضه می‌کنند؛ از سرم‌ها گرفته تا پاک‌کننده‌ها و مرطوب‌کننده‌ها. در همه این موارد، این محصولات وعده می‌دهند که میکروبیوم حساس پوست را متعادل و آن را «نوسازی» و «تازه» می‌کنند؛ اما با اینکه محصولات مراقبت از پوست اغلب ادعا می‌کنند که «پروبیوتیک» هستند، بسیار کم پیش می‌آید که واقعا حاوی باکتری‌های زنده باشند.

به گفته‌ی ریچارد گالو، متخصص پوست در دانشکده پزشکی کالیفرنیا سن دیگو، قوانین مربوط به محصولات مراقبت از پوست بسیار متفاوت از قوانین مربوط به داروها هستند، بنابراین می‌توان بدون آزمایش‌های دقیق‌تر، ادعاهایی را مطرح کرد.

بیشتر محصولات مراقبت از پوست که به‌عنوان «پروبیوتیک» شناخته می‌شوند، در واقع حاوی پری‌بیوتیک‌ها (مواد مغذی که رشد باکتری‌های مفید روی پوست را تغذیه و تشویق می‌کنند) یا پست‌بیوتیک‌ها، (پروتئین‌ها یا دیگر موادی که توسط باکتری‌های مفید تولید می‌شوند)، هستند.

برنهارد پتزولد، هم‌بنیان‌گذار و مدیر علمی شرکت S-Biomedic که هدفش درمان مشکلات پوستی از طریق بازگرداندن میکروبیوم پوست با استفاده از «پیوند» باکتریایی است، می‌گوید: «آنچه ما بیشتر و بیشتر می‌بینیم، رویکردهایی هستند که سعی دارند بر میکروبیوم تأثیر بگذارند.»

به گفته پتزولد، دلیل اصلی این موضوع آن است که نگه‌داشتن باکتری‌های زنده در طول فرایند تولید، ذخیره‌سازی و توزیع بسیار دشوار است. حتی پس از استفاده روی پوست نیز هیچ تضمینی وجود ندارد که آن‌ها بتوانند جای خود را باز کنند، چرا که باید با میلیون‌ها میکروب دیگری که از پیش روی پوست وجود دارند، رقابت کنند.

ایده‌ی تقویت میکروبیوم سالم پوست، ریشه در این نظریه دارد که باکتری‌ها و قارچ‌هایی که روی سطح خارجی بدن ما زندگی می‌کنند، در محافظت از ما در برابر عوامل بیماری‌زا نقش دارند. بااین‌حال، علم هنوز به‌طور کامل درک نکرده که چگونه برخی باکتری‌های «بد» می‌توانند به بیماری‌های پوستی منجر شوند. آنچه می‌دانیم این است که افراد مبتلا به اگزما، روزاسه، آکنه و پسوریازیس، انواع یا سطوح متفاوتی از باکتری‌ها را روی پوست خود دارند. پتزولد می‌گوید:

در حال حاضر پژوهش‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهند تقریباً هر بیماری پوستی قابل تصوری با تغییر در میکروبیوم پوست همراه است؛ اما این مشاهده صرفاً یک ارتباط را نشان می‌دهد و بدان معنا نیست که تغییر در میکروبیوم باعث آن بیماری می‌شود. ممکن است برعکس باشد؛ یعنی بیماری باعث تغییر محیط پوست شود و در نتیجه جمعیت باکتریایی تغییر کند.

برای اثبات اینکه یک سویه خاص از باکتری باعث یک بیماری می‌شود، باید یا آن بیماری را با مالیدن باکتری «بد» روی صورت یک فرد سالم به او منتقل کرد، یا باکتری «خوب» را برای درمان آن بیماری استفاده نمود. از آنجا که گزینه اول از نظر اخلاقی مشکل‌ساز است، چند پژوهشگر مشغول آزمایش گزینه دوم هستند.

بااین‌حال، آزمایش‌های بالینی محدودی که تاکنون منتشر شده‌اند، نتایج امیدوارکننده‌ای داشته‌اند. بیشتر این تحقیقات بر استفاده از باکتری‌های زنده برای درمان اگزما (درماتیت آتوپیک) تمرکز دارند. یافته‌ها نشان می‌دهند که پوست افراد مبتلا به اگزما اغلب تحت سلطه باکتری استافیلوکوک اورئوس‌ است که می‌تواند بیماری‌زا باشد. گالو می‌گوید:

یکی از مشکلات بزرگ در بیماری‌هایی مثل اگزما این است که باکتری‌های پاتوژن خاصی مثل استافیلوکوک اورئوس‌ روی سطح پوست زندگی می‌کنند و باعث بثورات، بیماری و عفونت می‌شوند. ما به دنبال انواع باکتری‌هایی بودیم که معمولاً روی پوست سالم زندگی می‌کنند و می‌توانند موادی بسازند که با باکتری‌های بد مقابله می‌کنند.

تیم پژوهشی گالو به دنبال روش‌هایی برای استفاده از میکروبیوم پوست برای مقابله با باکتری‌های مضر موجود در بیماران اگزما بوده است. تمرکز آن‌ها روی استافیلوکوک انسانی است، نوعی باکتری طبیعی در پوست که در ۲۱ درصد از افراد سالم یافت می‌شود، اما تنها در یک درصد از بیماران مبتلا به درماتیت آتوپیک وجود دارد.

گالو می‌گوید، پوست ما برای باکتری‌های همزیستی مثل استافیلوکوک انسانی، محیطی امن فراهم می‌کند و برخی از آن‌ها راه‌هایی برای محافظت از محیط خود در برابر باکتری‌های مهاجم پیدا کرده‌اند.

استافیلوکوک انسانی پپتیدهای ضدمیکروبی (قطعات کوچکی از پروتئین) را تولید می‌کند که مستقیماً باکتری استافیلوکوک اورئوس‌ را از بین می‌برند. آن‌ها همچنین موادی به نام «پپتیدهای القاکننده خودکار» تولید می‌کنند که مانع از ارتباط سلول‌های باکتریایی با یکدیگر می‌شود. برخی باکتری‌ها مانند استافیلوکوک اورئوس‌ وقتی تراکم جمعیتشان به حد خاصی می‌رسد به یکدیگر سیگنال ارسال می‌کنند؛ این مکانیزم که با عنوان حس‌گری تجمعی (quorum sensing) شناخته می‌شود عامل ترشح سمومی است که می‌توانند التهاب پوستی ایجاد کنند. مختل‌کردن این ارتباط می‌تواند مانع ترشح این سموم شود.

در سال ۲۰۲۱، تیم گالو یک آزمایش بالینی کنترل‌شده فاز اول با ۵۴ بزرگسال مبتلا به درماتیت آتوپیک انجام داد و به مدت یک هفته کرمی حاوی باکتری استافیلوکوک انسانی زنده را روی پوست آن‌ها استفاده کرد. نتایج نشان داد که این درمان به‌طور قابل‌توجهی باعث کاهش کلونی‌های استافیلوکوک اورئوس‌ شده و حتی قرمزی و خارش ناشی از درماتیت آتوپیک را در برخی بیماران نسبت به گروه دارونما کاهش داده است.

یافته‌ها نشان می‌دهند که استفاده از فرمولاسیون‌های خاص باکتری‌های زنده می‌تواند به سالم‌ترشدن میکروبیوم پوست کمک کند؛ اما برای اثبات کامل اثربخشی، تحقیقات بیشتری لازم است. تیم اکنون در حال جذب داوطلب برای آزمایش فاز دوم است که قرار است اثربخشی این درمان را در مدت طولانی‌تری (۱۴ هفته) بررسی کند.

در سایر نقاط، پژوهشگران دیگر نیز در درمان اگزما با پروبیوتیک‌ها موفق بوده‌اند. در یک آزمایش بالینی در سال ۲۰۰۳، به ۱۱ بیمار مبتلا به درماتیت آتوپیک، کرمی حاوی باکتری استرپتوکوک ترموفیلوس داده شد که آن را به مدت دو هفته استفاده کردند. نتایج نشان داد که این کرم باعث افزایش تولید سرامید یا لیپیدهایی شده است که به مرطوب نگه‌داشتن پوست و حفظ سد محافظ طبیعی آن کمک می‌کنند.

در نمونه‌ای جدیدتر در سال ۲۰۱۸، به ۱۰ بزرگسال و پنج کودک مبتلا به درماتیت آتوپیک «پیوند میکروبیومی» داده شد. در این روش، باکتری زنده‌ی روزئو‌مو‌نس میو‌کو‌زا که از پوست افراد سالم جمع‌آوری شده بود، دوبار در هفته روی پوست بیماران مالیده شد. پس از ۱۶ هفته، علائم بیماران بیش از ۵۰ درصد بهبود یافت.

گرچه آزمایش‌های بالینی روی دیگر مشکلات پوستی نسبتاً نادرتر هستند، آن‌ها نیز نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند. به عنوان مثال، آکنه با استقرار و رشد باکتری کوتی‌باکتریوم اکنس روی پوست مرتبط است؛ بنابراین برخی از پژوهشگران به دنبال یافتن باکتری‌هایی هستند که پپتیدهای ضدمیکروبی تولید می‌کنند تا این باکتری را مهار یا نابود کنند. در یکی از آزمایش‌های بالینی، لوسیونی حاوی باکتری انتروکوک فکالیس به بیماران مبتلا به آکنه شدید داده شد. این لوسیون در مقایسه با لوسیون دارونما به‌طور قابل‌توجهی تعداد جوش‌های چرکی را کاهش داد.

در همین‌حال، پتزولد و شرکت او، اس‌-بایومدیک در سال ۲۰۱۹ یک آزمایش بالینی انجام کردند که در آن به بیماران مبتلا به آکنه، کرمی حاوی سویه‌های خاصی از باکتری کوتی‌باکتریوم اکنس داده شد. نتایج نشان‌دهنده‌ی کاهش نسبی در شدت آکنه بودند.

تیم گالو حتی سویه خاصی از باکتری استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس را شناسایی کرده که مولکول‌هایی تولید می‌کند که ممکن است از بروز سرطان پوستی ناشی از نور خورشید جلوگیری کند. گالو می‌گوید:

اگر این باکتری‌ها روی سطح پوست موش‌هایی که در معرض آسیب ناشی از پرتو فرابنفش قرار می‌گیرند وجود داشته باشند، آن‌ها تعداد بسیار کمتری تومور پوستی نسبت به موش‌هایی خواهند داشت که همان گونه از باکتری را دارند، اما فاقد ژن‌هایی [در باکتری] هستند که این ترکیب ضدمتابولیت را تولید می‌کند.

البته چنین درمانی باید از مراحل زیادی از جمله آزمایش‌ها و مطالعات بالینی بیشتر عبور کند تا بتوان اثربخشی مشابهی را در انسان‌ها اثبات کرد.

در حالی که بیشتر مطالعات بر درمان بیماری‌های خاص با استفاده از پروبیوتیک‌ها تمرکز داشته‌اند، برخی تحقیقات نیز بررسی کرده‌اند که آیا پری‌بیوتیک‌ها یا پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند به طور کلی باعث بهبود سلامت پوست شوند یا خیر.

به عنوان مثال، برخی پژوهشگران بررسی کرده‌اند که آیا اینیولین (یک فیبر غذایی که اغلب در محصولات آرایشی و بهداشتی یافت می‌شود)، چه زمانی که به‌صورت مکمل خوراکی مصرف شود و چه وقتی که به‌صورت موضعی روی پوست به‌کار رود، می‌تواند به عنوان پری‌بیوتیک عمل کند. نتایج اولیه نشان می‌دهند که اینیولین باعث نرم‌تر و لطیف‌تر شدن پوست می‌شود و محیط مساعدتری برای رشد باکتری‌های مفید فراهم می‌کند.

مطالعات دیگر نیز نشان داده‌اند که استفاده موضعی از سفینگومی‌لیناز، آنزیمی که توسط باکتری‌هایی مانند استرپتوکوک ترموفیلوس (موجود در محصولات لبنی تخمیری مانند ماست) تولید می‌شود، می‌تواند تولید سرامیدها، مواد ضروری برای سلامت و رطوبت پوست را را افزایش دهد یا خیر. بااین‌حال، در تمام این موارد، به آزمایش‌های بالینی بزرگ، تصادفی‌سازی‌شده و دوسوکور (که استاندارد طلایی تحقیقات پزشکی هستند) نیاز است تا مشخص شود آیا واقعاً این کرم‌ها مؤثر هستند یا خیر.

برای مثال، یک مطالعه مروری اخیر تمام داده‌های موجود از آزمایش‌های بالینی انجام‌شده تا به امروز را بررسی کرد و نتیجه گرفت که هرچند پروبیوتیک‌های خوراکی و موضعی ظاهراً در درمان برخی بیماری‌های التهابی پوستی مؤثر هستند و نقش امیدوارکننده‌ای در ترمیم زخم و پیشگیری از سرطان پوست دارند، مطالعات بیشتری برای تأیید این نتایج مورد نیاز است.

گالو می‌گوید: «من فکر می‌کنم بسیاری از پروبیوتیک‌هایی که اکنون در بازار هستند پشتوانه علمی قوی ندارند، بنابراین لزوماً آن‌ها را توصیه نمی‌کنم. می‌توانید امتحانشان کنید؛ اما شاید با این کار پولتان را دور بریزید.»

در حالی که میکروبیوم پوست شما با افزایش سن و قرارگیری در معرض محیط‌های مختلف تغییر می‌کند، چند کار وجود دارد که می‌توانید برای رشد میکروبیوم طبیعی پوستتان انجام دهید. گالو می‌گوید: «این یک رابطه دوطرفه است، چون کارهایی که ما در حال حاضر برای مرطوب‌کردن پوستمان یا محافظت آن در برابر آسیب‌های UV انجام می‌دهیم، خودشان محیطی ایجاد می‌کنند که برای زندگی این میکروب‌های مفید مناسب‌تر است. پس مراقبت معمول از پوست، مرطوب‌سازی و پاکسازی مناسب، همه‌ی این‌ها سلامت پوست را تقویت می‌کنند.»